BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
69 var. Amma “biz gəlin dilimizi türkdilli eləyək”, -yenə də deyirəm, mən bunu etiraz nöqteyi- nəzərindən demirəm, istəyirəm özümə aydınlıq gətirim... Axı, nə təhər Azərbaycan türkcəsi? Millətimiz nədir? Azər- baycan türkü. Nə təhər bu millətin iki adı olsun? Bəs niyə özbək özünə demir ki, Özbəkistan türkü, tatar niyə demir ki, mən Tata- rıstan türküyəm?” Heydər Əliyev millətin də, dilin də tarixi taleyini yax- şı bilirdi. O bilirdi ki, dilin adını, millətin adını yenidən qoymaq asan bir iş deyildir. Bu iş olduqca məsuliyyətli və çətin bir işdir. Ona görə də o, bu məsələyə böyük yanğıyla yanaşırdı: “... biz həm dilimizin adını yenidən qoymalıyıq, həm də millətimizin adını yenidən qoymalıyıq. Onda ölkəmizin də adını dəyişdirək? Bunu düşünmək lazımdır”. Əslində Heydər Əliyev məsələni bu şəkildə qoymaqla hiss etdirmək istə- yirdi ki, müzakirə olunan məsələ elə-belə məsələ deyil. Bu, Azərbaycan xalqının taleyüklü məsələsidir. Ona görə də müzakirə zamanı ordan- burdan yox, konkret məsələdən danışmaq, onun elmi-məntiqi cəhətlərini aydınlaşdırmaq lazım idi. Bu mənada Heydər Əliyev bəzi tarixi həqiqət- lərin özünü də təhlil edirdi, niyə belə olduğuna aydınlıq gətirirdi, suallar verirdi, suallara cavablar tapırdı, başqala- rını da bu sual və cavablarda iştirak etməyə istiqamətləndi- rirdi. Fikir verək: “ Doğrudur, taleyimiz belə gəlib ki, məsələn, bizə tatar deyiblər. Amma biz tatar deyilik axı. Neçə illər bizə tatar deyiblər? Elə Həsən bəy Zərdabi də özünə tatar deyibdir, o birisilər də özlərinə tatar deyiblər. Bu Bakıda, Azərbaycanda bir belə azərbaycanlı ziyalı olduğu halda məktəblər açılmışdı- “russ- ko- tatarskaya şkola”. Bəs niyə o vaxtlar Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Üzeyir Hacıbəyov, Məmmədəmin Rəsulza- 70 də, Əhmədbəy Ağayev, Əlibəy Hüseynzadə və başqaları durub demədilər ki, necə yəni “russko- tatarskaya şkola”? Niyə buna etiraz eləmədilər? Hamı da bunu qəbul elədi- “russko- tatarskaya şkola”. Heydər Əliyev buna bizim aqibətimiz və taleyimiz kimi yanaşırdı. Sonradan 1918-ci ildən 1936-cı ilə qədər bizə türk deyilib, dilimiz türk dili adlanıbdır. Daha sonra dili- miz Azərbaycan dili adlanıb, azərbaycanlı kimi tanınmışıq. Bax bu tarixi həqiqətləri Heydər Əliyev deyirdi və onların hər birinə cavab axtarırdı. Belə hesab edirdi ki, hər bir şeyi əsaslandırmaq olar və bu əsaslandırmalar barədə demək olmaz ki, onların biri digərindən üstündür. Ancaq onun fikrincə, bunların hamısı bizim tarixi taleyimizdir. “amma bizim tarixi aqibətimiz belədir. İndi biz tarixi bir mərhələdəyik. Biz gərək elə bir qərar qəbul eləyək ki, o, həm bu günümüzü, həm keçmişimizi əks etdirsin, həm də gələcəyimiz üçün və bu gün döv- lətçiliyimiz üçün yararlı olsun. Bax, məsələ burasındadır”. Ziyalıların bəziləri, o cümlədən Bəxtiyar Vahabzadə Azərbaycan sözünün yer adı kimi işləndiyini nəzərə ala- raq onun dil adı kimi işlənməsini düzgün hesab etmirdi. Müxtəlif müqayisələr gətirərək öz mövqeyini təsdiq et- məyə çalışırdı. Bəxtiyar Vahabzadə deyirdi: “Məsələn, hamı- ya məlumdur, Misir də ərəbdir, İraq da ərəbdir, Əlcəzair də ərəbdir və s. Amma hamısında dil bir dildir. O dillərin müəyyən ləhcələri var. Amma demirlər “ Misir dili”. Axı, yerlə adlandırmaq olmaz, “azərbaycanlı” sözü yeri bildirir. Mən bakılıyam, gəncəliyəm, qubalıyam. “Lı” şəkilçisi milləti bildirmir. Ərəb hamısı ərəbdir. Amma demirlər ki, Əlcəzair ərəbidir, demirlər ki, məsələn, “İraq dili”, ya “Əlcəzair dili”, ya “ Misir dili” hamısına “Ərəb dili” deyirlər”. Əslində Bəxtiyar Vahabzadənin gətirdiyi dəlil və sübutda bir məntiq var. Ancaq bu məntiqi türkdilli xalqla- 71 ra və onlara keçdiyi tarixi yola olduğu kimi tətbiq etmək, məsələni bu şəkildə əsaslandırmaq yeganə analogiya deyil- dir. Bu analogiya ilə oppozisiya təşkil edən digər analogiya da vardır. Bu mənada Heydər Əliyev məntiqi Bəxtiyar Va- habzadənin gətirdiyi müqayisəyə belə cavab verirdi: “Slav- yan millətləri var və slavyan dilləri var. Bir-birinə də çox yaxın, elə bizim üçün də tarixən çox yaxın –Rusiya, Belarusiya, Ukray- na. Bunların dili eynidir. Xüsusilə Belarusiya ilə Rusiyanın dili eynidir. Ona deyir “ rus dili”, o birisinə deyir “ belarus dili”. Bəs niyə deyir? Mən sizin sadəcə olaraq “ərəb dili” sözünüzə cavab vermək istəyirəm. Yəni belə şeylər var tarixdə. Biz burada istisna etmirik. Onu götürsən ona da cavab tapmaq olar, bunu götür- sən, buna da cavab tapmaq olar”. Məhz bu məntiq qarşısında Bəxtiyar Vahabzadə belə söyləməli olur: “ Ümumi orta yol tutmalıyıq”. Onun bu fikri Heydər Əliyev məntiqinin yarat- dığı fikir idi. Daha doğrusu, razılaşma qənaətindən başqa bir şey deyildi. Heydər Əliyev elə bir məntiqlə fikir söyləyirdi ki, mü- zakirə iştirakçısı olan hər bir ziyalı anlayırdı ki, dövlət di- linin adı məsələsi millətin tale məsələsidir. Hüquqi əsas ol- madan dilimizin adının gah türk, gah tatar, gah azəri və s. adlanması belə bir müzakirə ilə qarşılaşmaq reallığını gün- dəmə gətirmişdi. Odur ki, müzakirələr çox rəngarəng ge- dirdi və fikirlər haçalanırdı. Heydər Əliyev belə bir vəziy- yətdə müzakirəyə güclü dirijorluq edir, hər kəsi öz dilində danışdırır, hər kəsi səbrlə dinləyir və hər kəsə söz verirdi. Heydər Əliyevin müzakirədə söz verdiyi ziyalılardan biri də şair Zəlimxan Yaqub idi. Zəlimxan Yaqub “Azərbaycan türk dili” ifadəsinin konstitusiyaya daxil olmasının tərəfin- də idi. Və bunu belə əsaslandırırdı. XII əsrdən üzü bəri yüz- Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|