Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   81

tillarda  bunday  tafsirlar  juda  kup.  ammo  ulardan  tukkiztasi–Tafsiri  Tabariy,  Tafsiri 
Saolibiy,  Tafsiri  Zamaxshariy,  Tafsiri  Bayzoviy,  Tafsiri  Faxriddin  Roziy,  Tafsiri 
Jalolayn (ikki Jalol) – sunniylikda; Tafsiri Tabariy, Tafsiri 
¥illiy, Tafsiri ¥usayniy – 
shiallikda  tan  olingan  va  keng  tar
³algan.  Markaziy  Osiyo  minta³asida  kupro³ 
kur`onning  tatar tilida 
³ilingan tafsirlari tar³algan edi. sunggi paytlarda uzbek tilida 
yaratilgan  tafsirlardan  sobi
³  muftiy  Muxammad  Sodi³ning  «Tafsiri  xilol»  (T., 
«Movarounnaxr», 1991) ini misol tari
³asida keltirish mumkin.  
Islomshunoslik.  VII  asrda paydo bo`lgan islom  dini  tez  orada ulkan xududga 
tarkaldi.  Arab  xalifaligi  tashkil  bo`lgach  bu  davlat  tarkibiga  kiruvchi  mamlakatlar, 
xalklar  tarixi,  madaniyatiga  juda  katta  ta`sir  o`tkazdi.  Bizning  maksadimiz  islom 
manbashunosligi  asoslari  Kur`on,  Xadis  va  tavsirlar  tarix  ilmi,  manbashunoslik 
nuktai-nazaridan o`rganishdir. Chunki xalkimiz xayotida XX asr boshlarigacha, xatto 
bugungi  kunda  xam  e`tikod  masalalari  musulmonchilik  konun  koidalari  amal  kilib 
kelmokda. Bundan tashkari aksariyat yozma manbalar islom manbashunosligi konun 
koidalariga binoan yaratilgan. Mana shuning uchun xam tarixchi pedagoglar islomiy 
manba  asarlarini  yaxshi  bilishi  va  o`z  pedagogik  faoliyatlarida  foydalanishi  lozim. 
Manbashunoslik  fanida  talaba  dinshunoslik  fanida  olgan  bilimlarini  yanada 
chukurlashtirish nazarda tutiladi.  
    
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð. 
1. «¹óðúîí»äà 3àíäàé òàðèõèé ìàúëóìîòëàð ìàâæóä?  
2. Òàðèõèé ìàíáàëàðäà «¹óðúîí»äàí 3àéñè óðèíëàðäà ôîéäàëàíèëãàí?  
3. Õàäèñëàðíèíã òàðèõèé àõàìèÿòè íèìàäà?  
4. Òàôñèð äåãàíäà íèìàíè òóøóíàñèç?  
 
 
7 - mavzu: IX-XII asrlar tarixiga oid manbalar 
 
Reja: 
1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy vokealar. 
2. Xukukiy xujjatlar va yozishmalar. 
3. Arab tilida yozilgan manbalar. 
4. Arab tilidagi tarixiy manbalarning umumiy xususiyatlari 
 
Asosiy  tushunchalar:  Somoniylar,  Koraxoniylar,  Gaznaviylar,  Buvayxiylar, 
Ziyoriylar, koraxitoylar, gurxon, Xorazmshoxlar. 
 
 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.   
2.  “Kur`oni  karim”.  O`zbekcha  izoxli  tarjima.  Tarjima  va  izoxlar  muallifi  Alouddin 
Mansur.-Toshkent: 1992. 
3. Islam. Entsiklopedicheskiy slovar`.-Moskva: Nauka. 1991. 
4. Xalidov A.B. Arabskie rukopisi i arabskaya rukopisnaya traditsiya.–M., 1985. 
5. B. A. Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari. - Toshkent: “O`qituvchi”. 2001.  


6.  T.S.Saidkulov.  O`rta  Osiyo  xalklari  tarixining  tarixnavisligidan  lavxalar.  - 
Toshkent: “O`kituvchi”. 1993. 
7.  Sobranie  vostochnix  rukopisey  Akademii  nauk  Respubliki  Uzbekistan.  Istoriya. 
Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.  
8.  Rukopisnaya  kniga  v  kul`turax  narodov  Vostoka.  Kniga  pervaya.-Moskva: 
‘’Nauka’’. 1987. 
9.  Krachkovskiy  I.Yu.  Arabskaya  geograficheskaya  literatura.  Soch.  IV  tom,-M.,L. 
1957. 
 
Bagdod xalifaligining sobik xududida tashkil topgan eng yirik davlatlardan biri 
Somoniylar davlati (819-999) edi. Unga Nux ibn Asad (819-842 yy.) asos soldi. Bu 
davlat ayniksa X asrning birinchi yarmida, Ismoil ibn Axmad davridan (892-907-yy.) 
boshlab 
kuchaydi. 
Somoniylar 
Movarounnaxr, 
Xuroson, 
Eron, 
xozirgi 
Afgonistonning  katta  kismi,  shuningdek,  Toshkent,  Turkiston  va  Ispijob  (Sayram) 
ustidan o`z xukmronligini o`rnatdilar. 
Somoniylar  yirik  er  egalari,  nufuzli  ruxoniylar  xamda  yirik  savdogarlarning 
ko`magiga  tayanib,  feodal  tarkoklik  va  ichki  urushlarga  barxam  berdilar,  Ila 
vodiysida  va  Sirdaryo  bo`ylarida  ko`chib  yurgan  korliklarning  Movarounnaxrning 
ichki  tumanlari  ustiga  kilib  turgan  xurujlariga  barxam  berdilar(893  y.).  Bu  xol 
mamlakatning iktisodiy va madaniy yuksalishiga yo`l ochdi. 
Bu sulola davrida markaziy davlat boshkaruvi birmuncha takomillashdi. Amir 
davlatni  o`nta  muassasasi  (devon):  devoni  vazir  (Bosh  maxkama),  devoni  mustavfiy 
(moliya  ishlari  maxkamasi),  devoni  omid  ul-mulk  (insho  va  elchilik  idorasi),  devoni 
soxib shurat (amir gvardiyasi  ishlari bilan shugullanuvchi idora), devoni soxib barid 
(pochta  ishlari  maxkamasi),  devoni  mushrif  (o`ziga  xos  davlat  xavfsizligi  idorasi), 
devon  ad-diya  (amirning  er-mulkini  boshkaruvchi  idora),  devoni  muxtasib  (shariat 
ishlari maxkamasi), devoni vakf (vakf ishlarini nazorat kiluvchi idora), devoni kuzzot 
(kozilik  maxkamasi)  yordamida  boshkargan.  Lekin,  davlatni  boshkarishda  turk 
amirlarining roli juda katta bo`ldi. 
Somoniylar  davrida  xunarmandchilik  va  savdo-sotik  rivojlandi.  Buni  Buxoro, 
Samarkand,  Marv,  Balx,  Gazni,  Xirot  va  Toshkent  kabi  yirik,  tarakkiy  etgan 
shaxarlar  misolida  ko`ramiz.  Bu  davlat  Xazar  xokonligi,  Bulgor  xonligi,  Rus`  va 
Xitoy bilan iktisodiy-madaniy alokalari birmuncha rivoj topdi. 
Bu  davr  ilm-fan  va  madaniyatning  o`rta  asr  sharoitida  benixoyat  rivojlangan 
davri  xisoblanadi.  Rudakiy,  Dakikiy,  Firdavsiy  singari  ulkan  shoirlar,  Farobiy, 
Beruniy, Ibn Sinodek allomalar etishib chikdi. 
 Katta  er  egaligi  munosabatlarining  rivojlanishi,  maxalliy  er  egalari  bilan 
byurokratik  apparat,  katta  er  egalari  bilan  ijarachi  dexkonlar  o`rtasidagi  ziddiyatlar 
natijasida o`zaro feodal kurash va yirik er egalarining ayirmachilik-ajralib chikishga 
bo`lgan xarakati kuchayib ketdi.  
X asr oxirlariga kelib  feodal tarkoklik yanada kuchaydi, Xamadon, Isfaxon va 
Rayda  Buvaxiylar,  Tabariston  va  Jurjonda  Ziyoriylar  mustakillikka  erishdilar,  962 
yilda  Somoniylarning  Gaznidagi  noibi  Alptakin  xam  mustakillik  e`lon  kildi. 
Sirdaryoning  o`ng  soxilidagi  erlar,  shuningdek,  Chagoniyon  va  Xorazm  xam 
somoniylarga itoat etishdan bosh tortdilar. 
Mamlakatda  yuz  bergan  ijtimoiy-siyosiy  parokandachilikdan  Koraxoniylar 
ustalik  bilan  foydalandilar.  Ular  996  yili  Zarafshonning  shimoliy  tarafidagi  barcha 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə