Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
insanlar cəmiyyətin mənafeyi naminə müxtəlif şeylər hazırlayırlar. Əmək alətinin artmaqda olan mürəkkəbliyi istehsalın nail olunan səviyyəsinin göstəricisi və cəmiyyətin inkişaf səviyyəsinin nəticəsidir, istehsal üçün lazım olan müvafiq yerlər, anbarlar, nəqliyyat əmək aləti ilə birlikdə əmək vasitələrini təşkil edir. Əmək vasitələrinin və predmetlərinin məcmusu istehsal vasitələrini təşkil edir. İstehsal vasitələri sistemi, ilk növbədə, əmək aləti cəmiyyətin, necə deyərlər, maddi-texniki bazasım təşkil edir ki, bu da məhsuldar qüvvələrin predmet-enerji hissəsidir. Bu hissə keçmiş və ya maddiləşmiş əməkdir. Əmək vasitəsinin istehsal prosesinə daxil olması üçün yenidən işçi qüvvəsi, yəni canlı insan əməyi vacibdir. Beləliklə, istehsal strukturunda əməyin iki növü - canlı və maddiləşmiş növü ayrılır. Məhsuldar qüvvələrin strukturunda mühüm ünsürlərdən biri də
istehsal texnologiyasıdır. Tələbələrin nəzərinə çatdırmaq lazımdır ki, texnoloji məsələlərin həlli əməyin xarakteri və əmək aləti, əsaslı və tətbiqi elmlərin inkişafı və onun istehsala tətbiqi səviyyəsi, əməyin elmi təşkilinin səviyyəsi və s. kimi amillərlə müəyyən olunur. Müasir istehsalın mürəkkəbliyi ondadır ki, artıq o, onun elmi təşkili olmadan qəbul edilə bilmir, istehsal vasitələrinin səmərəli istifadəsini, idarə olunmasını və planlaşdırılmasını tələb edir. Elm daha çox məhsuldar qüvvələrin strukturuna daxil olur, bilavasitə məhsuldar qüvvələrə çevrilir, istehsalda isə elmin texnoloji tətbiqi həyata keçirilir. Texnikanın müasir inkişaf səviyyəsində işçilərin ixtisasının yüksəlməsi yalnız onların lazımi elmi biliklər alması hesabına mümkündür. Əlbəttə söhbət burada yalnız təbii-elmi və texniki biliklərdən yox, daha geniş elmi biliklərdən gedir. Axı humanitar elmlərin ümumi mənəvi-əxlaqi, intellektual-
yaradıcı potensiala təsiri ictimai inkişaf üçün əhəmiyyətlidir. Əgər əməyin subyekti kimi insanın formalaşmasına daha geniş nəzər salsaq onda elmin bütün növləri ilə yanaşı ona öz dövıünün mənəvi mədəniyyətinin təsirini də görərik. Ancaq nə müasir texnika və texnologiyanın mürəkkəbliyi, nə istehsalın müxtəlif təşkili və idarəsi bizim insanla qabağımızı kəsməməlidir. İnsan maşınla yanaşı sadə güc deyil, o ictimai istehsal prosesinə can verir, bəşəriyyətin ən ümumi tarixinin təcrübəsini özündə cəmləşdirir. İstehsal cəmiyyətin inkişafının məqsədi olmayıb nəticədə onun ən dəyərli olanının - insanın inkişafının vasitəsidir. Məhz əmək prosesində istehsal həyata keçirilir, insanın təkmilləşməsi və özünü təsdiqi baş verir. Beləliklə, məhsuldar qüvvələr - özündə bütün əvvəlki nəslin mədəni təcrübəsini cəmləşdirən, istehsal vərdişinə malik olan və maddi nemətlərin istehsalını həyata keçirən adamlardır (insan amili); cəmiyyət tərəfindən yaradılan istehsal vasitəsi, eyni zamanda əməyin təşkili, istehsal texnologiyası, texnika və elmin nailiyyətləridir. Cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişaf səviyyəsinin göstəricisi əməyin məhsuldarlığıdır - bu yalnız müəyyən vaxt çərçivəsində yaradılan məhsulun miqdarı ilə deyil, həm də onun keyfiyyəti, daha çox isə insan amilinin inkişafı və təkmilləşməsi ilə, yəni cəmiyyətin daimi inkişaf edən tələbatları və maraqlarının yerinə yetirilməsinə xidmət edən hər şeylə ölçülür. Adamların istehsal münasibətlərinin də öz strukturu var. Onun mülkiyyət münasibətləri fəaliyyət mübadiləsi və istehsalda yaradılan müxtəlif predmetlər və xidmətlərin bölgüsü kimi ünsürlərini ayırmaq olar. Bu ünsürlərin qarşılıqlı fəaliyyətində aparıcı rolu istehsal
vasitələrinə mülkiyyət münasibəti oynayır. Fəaliyyət mübadiləsinin münasibəti, ilk növbədə, istehsal prosesində kim və hansı funksiyanı yerinə yetirməsi, eyni zamanda möveud münasibətlər çərçivəsində istehsal məhsulunun bölgüsündən adamların öz payını almaq qədəri və üsulu onlardan asılıdır. Məsələnin aktuallığını nəzərə alaraq onun bir az da sadə tərzdə şərhinə yer verməyi məqsədə uyğun hesab edirəm.
İstehsal münasibətləri sistemini xarakterizə edərək onun əsas ünsürlərini ayıraq. Onlardan ən əsası - istehsal münasibətlərinin mühüm tərəfi - iqtisadi münasibətlərdir ki, onun da əsasını istehsal vasitələrinə münasibət təşkil edir: istehsal vasitələri həmişə kimlərinsə mülkiyyəti olur və insanların bir-birinə münasibəti məhz bunun ətrafında bağlanır. Əgər istehsal vasitələri zəhmətkeşlərə məx- susdursa, ictimai mülkiyyət yaradır, onda istehsal münasibətləri əməkdaşlıq və adamların bir-birinə qarşılıqlı köməyi xarakteri kəsb edir. Əgər cəmiyyətdə istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyət hökm sürürsə onda burada hökmranlıq və tabeçilik münasibəti yaranır və cəmiyyət antaqonist siniflərə bölünür. İqtisadi münasibətlər (istehsal, mübadilə, bölgü, istehlak) istehsal münasibətlərinin nüvəsini təşkil etməklə digər ictimai münasibətlərin məzmununu formalaşdırır və bu funksiyası ilə cəmiyyətin sistem yaradan amili kimi çıxış edir. İstehsal münasibətləri obyektiv yaranır, yəni adamların şüur və iradəsindən asılı olmayaraq yaranır və öz bütövlüyü ilə bütün ictimai münasibətlərə və cəmiyyətin özünə tarixən müəyyən ictimai keyfiyyət verir. Beləliklə, istehsal münasibətləri cəmiyyətin müxtəlif konkret tarixi tipini müəyyən etmək üçün obyektiv meyar kimi çıxış edir, belə ki, məhz istehsal münasibəti kateqoriyasının köməyi ilə
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|