Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli
Yüklə 186,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
2 1 8 Soçi, 1985-ci ildə Quzeripl-Laqonaki-Maykop, 1988-ci ildə isə Quzeyı ipl-Laqonaki-Soçi marşrutları işləməyə başlamışdır. Keçən əsrin 80-ci illərində rayona 8500-ə yaxın təşkil olun muş və təqribən 3000 özbaşına turistlər gəlmişdir. «Laqonaki» turist bazası hər il iki minə yaxın adama orta hesabla hər gün 80 nəfər yeni turist olmuş və bir o qədər də oranı tərk etmişdir. . Regionun alpinist mənimsənilməsinin pik vaxtı da həmin dövrə düşür. Krasnodar alpinistləri tərəfindən Fişt dağlarına mürəkkəbliyinə görə birinci «B» kateqoriyasından beşinci «A» kateqoriyasına qədər dörd marşrut salınmışdır. Fişt və Oşten zirvələrinə ilk dəfə qalxmış insanlardan biri olan rus botaniki N.M.Albov, bu barədə öz əsərlərini 1884-cü ildə nəşr etdirən zaman qeyd etmişdir. 1888-ci ildə rus naturalisti N.İ.Kuznetsov Rusiya coğrafiyaçıları cəmiyyətinin tapşırığı ilə rayonda geobo- taniki müşahidələr aparan zaman Oşten zirvəsinə qalxmışdır. Artıq 1985-ci ildə Quzeripl qəsəbəsindən Fişt-Oşten massivinə V.V.Litvinovun rəhbərliyi altında xizəklə ilk qış keçidi baş tutmuşdur. 80-ci illərin ortalarında burada (Abadzeş dağı yamaclarında) dağ xizək idmanı üzrə SSRİ yığma komandasının müvəqqəti hazırlıq bazası mövcud olmuşdur. Rayonun ixtisaslaşmış mağaraları siyahısında 21 boşluğun adı çəkilir. Bu təqribən Qafqazın ixtisaslaşmış mağaralarının onda biridir. 1981-ci ilin avqustunda Abadzeş-Murzikao massivində deltaplaner idmanı üzrə birinci RSFSR çempionatı olmuşdur. S.P.Lozovoqun verdiyi məlumata görə Krasnodar diyarının turizm təşkilatlarının onda səkkiz hissəsi Laqonaki yaylasının turizm ehtiyatları isə istehsalat münasibətləri ilə bağlı olmuşdur. Rayonun təbiətinin nadir olduğunu Federasiya subyektinin ümumi sahəsinə nisbətən xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri sahəsinin göstəricisinin Rusiyada ən yüksək olması - 30 % (250, 6 min ha), və ya Maykop inzibati rayonun ərazisinin 67 %-nin olması da təsdiq edir. Qafqaz dövlət təbii biosfer qoruğu ilə Ə.T.Əsgərov, В.Ə.Bilalov, Ç.G.Gülalıyev Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Gülalıyev 2 1 9 yanaşı burada aşağıdakı xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri yaradılmışdır: «Fişt» ekoloji-turizm ərazisi (200 min ha); təbiət abidələri - «Buynıy dağ silsiləsi» (1480 ha), «Tsitse, Pşexa və Pşexaşxa çaylarının yuxarı axarı» (7689 ha), «Bolşoy Txaç» təbiət parkı (3700 ha). Artıq qeyd etdiyimiz kimi 1999-cu ildə bu park və təbiət abidələri YUNESKO-nun Ümumdünya Təbiət Abidələri Siyahısına daxil edilmişdir. Praktiki olaraq bütün bu qurumlar nadir təbiət obyektlərinin qorunması və turizmin inkişafını öz qarşılarına məqsəd qoymuşlar. Ekoloji turizmin inkişafının əsas ilkin şərti kimi xüsusən böyük biomüxtəlifliyi ilə fərqlənən Laqonaksk yaylasıdır. Yaylanın florasında 600 bitki növü vardır ki, bunlardan 23 növ (3,9 %) yerli endemik bitki olub, dünyada yalnız bu ərazidə rast gəlinir, 44 növ subendemik olub, yalnız Qərbi Qafqazda rast gəlinir və 35 növ Böyük Qafqaz sıra dağlarının endemik bitkiləridir. Yaylanın endemik növlərinin öyrənilməsi hələ tam başa çatmayıb. Odur ki, bu məlumatlara yeniləri əlavə oluna bilər. Bundan savayı Böyük Qafqaz sıra dağlan və Kolxida dağlarında növlərin miqrasiya yollarının kəsişməsi baş verir ki, bu subalp və yüksək otlaq fitosenozlarında hibridogen növə- mələgəlməsi prosesləri gedir. Odur ki, burada yeni bitki növlərinin meydana çıxmasım gözləmək olar. Təsadüfü deyildir ki, ölkənin ali təhsil müəssisələrinin (Kuban, Rostov, Voronej, Moskva dövlət universitetlərinin) elmi-tədqiqat ekspedisiyalarının baza düşərgələri və dayana caqları, tələbələrin çöl təcrübə praktikaları bazaları ınəhz burada yerləşirlər. Rayonun təbii şəraiti və resursları fizioloji cəhətdən də həmçinin rəngarəngdir. Onları gün ərzində və hətta bir neçə saatın içində havanın müstəsna olaraq çox tez dəyişməsi və qeyri-müəyyənliyi birləşdirir. Bu Qara dənizin yaxınlığı və relyefin xüsusiyyətləri ilə izah olunur. Fişt-Oşten massivinin kəskin yuxarı qalxması (ən qərbdə olan zirvədən demək olar ki, 2 2 0 1 km yüksək) cənubdan və qərbdən rütubət daşıyan hava kütləsinin bu dağ qrupu ilə tutulmasına gətirib çıxarır. Odur ki, rayonda yağıntıların ümumi miqdarı cənubdan şimala və qərbdən şərqə doğru azalır. İldə 3500 mm-ə yaxın yağıntıların ən çox miqdan Fişta rayonuna düşür. Eyni zamanda əgər qərbi Beloreçenski aşırımında yağıntıların orta illik miqdan 2744 mm- ə yaxın olursa, o zaman Quzeriplsk aşırımından şərqə doğru olan ərazilərdə 1000 mm az olur. Orta temperatur iyuldan +18°C, yanvarda -2°C olur. Yağıntıların orta illik miqdan - 1600 mm-dən 3200 mm-ə qədər olur. Yağıntılar il ərzində bütün rayon üçün bərabər paylanır. Ən çox yağıntı - ayda 120 mm-ə qədər may və iyun aylarında düşür. Lakin rayonun ucqar cənub hissəsi olan Fiştdə yağıntının illik maksimumu dekabr ayına düşür. İyul və yanvar aylannda daha çox cənub küləkləri əsir. Dağlıq-vadi, buzlaqlar tərəfdən əsən yerli küləklər də çox olur. Qar örtüyünün orta maksimal hündürlüyü - rayonun şimal və qərbində 100 sm-dən cənub və cənub-şərqində 300 sm-ə qədər olur. Dağlarda 2000 m-ə qədər yüksəklikdə qar örtüyü oktyabrın ortalarında görünməyə başlayır. Dayanıqlı qar örtüyü noyabrın əvvəlində, rayonun şimalında isə yanvarın əvvəlində əmələ gəlir. Fişt dağ qrupunda qarm maksimal hündürlüyü - 610 sm qeydə alınmışdır. Həmçinin qarın əriməsi uzun müddət davam edir. Şaxtasız dövrün orta davametmə müddəti - 150 günə qədər olur. Lakin rayon üçün yayda da, mövsüm arası da (xüsusən payızda) çoxlu qar yağması və qar fırtınası xarakterikdir. Beləliklə, səyahət üçün ən yaxşı dövr - iyulun axırından oktyabrın ortalarına qədər, dağ xizək turları üçün isə - fevraldan aprelə qədərdir. Rayonda qar uçqunu təhlükəsi çox deyil. Belə ki, onun böyük hissəsi - meşəlik zona və Laqonaki yaylasının nisbətən düz səthidir. Çoxlu qar yağdığı dövrdə Böyük Qafqaz sıra dağlarının dik yamacları, hər şeydən öncə Fişta, Çuquşa rayonu və onların meşəsiz yamacları daha çox təhlükəlidir. Ə.T.Əsgərov, В.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilalıyev Rayonun ərazisinin yüksək estetik cazibədarlığı landşaftların yerləşməsində olan şaquli qurşaqlıq, mənzərələrin böyük rəngarəngliyi ilə izah olunur. Fısdıq ağacının üstünlük təşkil etdiyi enliyarpaqlı meşələr ardıcıl olaraq ağ şam ağacı və ağ şam - küknar meşələri ilə əvəzlənir, sonra rododendron kol bitkisi basmış subalp meşələri, alp çəmənləri və buzlaqlar, daha sonra Böyük Qafqaz sıra dağlarının qarlı zirvələri gəlir. Mənzərəyə Laqonaki yaylasının və uzunluğu 7 krn-ə yaxın olan Fişt-Pşexası massivinin cənub divarlarının yüksək şaquli qayaları böyük estetik ifadə verir. Bütün sadalananlardan sonra belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, təbii ilkin şərait beynəlxalq ekoturizmin inkişafı üçün - təbiət tarixi turları, elmi və macəra turizmi üçün əlverişlidir. Rayonun ərazisində 58 yaşayış məntəqəsi, 60 mindən çox insanın yaşadığı 11 kənd və 2 qəsəbə dairəsi yerləşmişdir. Hazırda əhalinin böyük əksəriyyəti fılizçıxarma sənayesi ilə məşğuldur (meşə və kənd təsərrüfatı, faydalı qazıntıların çıxarılması). Şimali Qafqazın digər regionları ilə müqayisədə həmin rayonun əsas fərqi onun nisbətən təhlükəsiz olması, millətçiliyin, ekstremizmin, terrorizmin aşkara çıxmaması, həmçinin nəqliyyat üçün yüksək dərəcədə əlverişli olmasıdır. Turistlərin yerləşdirilməsi üçün sərf olunan vəsaitlərin böyük hissəsi Laqonaki yaylası rayonuna qoyulmuşdur. Bura özfəaliyyət turist qrupları və istirahət günləri dincələn insanların daha çox yönəldiyi turizm bazalarıdır. Xidmətin səviyyəsi, əlavə xidmətlərin sayı və keyfiyyəti həddən çox aşağıdır. Yalnız Quzerilp qəsəbəsində kiçik şəxsi mehmanxanalar və çox yüksək qiymətləri ilə fərqlənən, rayonun yeganə kateqoriya almış (üçulduzlu) «Enektur» mehmanxanası istisnalıq təşkil edir. Birbaşa yayla rayonunda «Armyanskiy» (Armyanka çayının yuxarılarındakı yerlər), «Fişt» (Fişt dağının ətəyində), «Tsitse» (Tsitse çayının yuxarılarındakı yerlər), «Partizanskiy» (Partizan- skiy talasında) sığınacaqları yerləşmişdir. Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilalıyev____________________ 221 Yüklə 186,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|