184
Əqli geriləmə probleminə malik olan fərdlərə təlim prosesini
keçərkən, aĢağıdakıları nəzərə almaq vacibdir:
Maraqlı olan, yaĢa uyğun gələn və bilavasitə tələbə ilə bağlı
olan konkret materiallardan istifadə olunması.
Məlumat və təlimatın kiçik və ardıcıl mərhələlərdə verilməsi.
Bu zaman əks əlaqə prinsipinə diqqət yetirilməsi.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, heç bir göstəriĢ olmadan fərdlərin
öyrəndiyi iĢlər qruplaĢdırılması, kiçik mərhələ və seqmentlərə bölünməli
və hər bir fraqment diqqətlə tədris edilməlidir.
UĢağın tez-tez həm çöldə, həm də məktəbdə tətbiq etdiyi
vərdiĢlərə əsaslanmalı.
Əqli geriləmə probleminə malik olan uĢaqlar və yaĢlı Ģəxslər
normal inkiĢaf üçün bütün Ģəxslərin tələb etdiyi əsas xidmətləri tələb
edirlər. Buraya təlim, səhiyyə xidmətləri və digər xidmətlər daxildir.
Bundan əlavə bir çox əqli geriləmə problemi ilə üzləĢən fərdlər xüsusi
xidmət göstərilməsinə möhtacdırlar. Bu xidmətlərə diaqnostika və
qiymətləndirmə xidmətləri və məktəbəqədərki dövrdə ibtidai və orta
məktəb illərinə qədər davam edən müxtəlif tədris xidmətləri daxildir.
Tədris tərbiyə proqramlarına yaĢa müvafiq fəaliyyət növləri daxil
edilməlidir. Müstəqil Ģəkildə yaĢamaq və fəaliyyət göstərmək üçün
istənilən imkandan istifadə etməkdə məktəbdə iĢ sahəsinə keçidi
planlaĢdırmaq üçün müvafiq qayğı göstərilməlidir.
Ortopedik qüsurlar
Anlayışın tərifi
Ciddi ortopedik, yaxud skeletlə ballı qüsur – uĢaın təlim prosesini
uğurla keçməsinə mənfi təsir göstərir.
Xüsusiyyətləri
Bu anlayıĢa anadangəlmə anomaliyalar, məsələn pəncə əyriliyi,
yaxud ətraflardan hər hansı birinin olmaması səbəb olur. buraya, o
cümlədən polimelit sümük xəstəlikləri, yaxud osteoartrit xəstəliklərinin
nəticəsində yaranan qüsurlar daxildir. Ortopedik qüsurların digər
səbəbləri də, məsələn beyin iflici, amputasiya və s. ola bilər ki, bunlar
da sümük bitiĢməməzliyi və s. hallarla müĢahidə olunur.
Təlim çətinlikləri
185
Pedaqoqlar ortopedik qüsurlara malik olan fərdlərin göz önündə
olan nəzərə çarpan qüsurlarına adət etməlidirlər. Bu uĢaqlar üçün bir
çox tarixçəsi tərtib edilməlidir ki, buraya da onun nə vaxtdan bu qüsura
malik olması, adı keçən qüsuru hansı Ģəraitdə qazanması, həmçinin
həkim, yaxud terapevtin məsləhət bildiyi iĢlər daxil edilməlidir.
Pedaqoqlar bu fərd üçün nəzərdə tutulan uyğunlaĢdırmanın
səviyəsini bilmək faydalıdır. Diqqət uĢağın yerinə yetirməli olduğu
hərəkət növləri üzərinə yönəldilməlidir. UyğunlaĢdırmanın səviyəsi
qüsurun meydana çıxdığı yaĢ dövrü ilə əlaqədardır: qüsur nə qədər tez
meydana çıxıbsa, uĢaq ona bir o qədər tez uyğunlaĢacaq və
öyrəĢəcəkdir.
Ortopedik qüsura malik olan fərdə kömək etmək üçün vaxtaĢırı
olaraq protezlərdən istifadə olunur. Onlar nə qədər yaxĢı tətbiq edilibsə,
funksionallıq bir o qədər nəzərəçarpan olur və uĢaqlar müvafiq
hərəkətləri icra etməyə müvafiq Ģəkildə öyrəĢirlər.
Ortopedik qüsurları olan fərdlər üçün sinfin uyğunlaĢdırılmasına
aĢağıdakılar daxildir:
Özünənəzarət vərdiĢlərin mənimsənilməsini atrına fəaliyyət
növlərinin inkiĢaf etdirilməsi.
Mühakimə
Fikrin cəmlənməsində çətinlik
TəĢkilati vərdiĢlər
Öyrənmənin bütün elementlərinin təĢkil edilməsində çətinlik.
Tədris çətinlikləri
Öyrənmə qüsurları ən müxtəlif davranıĢ formalarında özünü
göstərdiyi üçün fərdi təlim planı (FTP) diqqətlə hazırlanmalıdır.
Öyrənmə qüsuru olan uĢağın təlim prosesinə cəlb edilməsi üçün
kompeks yanaĢmanın böyük əhəmiyyəti vardır. Bu mənada bütün
müəllimlərin və digər Ģəxslərin sıx Ģəkildə əməkdaĢlıq etməsi öyrənmə
qüsuru olan uĢağın hərtərəfli inkiĢafına Ģərait yaradır.
Müəllimlər bildirirlər ki, öyrənmə qüsuru olan tələbələr üçün
aĢağıdakı strategiyaların tətbiqi səmərəlidir:
Təbələnin potensial gücünə arxalanmaq
Müvafiq quruluĢun yaradılması
Qısa cümlələrdən və sadə sözlükdən istifadə edilməsi
Özünəinam hissinin yaradılmasına kömək etmək üçün müvafiq
atmosferdə uğur qazanmıq imkanlarının yaradılması
186
Sinifdə icra edilən müxtəlif iĢlərin icrası naminə qeyd götürmək
üçün maqnitafonlardan istifadə edilməsi, bu, xüsusən tələbələrin yazılı
dil probleminə malik olduğu zaman xeyirlidir.
Özünənəzarət material və vasitələrindən istifadə olunması, bu
hal heç bir çətinlik töpətmədən səhvin geriyə qayıdılaraq dərhal
düzəldilməsini təmin edir.
Müvafiq sosial vərdiĢlərin möhkəmləndirilməsi
Etiraf edilir ki, öyrənmə qüsurlarına malik olan tələbələrə bu və
ya digər vərdiĢlərin aĢılanması üçün vaxt tələb olunur.
Nitq və dil qüsurları
Tərifi
Nitq və dil qüsuru ünsiyyətdə yaranan problemlərə, habelə Ģifahi
nitq ilə bağlı problemlərə aiddir. Bu geriləmələr və problemlər hər hansı
sadə bir səsin yerinin dəyiĢməsi nəticəsində uĢağın dili baĢa düĢməsinin
çətinləĢməsi, yaxud funksional nitq vərdiĢlərini həyata keçirmək üçün
Ģifahi nitq mexanizmindən edə bilməməsi ilə əlaqədardır. Nitq və dil
çətinliklərini yaradan səbəblərin sırasına zəif eĢitmə. Sinir xəstəlikləri,
beyin zədələnməsi, əqli geriləmə, dərmanlardan çox istifadə edilməsi,
fiziki qüsurlar və s. daxildir. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, dəqiq
səbəb məlum deyilir. Dil sahəsində yaranan qüsurlar autizm, inkiĢaf
baxımından geri qalma, beyin iflici, yaxud xüsusi öyrənmə qüsuru ilə
bağlı ola bilər.
Xüsusiyyətləri
UĢaq nəzərə çarpacaq dərəcədə öz yaĢıdlarından geri qaldıqda,
deyək ki, öz yaĢında olan uĢaqlardan nitq və dil vərdiĢlərini qavramaq
baxımından geri qaldıqda, uĢağın ünsiyyət qabiliyyəti qeyri–qənaətbəxĢ
hesab olunur.
Nitq problemlərinə nitq sahələrinin tələffüz edilməsi, yaxud səsin
keyfiyyəti ilə əlaqədar olan problemlər aid ola bilər. Onlar nitqin
ritminin kəsilməsi ilə səciyyələnə bilər. Nitq problemlərinə səslərin
formalaĢması üsulu ilə bağlı olan problemlər (artikulyasiya, yaxud
fonoloji problemlər), yaxud hər hansı bir fərdin səsin keyfiyyətli Ģəkildə
tələffüz edilməsində meydana çıxan çətinliklər aid edilə bilər. Bunlar ən
müxtəlif problemlərin təsiri nəticəsində də yarana bilər.
Dostları ilə paylaş: |