Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------161------------------------------------ proseslərinin modelləşdirilməsinin bütün problematikası necə olur-olsun yaradıcılıq məsələlərinin həllinin evristik axtarışı ilə bağlıdır. Bu sinif məsələlərin həlli üçün EHM-də informasiyanın simvol emalı (təhlili) və külli miqdarda variantların saf-çürük edilməsi xarakterikdir. Seçmə alqoritmlərinin tərtibi zamanı kombinator partlayışın qarşısını almaq və seçmə əməliyyatlarının sayını ixtisar etmək üçün müxtəlif təbiətli evristik “tapıntı- lar”dan istifadə edilir. Evristik qaydaların tərkibi və uğurluluğu predmet oblastı ilə müəyyən edilir. Buna görə Nyüel, Şou və Saymon tərəfindən təklif edilmiş evristik proqramlaşdırma prinsipləri özünü tam şəkildə doğrultmadı. Süni intellekt üzrə bütövlükdə və o cümlədən, yaradıcılıq proseslərinin modelləşdirilməsi üzrə olan işlər üçün maşın proqramları yazılarkən evristik metod və qaydalardan istifadə edilməsi tipik məqam kimi ortaya çıxır. Lakin bu, bir sıra başqa məsələlər (məsələn, əməliyyatların tədqiqi, cədvəllər nəzəriyyəsi və ya kommivoyajör haqqında klassik məsələlər) üçün də xarakterik məqamdır. Çünki bu məsələlər də kombinator məsələləridir və evristik qaydalar tətbiq edilmədən həll edilə bilmir. Təfəkkürün semantik modelinin mahiyyəti isə ondan ibarətdir ki, burada fərz edilir ki, hər cür yaradıcılıq prosesi başlanğıc və məqsəd situasiyalarının strukturlaşdırılmış əlaqələndirilməsidir. Başlanğıc və məqsəd situasiyalarının əlaqələndirilməsi dedikdə, məsələnin həllinin axtarılan yolunun yerləşdiyi labirint . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------162------------------------------------ əvvəlcədən məlum olmur, məsələnin həlli gedişində yaradılır. Təfəkkürün semantik modeli məntiqi-linqvistik modelləşdirmə və situasion idarəetmə ilə birbaşa bağlıdır. İstənilən predmet oblastında müşahidə edilən situasiyaların böyük əksəriyyəti müəyyən miqdar invariantlara malik olur ki, bu strukturları da az-çox dəyişikliklərlə bir oblastdan digərinə köçürmək mümkün olur. Bunu, yəni, invariantlığı və köçürülə bilən strukturları dəniz limanının, hava yollarının, küçə kəsişmələrinin idarə edilməsi, istehsalın operativ idarə edilməsi və s. kimi müxtəlif obyektlərin dispetçer idarə edilməsi üzrə təcrübi olaraq D.A.Pospelov, musiqi əsərlərinin təhlili zamanı R.X. Zaripov, bundan xeyli əvvəl isə sehirli nağılların struktururnun təhlili zamanı V.Propp təyin etmişdir. Zaripov Ravil Hammatoviç 20 iyun 1954-cü ildə Başkir Muxtar Respublikasının Bakalin rayonunun Novo . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------163------------------------------------ -Tumyuk kəndində anadan olmuşdur. Kazan aviasiya institutunu bitirmişdir. Alman dilində müstəqil danışır. Müxtəlif vəzifələrdə işləmişdir. 2015-ci ildən Tatarstan Respublikası prezidendinin koməklçisidir. Texnika elmləri namizədidir. Rusiya Federasiyasının Texnologiya Elmləri Akademiyasının müxbir üzvüdür. Dövlət səviyyəli müxtəlif orden və medallar ilə təltif edilmişdir. Vladimir (Qerman Voldemar) Yakovlevic Propp (1895-1970) – rus və sovet alimi, filoloq-folklorçu. Bir alim kimi dünya elmində tanınmış, folklorçuluqda istifadə olunan müqayisəli-tipoloji metodun yaradıcısıdır, müasir mətn nəzəriyyəsinin banilərindən biridir. Müasir strukturçular onu öz sələfləri hesab edirlər. Alimin ən məşhur elmi işi “Morfologiya nağılları” əsərədir. Propp narrativin struktur-tipoloji öyrənilməsinin əsasını . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------164------------------------------------ qoymuşdur (narrativ ingiliscə və fransızça narrative sözündəndir, oxucuya və ya dinləyiciyə sozlər və ya rollar ardıcıllığı ilə təqdim edilən, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi olan hadisələrin izah olunması anlamını verir). Proppun araşdırdığı elmi işlər mifoloji, folklor, bədii mətnlərin struktur baxımdan inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Alimin diqqəti çəkən digər elmi işi “Rusların aqrar bayramları” monoqrafiyqasıdır. Monoqrafiyada slavyanların çoxlu sayda bayramlarının və etqadlarının xarakteri araşdırılmış, tutarlı səviyyədə oxucuya təqdim olunmuşdur. Mətnlərin təhlili və avtomatik tərcümə zamanı, ümumi halda, ayrı-ayrı cümlələrin morfologiyasının, sintaksisinin, semantikasının və praqmatikasının formallaşdırılması problemlərini həll etmək lazım gəlir. Morfologiya və sintaksisin formallaşdırılmasının kifayət qədər ciddi səviyyədə olduğunu söyləmək mümkündür. O ki, qaldı, semantikaya, yalnız səthi-semantik təhlil barədə danışmaq olar. Praqmatika isə ən zəif formallaşdırılmış komponentdir. Buna baxmayaraq, əldə edilmiş formal- laşdırma səviyyəsində olan dil modeli imkan verir ki, cümlənin mənasını kompüter “anlasın”, kifayət qədər yüksək keyfiyyətli avtomatik söz tərcüməsi etmək və səmərəli sual-cavab sistemləri yaratmaq mümkün olsun. Dil modelinin sonrakı təkmilləşdirilməsi cümlələrin məna dərinliyinin üzə çıxarılması, ayrı-ayrı cümlələrin təhlilindən mətnlərin təhlilinə keçilməsi, nəinki təkcə sual- cavab və avtomatik tərcümə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi üçün, həm də əsas etibarı ilə, mətnlərin Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|