Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 355 İşə məcbur olmuş? Kimçin o adam Belə iş görmüş, almış intiqam? Özünü ölümdə, deyin, doğrultsun, Yoxsa ki, ölümdür qisməti onun. Sual oluna bilər ki, kral nə üçün belə hərəkət edir. Bəlkə o, Bustonun onun əmri ilə öldürüldüyünə şübhələnir? Bəlkə öz cinayətinin açılmasın istəyir? Əlbəttə, yox. Sadəcə kral öz alçaqlığını dərk etdiyindən vicdanı qarşısında əzab çəkir. Əgər Don Sanço sirri açıb desə, Bustonun kralın əmri ilə öldürdüyünü söyləsə, şərəf, namus sözünə əməl etmək qanunlarına xilaf çıxmış olar, alçalar. İnsan kimi bu qədər ucalmaz. Onun nəcabəti, namusu, şərəfi bu qədər yüksək görünüb kralı əzməz, iztirab verməz. Ona görə də kral necə olursa-olsun, hətta bu iş onun ziyanına olsa belə Don San- çonun həqiqəti etiraf etməyini istəyir. Kral belə düşünür ki, Don Sançonun belə hərəkəti insan kimi onu alçaldar, kralın cinayətini yüngülləşdirər, ona bəraət qazandırar. Kral istəyir ki, qoy o, zəiflik göstərsin, verdiyi vədi pozsun, bu qədər alicənab olmasın, onda kralın da vicdanı sakitləşər. Sanki gənc də bunu başa düşür. Başına gələn fəlakətlərin baisinin, səbəbkarının nə istədiyini anlayır. Lakin Bustonu nə üçün, kimin göstərişi ilə öldürdüyünü demir. Bəli, mən öldürdüm, açıq deyirəm, Amma səbəbini deməyəcəyəm. Mənim dostum olan gözəl bir şəxsi Öldürdüm. Kim bilir, dərhal söyləsin. Mənsə, Taberaya, heç vaxt, heç zaman, Ölüm istəməzdim, yox-yox... Ah, aman... Kral da, onun bədnam müşaviri Don Aryas da cəhd edirlər ki, gənci andını pozmağa vadar etsinlər, onun alçaldığın görsünlər. Kral da, Don Aryas da onu yeni Afaq Yusifli İshaqlı 356 iztirablara düçar edirlər. Don Sanço isə möhkəmdir, dönməzdir. O istəyir ki, qoy kral özü verdiyi vədə əməl etsin, qoy Cəsur adı daşıyan bir adam həqiqətin gözünə dik baxsın, cinayətini boynuna alsın. Kral əzab çəkir, narahat olur, lakin həqiqəti etiraf etməyə gücü, cəsarəti çatmır. Don Sançonun ölümünə də yol vermək istəmir. Belə olan halda o, baş alkaldları təkbətək yanına çağırıb onları oxşayır, dilə tutur, ədalətli, mərhəmətli qərar çıxartmalarına cəhd edir. Lakin baş alkaldlar olan Pedro və Farfan de Ribera gəncə ölüm hökmü kəsirlər. Kral hökmü oxuyub təəccüb edir, alkaldların sözünə əməl etmədiklərini, qəddar qərar çıxardıqlarını söyləyir. Lope de Veqa Farfan və Don Pedronun simasında heç nəyə satılmayan, qanun və ədalət yolunda heç nədən, heç kəsdən qorxmayan təmiz hüquq işçilərinin surətlərini yaratmışdır. Don Pedro kralın sualına cavab olaraq söyləyir: Biz sizə tabeyik, nökərik, ancaq Hakim tək kimsəyə satılmarıq biz. Bizim qarşımızda haqsız bir iş çün, Əsla inad ilə bəhs etməyin siz. Yol verə bilmərik heç bir yalana... Əsamızı rüsvay etmərik əsla. Baş alkald Farfan de Ribera da eyni həqiqəti təsdiq edir. Hətta Kral belə bu adamlara təsir göstərə bilmir. Kral çıxılmaz vəziyyətdə qalır. Don Aryasın məsləhəti ilə bütün bu cinayətlərdə özünün günahkar olduğunu etiraf etməli olur. Miskin, cılız kral nəhayət zorla da olsa, deyir: Sevilya! Düzünü deyim sənə mən: Bəli, məni edam sən etməlisən! Bil ki, mənəm, mənəm onun qatili! O, günahkar deyil. Bu, bəs deyilmi? XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 357 Don Sanço de Ortis bəraət qazansa da, səadətini, sevgisini itirir. Estrelya onu əbədi sevgi ilə sevdiyini söyləsə də, qardaşının qatili olan bir adamın arvadı olmaq istəmədiyini bildirir. Don Sanço özü də onu haqlı bilir. Mənim öz dostumu öldürdüyümdən, Bacısını alsam, namərd olardım. deyərək Estrelyaya bəraət qazandırır. Həyatda bir-biri üçün yaradılmış iki insan əbədi olaraq bir-birindən ayrılır. Kral və Don Aryas onların alicənablığına, mənəvi gözəlliyinə heyran qalır, "Nə böyük nəcabət, alicənablıq", "Ruhun möhkəmliyi həddindən artıq" deyərək onların hərəkətinə, bir-birindən ayrılmasına ən böyük insani bir hadisə kimi baxırlar. Don Sançonun nökəri Klarindo isə "Ancaq mənə qalsa ağılsızlıqdır" deyib başqa bir münasibət bildirir. Klarindonun mövqeyi və əxlaqının ifadəsi kimi səslənir. O, sevən gənclərin ayrılmalarını ağılsızlıq adlandırır. Don Sanço və Estrelya ayrılmaqla, başqa cür həyat qurmaqla xoşbəxt olacaqlarmı? Don Sanço Kralın əlində bir oyuncaq olsa da, Estrelyanın qardaşını öldürüb, onunla evlənsə xoşbəxt olarmı? Adamlar nə deyərdilər? S.D.Artamonov belə hesab edir ki, Klarindonun replikası müəllif mövqeyinin açarıdır 1 , onun namus qullarının mövqeyində durmadığın bildirir. Bununla bərabər Lope de Veqa daha realistcəsinə hərəkət edərək sevgililərin qovuşmasına imkan, səbəb görməmişdir. Qəhrəmanlar yaranmış vəziyyətdə namus və şərəf qanunlarına ən yüksək insani baxımdan da əməl edərək öz səadətlərindən imtina edirlər. Burada bir cəhət də nəzərə alınmalıdır. Dövrün insan səadətinə zidd olduğunu göstərmək baxımından əsərin sonluğu məqsədəuyğundur. Bu 1 Бах: С.Д.Артамонов и Р.М.Самарин. История зарубежной литературы ХВЫЫ века, Учпедгиз, Москва, 1953, с.90. Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|