- 942 -
bu çalışmada bilim dünyasına tanıtılacaktır (1. Harita). Böylece İnegöl ve çevresinde günümüze ulaşan
hamam sayısının tam olarak tespitinin sağlanması amaçlanmaktadır. Ayrıca hem ilk kez bu çalışma ile
tanıtılan hamamların hem de yöredeki diğer hamamların mimari ve süsleme özellikleri ortaya konulmaya
çalışılacak ve böylece İnegöl yöresindeki hamamların genel özellikleri tespit edilerek daha sora yapılacak
çalışmalara bir zemin oluşturulacaktır.
Çalışmada öncelikle Akıncılar, Deydinler ve Sarıpınar köylerindeki hamamlar mimari özellikleri
dikkate alınarak tanıtılacak, ardından yöredeki diğer hamamları da kapsayan genel bir değerlendirme
yapılacaktır.
Akıncılar (Kadimî) Köyü Hamamı:
Akıncılar Köyü’nde, köy camisinin kuzeybatısında yer alan hamamın banisi ve inşa tarihi ile ilgili
bir bilgi bulunmamaktadır
3
. Tek hamam olarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda inşa edilen hamam
9,75x4,72 m ölçülerinde dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. Hamam arka arkaya yerleştirilmiş yaklaşık kare
planlı iki mekân ile bu mekânlardan ikincisine kuzeyden bitişik dikdörtgen planlı su deposundan
oluşmaktadır (1. Çizim, 1. Fotoğraf).
Hamamın 0,70 m kalınlığındaki beden duvarları moloz taş ve tuğla, kapı ve pencere kemerleri ile üst
örtü ve üst örtüye geçiş elemanları ise tuğla malzeme ile örülmüştür. Yapının dışında her herhangi bir sıva
izine rastlanmamakla birlikte iç kısımda özellikle sıcaklıkta sıva izleri dikkat çekmektedir. Sıvaların
döküldüğü alanlarda duvarların içerisine yerleştirilmiş pişmiş toprak künkler görülmektedir.
Güney cephenin batı ucuna yerleştirilmiş yarım daire kemerli bir kapı ile 3,14x3,22 m ölçülerinde
kare planlı soyunmalığa girilmektedir (2. ve 4. Fotoğraf). Üzeri tromlarla geçilen kubbeyle örtülü
soyunmalığın doğu beden duvarında günümüzde içerisi doldurulmuş sivri kemerli bir ocak nişi yer
almaktadır. Kuzey cephenin ortasında soyunmalıkla sıcaklığı irtibatlandıran düşey dikdörtgen bir pencere
açıklığı ile cephenin doğusunda yarım daire kemerli bir kapı açıklığı vardır (3. Fotoğraf).
Soyunmalık ile eş büyüklükteki 3,12x3,22 m ölçülerinde kare planlı sıcaklığın üzeri yine soyunmalık
da olduğu gibi tromplarla geçilen kubbeyle örtülmüştür (5-7. Fotoğraf). Sıcaklıkta birisi batı, birisi de kuzey
beden duvarının cephe ortasında birer kurna yer almaktadır. Süslemesiz taş kurnalardan kuzey beden
duvarındaki kırıktır. Hamamın kullanıldığı son yıllarda sıcak ve soğuk su tesisatı ile donatıldığını gösteren
su boruları kurnaların üzerinde görülebilmektedir. Sıcaklığın kuzey cephe ortasında yer alan düşey
dikdörtgen biçimli pencere, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan su deposuna açılmaktadır. Hazne
bölümü yenilenmiş olan 1,08x3,22 m ölçülerindeki su deposunun üzeri beşik tonoz örtülüdür.
Hamamın soyunmalık ve sıcaklığını örten kubbelere geçişte kullanılan tromplar ve hafifletme
kemerleri sivri formlu olup, tuğladan örülmüştür (3. ve 5. Fotoğraf). Hem soyunmalığın hem de sıcaklığın
kubbelerinin tepe noktalarında daire şeklinde birer ışıklık yer almaktadır.
Mevcut izlerden iç kısmı sıvalı olduğu anlaşılan hamam, günümüzde bütünüyle sade bir
durumdadır. İç kısımda kubbeye geçiş elemanları arasında kalan beden duvarlarında sağır hafifletme
kemerlerine yer verilerek hem kubbe baskısı azaltılmış, hem de yapı içerisindeki tekdüzelik giderilmeye
çalışılmıştır. Ayrıca kapı açıklıkları da dikdörtgen çerçeveler içerisine alınmıştır (6. Fotoğraf).
Sel baskınları sonucunda kullanılamaz hale gelen hamamın çevresindeki yoğun bitki örtüsü
sebebiyle külhanı tespit edilememektedir.
Beden duvarlarında ve kubbesinde yer yer çatlamaların görüldüğü hamamın, soyunmalığının
olduğu kuzeybatı köşesinde kubbeye geçiş elemanı ve kubbenin bir bölümü çökmüştür (2. Fotoğraf).
Günümüzde mevcut yol kotundan aşağıda kalan hamamın tarihlendirilmesi ile ilgili ipucu sağlayacak bir
kayıt bulunmamaktadır. Mevcut haliyle konak hamamlarında yaygın olarak görülen aynı eksen üzerine
yerleştirilmiş soyunmalık, sıcalık ve su deposundan oluşan Akıncılar Köyü Hamamı’nın, Türk hamam
tipolojisi içerisinde münferit planlı hamamlar grubunda ele alınması uygundur (Karpuz, 2001: 107).
Deydinler Köyü Hamamı:
Deydinler Köyü’nde köy camisinin kuzeydoğusunda
yer alan hamamın banisi ve inşa tarihi ile ilgili
bir bilgi bulunmamaktadır
4
. Tek hamam olarak yaklaşık doğu-batı doğrultusunda inşa edilen hamam
7,21x8,16 m ölçülerinde kareye yakın dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. Hamamın önündeki soyunmalık
muhdestir. Hamam arka arkaya yerleştirilmiş yaklaşık kare planlı iki mekân ile bu mekânlardan ilkine
güneyden bitişik dikdörtgen planlı bir mekân ve bu mekânın arkasına yerleştirilmiş su deposundan
oluşmaktadır (2. Çizim, 8. Fotoğraf).
Hamamın ortalama 0,73 m kalınlığındaki beden duvarları ve üst örtüsü bütünüyle sıvanmış
haldedir. Yapının girişine eklenen bölüm betonarme olarak inşa edilmiş; hamamın zemini, sekileri ve
duvarları mermer ile kaplanmıştır.
3
Hamam 40° 6'44.79"K - 29°23'45.83"D koordinatlarında yer almaktadır.
4
Hamam 40° 2'3.51"K - 29°31'56.17"D koordinatlarında yer almaktadır.