tillarda bunday tafsirlar juda kup. ammo ulardan tukkiztasi–Tafsiri Tabariy, Tafsiri
Saolibiy, Tafsiri Zamaxshariy, Tafsiri Bayzoviy, Tafsiri Faxriddin Roziy, Tafsiri
Jalolayn (ikki Jalol) – sunniylikda; Tafsiri Tabariy, Tafsiri
¥illiy, Tafsiri ¥usayniy –
shiallikda tan olingan va keng tar
³algan. Markaziy Osiyo minta³asida kupro³
kur`onning tatar tilida
³ilingan tafsirlari tar³algan edi. sunggi paytlarda uzbek tilida
yaratilgan tafsirlardan sobi
³ muftiy Muxammad Sodi³ning «Tafsiri xilol» (T.,
«Movarounnaxr», 1991) ini misol tari
³asida keltirish mumkin.
Islomshunoslik. VII asrda paydo bo`lgan islom dini tez orada ulkan xududga
tarkaldi. Arab xalifaligi tashkil bo`lgach bu davlat tarkibiga kiruvchi mamlakatlar,
xalklar tarixi, madaniyatiga juda katta ta`sir o`tkazdi. Bizning maksadimiz islom
manbashunosligi asoslari Kur`on, Xadis va tavsirlar tarix ilmi, manbashunoslik
nuktai-nazaridan o`rganishdir. Chunki xalkimiz xayotida XX asr boshlarigacha, xatto
bugungi kunda xam e`tikod masalalari musulmonchilik konun koidalari amal kilib
kelmokda. Bundan tashkari aksariyat yozma manbalar islom manbashunosligi konun
koidalariga binoan yaratilgan. Mana shuning uchun xam tarixchi pedagoglar islomiy
manba asarlarini yaxshi bilishi va o`z pedagogik faoliyatlarida foydalanishi lozim.
Manbashunoslik fanida talaba dinshunoslik fanida olgan bilimlarini yanada
chukurlashtirish nazarda tutiladi.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
1. «¹óðúîí»äà 3àíäàé òàðèõèé ìàúëóìîòëàð ìàâæóä?
2. Òàðèõèé ìàíáàëàðäà «¹óðúîí»äàí 3àéñè óðèíëàðäà ôîéäàëàíèëãàí?
3. Õàäèñëàðíèíã òàðèõèé àõàìèÿòè íèìàäà?
4. Òàôñèð äåãàíäà íèìàíè òóøóíàñèç?
7 - mavzu: IX-XII asrlar tarixiga oid manbalar
Reja:
1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy vokealar.
2. Xukukiy xujjatlar va yozishmalar.
3. Arab tilida yozilgan manbalar.
4. Arab tilidagi tarixiy manbalarning umumiy xususiyatlari
Asosiy tushunchalar: Somoniylar, Koraxoniylar, Gaznaviylar, Buvayxiylar,
Ziyoriylar, koraxitoylar, gurxon, Xorazmshoxlar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.
2. “Kur`oni karim”. O`zbekcha izoxli tarjima. Tarjima va izoxlar muallifi Alouddin
Mansur.-Toshkent: 1992.
3. Islam. Entsiklopedicheskiy slovar`.-Moskva: Nauka. 1991.
4. Xalidov A.B. Arabskie rukopisi i arabskaya rukopisnaya traditsiya.–M., 1985.
5. B. A. Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari. - Toshkent: “O`qituvchi”. 2001.
6. T.S.Saidkulov. O`rta Osiyo xalklari tarixining tarixnavisligidan lavxalar. -
Toshkent: “O`kituvchi”. 1993.
7. Sobranie vostochnix rukopisey Akademii nauk Respubliki Uzbekistan. Istoriya.
Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.
8. Rukopisnaya kniga v kul`turax narodov Vostoka. Kniga pervaya.-Moskva:
‘’Nauka’’. 1987.
9. Krachkovskiy I.Yu. Arabskaya geograficheskaya literatura. Soch. IV tom,-M.,L.
1957.
Bagdod xalifaligining sobik xududida tashkil topgan eng yirik davlatlardan biri
Somoniylar davlati (819-999) edi. Unga Nux ibn Asad (819-842 yy.) asos soldi. Bu
davlat ayniksa X asrning birinchi yarmida, Ismoil ibn Axmad davridan (892-907-yy.)
boshlab
kuchaydi.
Somoniylar
Movarounnaxr,
Xuroson,
Eron,
xozirgi
Afgonistonning katta kismi, shuningdek, Toshkent, Turkiston va Ispijob (Sayram)
ustidan o`z xukmronligini o`rnatdilar.
Somoniylar yirik er egalari, nufuzli ruxoniylar xamda yirik savdogarlarning
ko`magiga tayanib, feodal tarkoklik va ichki urushlarga barxam berdilar, Ila
vodiysida va Sirdaryo bo`ylarida ko`chib yurgan korliklarning Movarounnaxrning
ichki tumanlari ustiga kilib turgan xurujlariga barxam berdilar(893 y.). Bu xol
mamlakatning iktisodiy va madaniy yuksalishiga yo`l ochdi.
Bu sulola davrida markaziy davlat boshkaruvi birmuncha takomillashdi. Amir
davlatni o`nta muassasasi (devon): devoni vazir (Bosh maxkama), devoni mustavfiy
(moliya ishlari maxkamasi), devoni omid ul-mulk (insho va elchilik idorasi), devoni
soxib shurat (amir gvardiyasi ishlari bilan shugullanuvchi idora), devoni soxib barid
(pochta ishlari maxkamasi), devoni mushrif (o`ziga xos davlat xavfsizligi idorasi),
devon ad-diya (amirning er-mulkini boshkaruvchi idora), devoni muxtasib (shariat
ishlari maxkamasi), devoni vakf (vakf ishlarini nazorat kiluvchi idora), devoni kuzzot
(kozilik maxkamasi) yordamida boshkargan. Lekin, davlatni boshkarishda turk
amirlarining roli juda katta bo`ldi.
Somoniylar davrida xunarmandchilik va savdo-sotik rivojlandi. Buni Buxoro,
Samarkand, Marv, Balx, Gazni, Xirot va Toshkent kabi yirik, tarakkiy etgan
shaxarlar misolida ko`ramiz. Bu davlat Xazar xokonligi, Bulgor xonligi, Rus` va
Xitoy bilan iktisodiy-madaniy alokalari birmuncha rivoj topdi.
Bu davr ilm-fan va madaniyatning o`rta asr sharoitida benixoyat rivojlangan
davri xisoblanadi. Rudakiy, Dakikiy, Firdavsiy singari ulkan shoirlar, Farobiy,
Beruniy, Ibn Sinodek allomalar etishib chikdi.
Katta er egaligi munosabatlarining rivojlanishi, maxalliy er egalari bilan
byurokratik apparat, katta er egalari bilan ijarachi dexkonlar o`rtasidagi ziddiyatlar
natijasida o`zaro feodal kurash va yirik er egalarining ayirmachilik-ajralib chikishga
bo`lgan xarakati kuchayib ketdi.
X asr oxirlariga kelib feodal tarkoklik yanada kuchaydi, Xamadon, Isfaxon va
Rayda Buvaxiylar, Tabariston va Jurjonda Ziyoriylar mustakillikka erishdilar, 962
yilda Somoniylarning Gaznidagi noibi Alptakin xam mustakillik e`lon kildi.
Sirdaryoning o`ng soxilidagi erlar, shuningdek, Chagoniyon va Xorazm xam
somoniylarga itoat etishdan bosh tortdilar.
Mamlakatda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy parokandachilikdan Koraxoniylar
ustalik bilan foydalandilar. Ular 996 yili Zarafshonning shimoliy tarafidagi barcha
Dostları ilə paylaş: |