Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 358 sonluq kral və Lon Aryas kimi adamların mühitində nəcib insanların xoşbəxt olmasının qeyri-mümkünlüyünü təsdiq edir. Komediya kədərli bir sonluqla tamamlansa da, dramaturq öz yaradıcılığına məxsus həyatsevərlikdən, şən əhval-ruhiyyədən ayrılmır. Həyatın ən kədərli anlarında belə o, gülmək, şənlənmək, zarafat etmək vərdişini atmır. Həbsxana səhnəsi bu cəhətdən xüsusi maraq doğurur. Özü öz səadətini məhv edən, buna görə özünü incidən, əzən Don Sanço hislərinin coşqunluğundan, tutduğu işin doğru, yaxud yalan olmasına qeyri-müəyyən münasibətindən sayıqlayır, dəli olmaq dərəcəsinə gəlir. Lakin bu səhnəni dramaturq elə qurur ki, tamaşaçı ürəkdən gülür, harada olduğunu, nəyə baxdığını unudur. Lope de Veqa da hər şeyi yaddan çıxarıb şən bir səhnə yaradır. Klarindo ağasının sayıqladığını görüb onunla məzələnməyə başlayır. Don Sanço deyəndə ki, "Bəli, artıq başqa dünyadayam mən", Kla- rindo tez "Başqa dünyada yox, cəhənnəmdəsən" deyə söz atır. Don Sanço ciddi şəkildə "Niyə cəhənnəmdə? De, Klarindo?" deyərək sual verir. Sual Don Sançonun düşdüyü vəziyyətə, onun iztirablarına uyğundur. Xalq nümayəndəsi olan Klarindo əvvəlki qayda ilə məzələnməkdə davam edir, "Çünki həbsxana elə cəhənnəmdir!" deyə dillənir. Don Sançonun sayıqlaması daha da güclənir, o, nökərinin zarafatlarını da həqiqət kimi anlayır, onun fikrini təsdiq edir: Doğrudur, hamımız cəhənnəmdəyik. Bu qorxunc cəhənnəm keşməkeşində, Hamı həlak olur alov içində. Bütün bu lovğalar, bu qiyamçılar... Bir şöhrət üzündən düşmüşdür onlar Bu atəşlə dolu cəhənnəmlərə. Don Sanço sayıqlasa da, onun sözlərində başqa məna XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 359 və həqiqətlər gizlənir. O, sayıqlama üsulu ilə mövcud həyatın cəhənnəm olmasından və burada ən nəcib adamların- məğrurların və qiyamçıların yandırıldığından söhbət açır. O özünü mövcud həyat normalarına baş əyməyən, başqaları kimi olmayan, ona görə də real dünyanın cəhənnəmində yandırılan bir adam kimi görür. Klarindo öz zarafatları ilə onun təkcə indiki "sayıqlamalarına" gülmür, törətdiyi cinayət və indiki iztirabları arasında məntiqsizliyə gülür. Ağasının kədərli düşüncələrinə, uydurma və fantaziyasına qoşulur, güldürür. "Burda dərzilər var, sürücülər var" deyə rahat keçirdikləri günləri yada salır. Don Sanço nökərinin sözlərindən istifadə edərək dünya və insan haqqında Şekspir dühasını yada salan ümumiləşdirmələr aparır. Onun sözlərində hər dəfə kədərli, faciəli, iztirablı bir qənaət var. Əgər Klarindo sürücülər və dərzilərdən söhbət açırsa, Don Sanço real həyatın eybəcərliklərini ehtirasla inkar edən yeni- yeni fikirlər irəli sürür. Əgər sürücülər yaxşı sürərsə, Onlar məhv eyləyər cəhənnəmləri. Yaxşı, əgər bura cəhənnəmdirsə, Nə üçün görmürük bəs hakimləri. Don Sanço sürücülər deyəndə hökmdarları, cəhən- nəm deyəndə mövcud cəmiyyəti nəzərdə tutur. Başqa sözlə, kral və krallar ölkəni ədalətlə idarə etsələr, həyat cəhənnəmə çevrilməz, cəhənnəmlər məhv olar, dost dostu öldürüb qatilə çevrilməz, sevgilər qırılmaz, sevgililər arasında uçurum yaranmaz. Cəhənnəm anlayışı məhkəmə və hakimləri də Don Sançonun xatirinə salır. O, insanların həyatını cəhənnəmə çevirən amillərdən biri kimi hakimləri təsadüfi xatırlamır, inkvizisiya tonqallarına nahaq işarə etmir. Don Sançonun çox uzaq vuran atmacalarına Klarindo da qoşulur. Onun fikrincə, hakimləri cəhənnəmə ona görə buraxmırlar Afaq Yusifli İshaqlı 360 ki, burada da məhkəmə qurarlar. Don Sanço isə belə hesab edir ki, məhkəmə və hakimlər olmayan yer cəhənnəm yox, cənnətdir. İnkvizisiya məhkəmələrinə qarşı dərin nifrət və qəzəbin ifadəsi olan bu atmacalar, sayıqlama və istehzalar əslində əsrin qabaqcıl adamlarının haray və üsyanıdır. Klarindo ağasına həm gülür, həm acıyır, tamaşaçını da, yəqin ki, öz sözləri ilə güldürür və ağladır. Şərəfin hökmdar olduğu cəhənnəmdə bəzi axmaqların şərəf üzündən əziyyət çəkdiyini söyləyəndə o, əlbəttə, ağasının saxta şərəf qanunlarına əməl edib Busto kimi dostunu öldürməsinə, krala verdiyi sözə görə sevgisini və sevgilisini məhv etməsinə acı-acı gülür. Bustonu, Estrelyanı və özünü kim üçün, nə üçün məhv etdiyinə acıyır. Don Sançonun şərəf, namus, insanlıq haqqında zahirən sayıqlama, əslində isə ən dərin mühakimənin nəticəsi olan düşüncələrini eşitdikcə Klarindonun ona ürəyi yanır, it kimi hürməyə başlayır, özünü cəhənnəm qapılarının keşiyini çəkən Serber adlandırır. Don Sançonun şərəf haqqındakı sayıqlamalarında müasir gerçəkliyə, onun eybəcər cizgilərinə qarşı tənqidi münasibət duyulur. Bu cəmiyyətdə şərəf çoxdan ölmüşdür, indi şərəf andı unutmaqdır. "Puldur, puldur ancaq şərəflə namus." Hər şey satılan, alınan müasir cəmiyyətin şərəfsizliyi qarşısında, dramaturqa görə, orta əsr cəngavərlərinə məxsus şərəf daha yaxşıdır, daha gözəldir. Dramaturqun məqsədi ilk növbədə müasir hakim təbəqələrinin şərəfsizliyini, pul, şəhvət, vəzifə, rütbə düşkünlüyünü göstərməkdir. Dünya dramaturgiyasının nadir incilərindən olan "Sevilya ulduzu" komediyasının ən böyük məziyyətlərindən biri onun optimizmidir. Taleyin oyunbazlığı nəticəsində ən nəcib insanların həyatı, arzusu, sevgisi məhv olsa da, onlar həyata nikbin münasibətlərini itirmirlər. Can verən Busto Tabera bacısını Don Sançoya tapşırıb gedir. Don Sanço Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|