66
Bəhlul İbrahimli
Göründüyü kimi Gilançay vadisində ilk tunc dövründə meydana gələn
daş örtüklər 4000-4200 il ərzində mürəkkəb təkamül yolu keçmiş, bu zaman
təyinatından asılı olaraq onların müxtəlif variantları meydana gəlmişdir. Daş
örtüklərin ən keyfiyyətli və ən mürəkkəb nümunələri Xaraba Gilan şəhər ye-
rində tədqiq olunmuşdur. Daş örtüklərin binaların plan quruluşuna, tikililərin
coğrafi şəraitə maksimum uyğunlaşdırılması, bütün bunlar Naxçıvan memar-
larının yüksək istedadının və bacarığının bariz nümunəsidir. Təəssüf ki, şanlı
tariximizin, yüksək mədəniyyətimizin sübutu olan bu abidələrin tədqiqi, təb-
liği və mühafizəsi problemlərini lazımı səviyyədə həll edə bilmirik.
Bu iş Azərbaycan respublikası Prezidenti yanında Elmin
İnkişafı Fondunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir.
Qrant N EİF-KETPL-2-2015-1(25)-56/47/5
Ədəbiyyat:
1.
İbrahimli Bəhlul. Gilançay vadisinin arxeoloji abidələri (e.ə. I minillik – b.e.
XIV əsri). Azərbaycan arxeologiyası, cild 13, N2, 2010, s. 51-72.
2.
İbrahimli Bəhlul. Naxçıvanın qədim şəhərləri XIII əsrin əvvəllərində. Tarix,
insan və cəmiyyət. 2017, 2 (17), s. 120-130.
3.
Ибрагимов Б.И. Средневековый Киран. Баку-Москва, 2000. Типография
№12, с. 45-48, 175с.
4.
Асланов Г.М., Ибрагимов Б., Кашкай С. Отчёт Хараба-Гиланской архео-
логической экспедиции за 1981 год. Архив Института Археологии и Эт-
нографии НАНА, O-294, 37 с.
5.
Асланов Г.М., Ибрагимов Б., Кашкай С. Отчёт Хараба-Гиланской архео-
логической экспедиции за 1982 год. Архив Института Археологии и
Этнографии НАНА, O-314, 64 с.
6.
Xaraba Gilan arxeoloji ekspedisiyasının 2016-cı ildə apardığı arxeoloji qazın-
tıların hesabatı. Bakı, 2016, 213 s.
7.
Асланов Г.М., Ибрагимов Б., Кашкай С. Древние некрополи Хараба-Ги-
лана. Баку, «Нурлан», 2002, 137 с.
Gilançay vadisi abidələrində daş örtüklərin meydana gəlməsi və inkişafı tarixindən
67
Summary
From the history of the origin and development of overlap stones in the
monuments of the valley of the river Gilanchay
Bahlul Ibrahimli
Azerbaijan National Academy of Science. Institute of History
One of the tricky techniques in architecture is the stone overlap, which has
come a long way to perfection.
The first, more or less complex stone overlaps are found in the "altars" of the
burials of the Early Bronze Age. Later, the chambers of the burials themselves were
also overlapped by specially selected stone slabs. Over time, window and door ope-
nings, separate outbuildings of economic or industrial purpose, had stone overlaps.
The most diverse and complex stone ceilings appeared during the Middle
Ages. The high development of this complex technique in construction was facilita-
ted by the lime strengthening solution - "ahangkevra" (medieval cement). The pre-
sence of such "cement" and an abundance of tile stone caused rapid development of
local architecture. Almost all of the buildings in the central part of the city of Kiran
consist of stone on limestone mortar. Here, vaulted ceilings of dwellings, stilted and
lancet arches of mausoleums and public buildings attract attention.
Dome-shaped stone overlapping was installed on a stable stone foundation.
Rarely they were used to overlap doorways and window openings in clay walls and
raw brick buildings.
The shape of the stone overlapping did not depend on the purpose of the buil-
ding, the volume of construction and construction materials played a bigger role.
The most complex and improved stone ceilings were preserved in the mauso-
leums of the Nakhichevan Architectural School, whose founder was Ajami the son
of Abubaker (XII century).
Key words: Azerbaijan, Nakhichevan, architecture, building, tomb, overlap
stone.
68
Bəhlul İbrahimli
Резюме
Из истории возникновения и развития каменных перекрытий
в памятниках долины реки Гиланчай
Бахлул Ибрагимли
Национальная Академия Наук Азербайджана. Институт Истории
Одним из сложных приёмов в архитектуре считаются каменные перек-
рытия, которые прошли долгий путь до своего усовершенствования.
Первые, более или менее сложные каменные перекрытия, встречаются в
«жертвенниках» погребений эпохи ранней бронзы. Далее камеры самих погре-
бений также перекрывались специально отобранными каменными плитами. Со
временем оконные и дверные проёмы, отдельные пристройки хозяйственного
или производственного назначения имели каменные перекрытия.
Разнообразные и сложные каменные перекрытия появляются в средние
века. Высокому развитию этого сложного технического приёма в строи-
тельстве способствовал известковый укрепляющий раствор – «ахангкёвра»
(средневековый «цемент»). Наличие такого «цемента» и изобилие плиточного
камня обусловили бурное развитие местной архитектуры. Почти все построй-
ки центральной части города Киран состоят из камня на известковом растворе.
Здесь привлекают внимание сводчатые потолки жилищ, стрельчатые и дугооб-
разные арки мавзолеев и общественных зданий.
Куполообразные каменные перекрытия устанавливали на устойчивом
каменном фундаменте. Очень редко для перекрытия дверных и оконных проё-
мов в глинобитных стенах и постройках из сырцового кирпича использовали
крупные каменные плиты. Форма каменных перекрытий не зависела от назна-
чения зданий. В этом большую роль сыграл объём строительства и строите-
льные материалы.
Самые сложные и усовершенствованные каменные перекрытия сохра-
нились в мавзолеях Нахчыванской архитектурной школы, основоположником
которой был Аджами сын Абубекра (XII в.).
Ключевые слова: Азербайджан, Нахчыван, архитектура, жилища, ск-
леп, каменное перекрытие
Dostları ilə paylaş: |