yası ilə yaxın dostluğunun başlanğıcı oldu. Bu, həm də Osman-
lı İmperiyasında yaşayan azsaylı əhalinin millətçi hərəkatları-
nın dayanışr oldu.
■
Osmanlılar 1453-cü ildə xristian Konstantinopolunu zəbt
etdilər. Sonra bu böyük şəhər İstanbul adlandı. Osmaniı sulta-
nı artıq ortodoks xristianlığı tanımış və 1461 -ci ıldə Bursanm
erməni yepiskopu Hovakim Ovakimi Osmanh İınperiyasında
yaşayan bütün ermənilərin patriarxı təyin etmişdı.
Miisəlmanlar və erməni xristianları arasında
yaranımş
dost-
luq bundan sonra 300 ildən çox davam etmişdir. Bu elə bir
dövr idi ki, oradakı xristian əhali arasında Avropa təbliğatı
aparılmırdı.
Sultan erməni kiisəsinin yaranmasına kömək edəndən sonra
70 mindən artıq ermənini krımlılardan xilas etdi. Bu xristian-
lar Vizantiya hökuməti tərəfindən Krıma sürgün edilirdi. O er-
məni xristianlarını İstanbulun cənubundakı Mərmərə dənizi sa-
hilləri boyunca məskunlaşdırdı.(l)
OSMANLI İMPERİYASININ SÜQUTU
Ermənilər özlərini Osmanlı İmperiyasmda elə etibarlı apa-
rırdılar ki, sultana ən sadiq adamlar kimi tanınırdılar. Sultan
onlarm xristian dinini tanımışdı, onlara hüquqlar və azadlıqlar
veımişdi. Buna baxmayaraq, Osmanh İmperiyası süquta uğ-
ramağa başlayanda ermənilərin bəziləri uzun əsıiər boyu
Osmanlı sultanlarının onlar üçün etdiklərini danmağa baş-
ladılar. Həmin yeni yaranmış satqın erməni liderləri Avropa
dövlətlərinin himayədarlığı altında Osmanlı torpaqlarını qeyd-
şərtsiz ələ keçirmək üçün Avropalılarla danışıqlara başladılar.
--------------------------------------- o
...........
...............
Bu azsaylı erməni liderləri ilə əlaqə quran ilk güciü dövlət Ru-
siya oldu. Erməni liderləri Osmanlı torpaqlarmı ələ keçirmək
məqsədi ilə iş aparsalar da eyni zamanda özlərini sultana sə-
daqətli kimi göstərirdilər.
Əsrlər boyu münasibətləri əsasən qarşıdurma şəraitində
cərəyan etmiş Osmanlı İmperiyası və Rusiyanm siyasi ma-
raqları ilk dəfə olaraq XVIII əsrin əvvəllərində Qafqaz re-
gionunda, ilk növbədə, Azərbaycanda toqquşur.
SƏFƏVİ DÖYLƏTİNİN TƏNƏZZÜLÜ
Səfəvi dövlətinin tənəzzülii nəticəsində giiclənən mər-
kəzdənqaçma qüvvələrinin siyasi sabitliyi pozmağa yönəl-
miş fəaliyyətləri həm Osmanh Imperiyasmm, həm də Rusi-
yanm hökumət dairəiərinin diqqət mərkəzində idi. Şamaxı-
da rus taciriərinin qarət edilməsindən bəhanə kimi istifadə
edən Rusiyanm və səfəvilərə qarşı Qəndəharda üsyana baş-
lamış əfqanların qərbə doğm hərəkətini ölkənin şərq hissə-
ləri üçün təhlükə kimi yozan Osmanlı İmperiyasının məq-
sədləri Səfəvi dövlətindən ərazi ələ keçirmək və məsələni
hərbi toqquşmaya gətirib çıxarmamaq üçün danışıqlar yolu-
nu tutmağa məcbur olurlar. Lakin 1722-1723-cü illərdə iki
ölkənin nümayəndələri arasmda aparılan danışıqlarm nəti-
cəsi yeni ərazi əldə etmək istəyinə cavab verdiyi üçün fay-
dasız olmuşdur.
PYOTRUN QAFQAZ SİYASƏTİ
Çar Böyük Pyotr (1689-1725) Qafqazm işğalında er-
məni sataınlığından məharətlə
v a «am araii
istifadə etdi.
siyaya köməkli-
yini davam etdirdilər. Lakin nə I Pyotr, nə də 11 Yekatirina
ermənilərə verdikləri vədi yerinə yetirmədilər. Buna bax-
mayaraq, azad torpaqlar və orada quracaqları dövlətlərinin
xəyalı ilə yaşayan ermənilər osmanhlara satqmhğı və rusla-
ra köməkliyini davam etdirirdi. Ermənilərin həm diinyəvi,
həm də dini liderləri Qafqazdakı müsəlman torpaqlarmm
ruslar tərəfındən işğalmı müdafiə edirdi.
OSMANLI YƏ RUS ORDUSUNUN SƏFƏVİ DÖVLƏTİNƏ
QARŞI HƏRBİ ƏMƏLİYYATLARI
Osmanh sultanı III Əhmədin və. Rusiya çarı I Pyotrun
əmrinə əsasən 1723-cü ildə osmanlı və rus orduları Səfə-
vi dövlətinə qarşı hərbi əməliyyatlara başlayırlar. Az bir
vaxt ərzində rus ordusu Bakı və Dərbənd qalaları daxil ol-
maqla Xəzərboyu ərazini, osmanlı ordusu isə Səfəvi dövlə-
ti ifə Osmanlı Ümperiyasmın şərhədlərində nisbətən zəif
cəbhə olan Çıldır və Qars əyalətlərindən Səfəvi dövlətinin
torpaqlarma girərək Tiflis və Qori qalaları da daxil olmaq-
la Tiflis əyalətini və Borçalı torpaqlarım ələ keçirirlər.
Qarşı-qarşıya gələn iki imperiyadan birini mühüm stra-
teji ərazi olan Qafqaza - Avropa və Asiyanm intensiv tica-
rət əlaqələrini təmin edən ən qədim «ipək yolu»na nəza-
rətdən məhrum etmək, nəticə etibarilə də Avroasiya regi-
onunun böyük bir hissəsində geosiyasətin həmin dövlətin
maraqları üzərində qurulmasmın qarşısmı almaq üçün Av-
ropa ölkələri münaqişənin siyasi yolla həllinə girişirlər.
Osmanlı Ümperiyası ilə Rusiya arasmda 1723-1724-cü illər-
də aparılan danışıqların məqsədi bu dövlətlərin Səfəvi
dövləti ilə bağlı maraqlarınm aydınlaşdırılması, bu məsələ-
nin müəyyənləşdirilməsindən sonra isə bir-biri ilə hərbi
münaqişəyə girmədən istəklərinə nail olmanın yollarmm
aranması olmuşdur. Ardıcıl aparılan dantşıqlardan sonra çı-
xış yolu tapılmışdır. Səfəvi dövlətinin Osmanlı İİmperiyası
ilə Rusiya arasmda bölüşdürülməsi ideyatsı üzərində quru-
lan müqavilə imzalandı. 1724-cü ildə İstanbulda imzala-
nan müqavilənin bütün şərtlərini çox sərt bir şəkildə rədd
edən sonuncu Səfəvi şahı II Təhmasib hər iki dövlətin or-
duları ilə döyüşə hazır olduğunu bildirir. Lakin şimaldan
Rusiyanm, qərbdən Osmanlı İİmperiyasmm, şərqdən əfqan-
larm hücumuna məruz qalan, daxildə isə siyasi sabitliyi
pozulmuş bir ölkənin ordusunun müqaviməti 1725-ci ilin
sonuna qədər çəkə bildi. Səfəvi dövlətinin şimal və qərb
hissəsi Rusiya və Osmanlı Ümperiyası arasmda bölüşdürül-
dü. Ütirilən torpaqlarm əksəriyyəti Osmanlı İtmperiyasmın
idarəsinə keçdi.
1796-cı ildə ruslar Dərkənd şəhərini mühasirəyə aldı.
Özlərini osmanlılara sadiq gösətərən erməni sakinləri şəhərin
su ilə təchizi haqqında məlumatı ruslara çatdırdılar və məhz
bunun nəticəsində ruslar döyiişdə qələbə çaldılar.
Erməni arxiyepiskopu Arqutinskiy-Dolqorukov 1790-cı il-
lərdə verdiyi bəyanatda ümid etdiyini və inandığını bildirirdi
ki, ruslar «erməniləri müsəlman boyunduruğundan azad edə-
cəkdir.» (2) Erməni kilsəsinin rusları müdafıə etməsi və erkən
1800-cü illərde ruslarla qurduqları və bu gün də davam edən
iş birliyi və əməkdaşlıq haqqmda lazım olduğundan da çox
faktlar mövcuddur.
Dostları ilə paylaş: |