Dərslik (I hissə)
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci mərhələdə
- Birinci fəslin
- Üçüncü fəsildə
- Birinci istiqamətdə
- Ġkinci istiqamətdə
27
Bu məktəbdə uĢaqlara məktəbə gəldiyi gündən savad təlimi öyrədilirdi. Savad təlimi ―Çərəkə” əsasında öyrədilir və iki mərhələdə həyata keçirilirdi.
öyrədilirdi. Bu zaman hərfin, sözün əvvəlində, ortasında və axırında gəldiyi zaman üç cür yazıldığı öyrədilirdi.
öyrədilirdi. Savad təlimindən sonra “Quran”ın oxusuna baĢ- lanılırdı. Oxu fərdi Ģəkildə aparılırdı. ġagirdin oxu surətinə, oxuduğunu nağıletmə və s. bacarıqlara yiyələnməsi əsas götürülürdü, 6-7 ay, bəzən də bir ildən sonra uĢaqlar ―Gülüs- tan‖, ―Büstan‖ əsərlərini, eləcə də qəhrəmanlığa dair bədii əsərlər, əxlaq tərbiyəsinə aid materiallar da oxuyurdular. Mirzə ġəfi Vazeh təhsilini mədrəsədə almıĢdır. O, Gəncədə müəllimlik fəaliyyətinə məktəblərdə Ģəriət dərsləri aparmaqla baĢlamıĢdır. Çar hökuməti Zaqafqaziyada qəza və gimnaziya məktəblərinin açılmasına icazə verdikdən sonra M.ġ.Vazeh Tiflis Ģəhərinə (1840) köçmüĢ, orada gimnaziya məktəbində Azərbaycan dili müəllimi iĢləmiĢdir. M.ġ.Vazeh gimnaziya məktəbləri üçün ―Kitabi-türk‖ (1852) adlı bir dərslik də yazmıĢdır. Bu dərslik 230 səhifədən ibarət olmaqla, sadə, oxunaqlı dildə yazılmıĢ, Ģagirdlərin bilik və yaĢ səviyyəsi nəzərə alınmıĢdı. Kitab üç fəsildən ibarət olmuĢdur:
fəslin sonunda isə məzhəkə və hekayələr verilmiĢdir. Ġkinci fəsil Ģagirdlərin lüğət ehtiyatını zənginləĢdirən söz və cümlələrə, dilin üslubunun öyrədilməsinə xidmət etmiĢdir. Üçüncü fəsildə “Qarabağnarnə‖, ―Dərbəndnamə‖ əsər- lərindən parçalar verilmiĢ, Füzulinin qəzəllərinin öyrədilməsi nəzərdə tutulmııĢdur. Dərslik pedaqoji baxımdan keyfiyyətli iĢlənmiĢdi. Dərslik 1856-cı ildə “Tatarskiy bukvar” adı ilə 2-ci dəfə çap olunmuĢdur. Mirzə ġəfi Vazeh pedaqoji fəaliyyət dövrlərində Azər- 28
baycan dilində metodik vəsaitlərin hazırlanmasının ilk təĢəb- büskarlarından biri olmuĢdıır. O, ―Azərbaycan-rus lüğəti” adlı dərslik yazmıĢdır. Görkəmli maarifçi kitablarında “Qa- rabağnamə‖, ―Dərbəndnamə‖, ―Leyli və Məcnun‖ əsərlərin- dən təlim-tərbiyə əhəmiyyətli parçalara geniĢ yer vermiĢdir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda yeni tipli məktəblərin sayı çoxaldıqca təhsil ocaqları kənd əhalisinə də xidmət edirdi. Bu baxımdan məktəblərdə təhsil iki istiqamətdə aparılırdı. Birinci istiqamətdə - olan məktəblərdə təlim-tərbiyə ərəb və fars dilində aparılırdı. Bu məktəblərə dövlət nəzarət etmir- di. Məktəblər ruhani, «mirzə» hazırlayırdı. Belə məktəblər Azərbaycanın Bakı, ġamaxı, ġəki, Quba və s. Ģəhərlərində və bəzi kəndlərində fəaliyyət göstərirdi.
nəzarət edirdi. Bu tədris ocaqları dövlət idarələrində müəy- yən vəzifələrdə iĢləmək üçün tərcüməçi və pedaqoji kadrlar hazırlayırdı. Məktəblərdə təlim-tərbiyə iĢləri özünəməxsus tədris planı, proqramlar, dərslik və dərs vəsaitləri əsasında təĢkil olunurdu. Bu məktəblərin tədris proqramlarında, əsasən, vətənə, xalqa sevgi, qəhrəmanlıq və eləcə də xalq ədəbiyyatının nü- munələri (bayatı, atalar sözü, tapmaca, laylalar və s) öz ək- sini tapmıĢdır. XIX əsr məktəb sənədlərindən məlumdur ki, Azərbaycanın bir sıra Ģəhərlərində(Təbriz, Bakı, Gəncə, Naxçıvan, ġuĢa, Quba) fəaliyyət göstərən məktəblərdə ba- carıqlı və istedadlı müəllimlər ııĢaqların təlim-tərbiyəsi ilə məĢğul olurdular. Bu zaman Ģairlik və yazıçılıq qabiliyyəti olan müəllimlər öz Ģagirdləri üçün dərs vəsaiti hazırlayıb, tədris prosesində istifadə edirdilər. Bu kitabçalar dərsliyi əvəz edirdi. Görkəmli maarifçi F.Köçərli yazrdı: ―Molla Yusif Mis- gəri Seyid Yəhya Badkubəyin açdığı yeni tipli məktəbində (bu məktəb Bakının köhnə «Kömürxanalar» deyilən sahə- sində fəaliyyət göstərmiĢdir) təhsil almıĢ, yüksək istedada ma- lik olduğuna görə müdərris adını almıĢ, Qubaya qayıdıb orada
29
məktəb açmıĢ və müəllimliyə baĢlamıĢdır. Molla Yusif Misgəri ―Bəyanül-əsrar‖ adlı kitabın müəllifidir”. Bıı məktəbdə uĢaqlar ilk dəfə Azərbaycan dilində təhsil alırdılar. Azərbaycanda maarifin inkiĢafında yeni bir dövr baĢ- layırdı. Maarifçilər, elm xadimləri, Ģair və yazıçılar xalqın sa- vadlanması qayğısına qalır, yeni tipli məktəblər “darül-təh- sil‖-elm evi, ―məktəbi sibyan‖-yeniyetmələr məktəbi, “üləma məktəbi”-elmlər məktəbi və s. açılmasını təklif edirdilər. Bu məktəblərdə dünya mədəniyyətinin nailiyyətlərindən istifadə edib, xalqın adət-ənənəsini inkiĢaf etdirmək istəyi var idi. Məlumdur ki, XIX əsrdə Azərbaycan xanlıqlarında (Təbriz, Gəncə, Qarabağ, ġəki, TalıĢ, Dərbənd, Quba və s.) feodal pərakəndəliyi dərinləĢir, iqtisadi vəziyyətdə durğunluq yaranır, xalqın maddi vəziyyəti gündən-günə ağırlaĢır, bazar və ticarət tənəzzülə uğrayırdı. Artıq xanlıqların müstəqil yaĢamaq imkanları azalırdı. Xanlıqların belə ağır Ģəraitə düĢmələrindən, çəkiĢmələrindən xalq əziyyət çəkirdi, xalqın olan-qalan var-dövləti talan olurdu, məktəblər bağlanırdı. Azərbaycanın qabaqcıl dövlət xadimləri (Fətəli xan, Molla Pənah Vaqif və b.) xalqı müdafiə etmək üçün Rusi- yanın tərkibinə daxil olmağı yeganə yol saydılar. 1801-ci ildə Bakı, Quba, TalıĢ, 1804-cü ildə Gəncə, Qarabağ, 1805-ci ildə ġamaxı, 1806-cı ildə Dərbənd və s. xanlıqların səfirləri Rusiya hökumətilə birləĢmək haqqında danıĢıqlar apardılar. Xanlıqların Rusiya hökumətinin əlinə keçməsindən narahat olan Ġran Ģahlığı, Rusiyaya hərb elan etdi və Qarabağın Gülüstan kəndində Rusiya və Ġran hökumətləri arasında “Gülüstan” (1813-cü ildə) müqaviləsi bağlandı. Bakı, Gəncə, Qarabağ, ġəki, ġirvan, TalıĢ, Quba, Dağıstan xanlıqlarından Ġran hökuməti əl çəkdi. “Türkmənçay” (1828-ci ildə) sülh müqaviləsində Naxçıvan və Ġrəvan xanlıqlarının Rıısiya hökumətinin təsiri altında qalmağı təsdiq olundu. Türk- mənçay sülh müqaviləsindən sonra Araz çayının axarı boyu Azərbaycanın torpağı iki yerə bölündü. Arazın cənub hissəsi Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|