Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

9 
 
arxasında  yerləşmiş  olur.  Sol  ağciyər,  plevra,  ezofageus  və  duktus 
torasikusun önündə yer alır. 
Enən  aorta-döş  hissəsi  divararalığının  arxa  hissəsində  yerləşir. 
4-cü  döş  fəqərə  korpusunun  sol  alt  kənar  hövzəsindən  başlayaraq, 
onurğa sütunun sol ön yanından aşağıya doğru uzanır. Aşağıya doğru 
endikcə  mediala  doğru  yönəlir  və  onurğa  sütunun  ön  səthinə  keçir. 
12-ci  döş  fəqərəsinin  aşağı  hüdudu  səviyyəsindəki  diafraqmanın 
aorta  açıklığından  (hiatius  aorticus)  keçərək  qarın  boşluğuna  daxil 
olur  və  qarın  aortası  adını  alır.  Enən  döş  aortası  arxada  sol  plevra, 
ağciyər,  onurğa  sütunu  və  hemiazygos  venaları  ilə  qonşuluqda 
yerləşmiş  olur.  Ön  qonşuluğunda  isə  yuxarıdan  aşağıya  sol  ağciyər 
kökü,  perikard,  ezofageus  və  diafraqma  yerləşir.  Sağında  azygos 
venası  və  duktus torasikus,  solunda  isə  sol  ağciyər  və  plevra  vardır. 
Enən  aortanın  döş  hissəsi  döş  divarına  və  toraks  boşluğundakı 
orqanlara şaxələr verir.Posterior interkostal arteriyalar hər  iki tərəfin 
aşağı  9  interkostal  aralığında  uzanırlar.  Subkostal  arteriyalar,hər  iki 
tərəfdə 12-ci qabırğanın aşağı kənarı boyunca abdominal divara daxil 
olur.  
Bronxial  arteriyalar  aorta  və  ya  interkostal  arteriyalardan 
çıxaraq  ağciyər  hilusuna  istiqamətlənirlər.  Ana  bronx  kökündə  şaxə 
verərərək  traxeyanın  aşağı  hissələrini,  ağciyər  xaricindəki  hava 
yollarını və dəstək toxumaları qidalandırırlar.  
Ezofageal və perikardial arteriyalar adlandırıldıqları orqanlarda 
şaxələnirlər.  
Enən  aortanın  abdominal  hissəsi(qarın  aortası)-diafraqmadakı 
hiatus  aortikusdan  keçərək,aorta  buradan  etibarən  abdominal  aorta 
adını alır.  
Peritonun arxasında və bel fəqərə korpuslarının ön səthlərindən 
aşağıya doğru uzanır. IV bel fəqərə səviyyəsində həqiqi davamı olub 
rudimentar  qalan  median  sakral  arteriya  şaxəsini  və  arteriya  iliaca 
kommunis adı  verilən  iki geniş şaxə verdiyi  iliac bifurkasiona qədər 
davam  etmiş  olur.Sağ  tərəfində  vena  kava  inferior,sisterna  şili  və 
v.azygosun  başlanğıc  hissəsi  olur.Sol  tərəfində  isə  sol  trunkus 
simpatikus vardır.  

---

10 
 
Mədənin  sol  arteriyası  -  sola  doğru  irəliləyərək  mədənin 
kiçik  əyriliyinə  yayılır  və  eyni  zamanda  ezofageal  və  hepatik 
şaxələr  verir.  Splenik  arteriya,  sola  pankreasın  üzərindən 
irəliləyərək  pankreas  və  dalağı  qidalandırır.  Qısa  qastrik  və  sol 
qastropilorik  şaxələri  də  mədənin  böyük  əyriliyini  qidalandırır. 
Ana  hepatik  arteriya  duodenumun  ikinci  hissəsinin  üst  səthindən 
sağa  anterolateral  olaraq  istiqamət  alır.  Gastroduodenal  şaxəsi, 
duodenumun  arxasından  aşağıya  doğru  yönəlir.Anterior  və 
posterior  superior  pankreatikoduodenal  və  sağ  qastropilorik 
şaxələri  verir.Ana  hepatik  arteriya,  qastroduodenal  arteriya 
şaxəsini verdikdən sonra proper hepatik arteriya adı ilə tanınır.  
Orta  suprarenal  arteriya  -  tək  damar  olaraq  çıxır  və 
suprarenal vəzini qidalandırır.  
Yuxarı 
müsariqə 
arteriyası-qastrointestinal 
sistemdə 
onikibarmaq  bağırsağın  ortasından  köndələn  yoğun  bağırsağa 
doğru  sahəni  qidalandırır.  Şaxələrindən  biri  olan  inferior 
pankreatikoduodenal  arteriya  ön  və  arxa  şaxələrə  ayrılaraq, 
yuxarıdan  gələn  arteriyalarla  pankreatikoduodenal  anastomozlar 
yaradırlar.  Digər  şaxələri  isə  jejunal  arteriyalar,ileokolik  arteriya, 
sağ kolik arteriya və orta kolik arteriyalardır.  
Renal  arteriyalar-  2-ci  bel  fəqərəsi  səviyyəsində  aortadan 
çıxır və böyrək hiluslarına doğru yönəlir.  
Testikulyar  və  ya  ovarial  arteriyalar-  kiçik  arteriyalar  olub, 
renal arteryaların həmən distalından çıxırlar.  
Aşağı  müsariqə  arteriyası  -  onikibarmaq  bağırsağın  altından 
çəp  istiqamətdə  aşağı  enir,sol  kolik  arteriya,siqmoid  arteriya  və 
düz bağırsağın yuxarı arteriya şaxələrini verir.  
Bel  arteriyaları  -  ümumiyyətlə,4  ədəd  olan  bu  arteriyalar 
qarın divarını və onurğa kanalındakı toxumaları qidalandırırlar.  
Ana  iliak  arteriyalar  - orta  xəttin  solunda  4-cü bel    fəqərəsi-
nin önündə qarın aortasından geniş terminal şaxələr olaraq çıxırlar.  
Orta sakral arteriya  - aortanın həqiqi kaudal davamı  və sonu 
olan  bu  arteriya  bifurkasiya  nahiyyəsinin  üstündə  aortanın  arxa 
divaından  çıxır.  Bel  fəqərələrinin  önündən  aşağıya  doğru 
irəliləyərək çanağa daxil olur.  

---

11 
 
AORTA DİVARININ MİKROSKOPİK  
QURULUŞU VƏ İNKİŞAFI 
 
 
 
Tunika intima: 
 -endotel və subendotel təbəqəsi.  
 -internal elastik membran.  
Tunika media.  
Tunika adventisiya.  
Aorta divarının qidalanması və sinir innervasiyası: 
 -qan damarları.  
 -limfa damarları.  
 -sinirləri. 
  
AORTANIN İNKİŞAFI 
 
Damarın 
ürəyə 
yaxınlığı 
və 
dolayısı 
ilə 
təzyiq 
dəyişikliklərinə  verəcəyi  təsir  ilə  meydana  gələn  quruluş 
dəyişiklikləri,  damarların  bir-birindən  fərqli  damar  quruluşuna 
sahib olmasna yol açır. Aorta ürəyə yaxın olması səbəbi ilə yüksək 

---

12 
 
təzyiq  dəyişilmələri  ilə  qarşılaşan,  bədənin  ən  geniş  ölçülü 
arteriyasıdır. Divarı daxildən xaricə tunika intima, tunika media və 
tunika  adventisiya olmaq  üzrə  üş təbəqədən  ibarətdir.  Bu  və  buna 
bənzər  arteriyalar  (braxiosefalik,  ana  karotid,  körpücükaltı,  ana 
iliak  və  pulmonar  arteriyalar)  tunika  mediadakı  ellastin  lamel-
lalarının  zəngin  olması  səbəbi  ilə  elastik  arteriya  olaraq 
adlandırılırlar. Aorta ən çox elastin lamelinə sahib arteriyadır, belə 
ki,  aortanın  qalxan  hissəsinin  divar  qalınlığı  təxminən  2  mm-ə 
çatır.  
 Tunika  intima-qanla  birbaşa  təmas  edən  təbəqədir. 
Qalınlığı  gənc  yetkinlərdə  1\8  mm  və  bütün  divar  qalınlığının 
1\4-ni  təşkil  edir.Yaşlaşdıqca  lipid  istehsalının  artması  ilə  bağlı 
olaraq  divarın  qalınlığı  artır.Tunika  intima  üç  təbəqədən 
meydana gəlir: 
Endotel təbəqəsi - bazal  lamina üzərinə oturan təkqatlı  yastı, 
poliqonal  hüceyrə  təbəqəsidir.Hüceyrələr  arasında  sıx  bağlantı 
vardır.Endotel  hüceyrələri  çox  incə  bir  sitoplazmaya  sahibdir  və 
çox  sayda  hüceyrə  zarı  qaynaqlı  daşıyıcı  vezikulları  sayəsində 
sitoplazma  üzərindən  maddə  daşınmasında  da  rol  oynayırlar. 
Endotelin  bu  rolu  qanın  kimyəvi  tərkibinin  qorunmasında  böyük 
əhəmiyyətə  malikdir.  Endotel  hüceyrələri,  altındakı  bazal  lamina 
ilə birlikdə immunoloji toleransı çox zəif olan toxumalardan hesab 
olunur  və  buna  görə  də  toxuma  transplantasiyalarında  mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir.  
Endotel  hüceyrələrinin  sitoplazması  olduqca  yastı,ancaq 
geniş 
səthlidir. 
Endotel 
hüceyrələri 
tədricən 
yenilənən 
hüceyrələrdir. 
Subendotel  təbəqəsi-bir  birini  çarpazlayan  uzununa  düzülmüş 
kollagen  ve  elastin  liflərdən  meydana  gəlir.  Aralarında  az  sayda 
fibroblast,düz  əzələ  hüceyrələri  və  makrofaqlar  yerləşir.  Hüceyrələr 
və  liflər  əsas  maddə  içərisinə  yerləşmişdilər.  Bu  vəziyyətdə 
subendotel toxuması kövşək bağ toxumasıdır.  
 Tunika  media-aorta  divarının  ən  qalın  təbəqəsidir.Qalınlığı 
500  Um  olmaqla  birlikdə  qalxan  aorta  hissəsində  1,2  mm  qalınlığa 
çatır.  

---