Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

237

14.Şəxsiyyətlərarası seçmə nədir və onun hansı

sistemlərindən istifadə olunur?

15.Şəxsiyyətlərarası seçməni sosiometrik üsulunu şərh

edin.

16.Qruplarda şəxsiyyətlərarası münasibətdərdə seçmənin

motivləşməsi nə ilə bağlıdır və bunu necə aşkara çıxarmaq

olar?

17.Şəxsiyyətlərarası seçmənin referentometriya üsulu ilə

öyrənilməsini xarakterizə edin. Onun sosiometriya üsulundan

fərqli cəhətlərini göstərin.   

Referat, məruzə və müstəqil  tədqiqat üçün mövzular

1. Qruplar və onların təsnifatı.

2. Qruplarda şəxsiyyətlərarası münasibətlər və onun

öyrənilməsi.

3. Kiçik qruplar haqqında anlayış.

4. Qrup fəaliyyəti səmərəliliyinə təsir edən sosial-

psixoloji amillər.

5. Qrup rəhbərliyi və liderliyinin fenomenologiyası.

Ə d ə b i y y a t

Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. 2-ci nəşri –          

Bakı, 2002, s. 515-540

Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiya. –    

                        Bakı, 2003, s. 115-183.

Andreeva Q.M. Soüialğnaə psixoloqiə. - M., 1988, s. 

170-284

Kriçovskiy R.L., Dubrovskaə E.M. Psixoloqiə maloy

qruppı. – M., 1991, s.5-60

Kolominskiy Ə.L. Psixoloqiə vzaimootnoşeniy v malıx

qruppax: obhie i vozrastnıe osobennosti

        - Minsk, 1976, s. 18-34

---

238

  Mayers D. Soüialğnaə psixoloqiə. – Piter, 1997, 

                 s..275-304; 354-397.    

  Nemov R.S. Psixoloqiə. V 3-x kn., kn. 1. – M., 1998

  Robber M.A., Tilman F. Psixoloqiə individa i

            qruppı. – M., 1988, s. 69-72; 112-118; 162-170

---

239

                          DÖRDÜNCÜ HİSSƏ

PSİXİ PROSESLƏR VƏ HALLAR

7-ci FƏSİL

DİQQƏT

                   

Qısa xülasə

Diqqət haqqında anlayış. Diqqətin tərifi.  Diqqət psixoloji

fəaliyyətin müəyyən obyekt üzərinə yönəlməsi və onun ətrafında

mərkəzləşməsi kimi. Diqqətin funksiyaları. Diqqətin insanın həyat və

fəaliyyətində rolu.

Diqqətin fizioloji mexanizmləri. Diqqət və bələdləşmə ref-

leksi.  Akademik İ.P.Pavlovun sinir proseslərinin   induksiyası qanu-

nu. Optimal oyanma ocağı və diqqət. A.A.Uxtomiskinin dominatliq

prinsipi və diqqət.  Diqqətin fizioloji mexanizmləri ilə bağlı müasir  

neyrofizioloji baxışlar.

Diqqətin növləri: qeyri-ixtiyarı, ixtiyari və ixtiyaridən sonrakı

diqqət.  Qeyri ixtiyarı diqqət və onu şərtləndirən amillər.  İxtiyarı

diqqət. İxtiyarı diqqətin əmələ gəlməsinin şərtləri və xüsusiyyətləri. 

İxtiyaridən sonraki diqqət,  onun qeyri-ixtiyarı və ixtiyarı diqqətdən

fərqi.       

Diqqətin

xarakterik

xüsusiyyətləri.

Diqqətin

həcmi, 

davamlılığı,  paylanması,  keçirilməsi,  mərkəzləşməsi.  Diqqətin

tərəddüdü və yayınması. Dalğınlıq və onun növləri. Diqqətin inkişafı

və dərsdə şagirdlərin diqqətinin səmərəli təşkili. 

IV. 7. 1. Diqqət haqqında anlayış

  

---

240

Diqqət haqqında ümümi məlumat. Eyni anda bizə

müxtəlif cisim və hadisələr təsir edir. Biz bunların hamısını ey-

ni aydınlığı ilə    qavraya bilmirik.  Onlardan bəzilərini aydın

qavradığımız halda,  digərlərini ya olduqca solğun qavrayır və

ya heç cür qavramırıq. Bu bizim diqqətimizlə bağlıdır.

Diqqət psixi proseslərin (qavrayış, hafizə, təfəkkür və s.) 

tərkibində çıxış

edərək,  onların daha

müvəffəqiyyətli

cərəyanını təmin edir.  Diqqətin rus alimi N.F.Dobrınin

tərəfindən təklif olunmuş tərifini nəzərdən kecirək:  «Diqqət

psixi fəaliyyətin müəyyən bir obyekt üzərinə yönəlməsi və onun

üzərində mərkəzləşməsidir».  Biz yönəlişlik dedikdə idrak

fəaliyyətinin seçici xarakter daşımasını,  mərkəzləşmə dedikdə

isə hal-hazırkı fəaliyyətə aid olmayan bütün obyektlərdən

uzaqlaşmanı nəzərdə tuturuq.  Əgər insan psixikasının struktu-

runa istinad etsək,  biz diqqəti həm bir proses kimi (və yaxud

psixi prosesin bir tərəfi kimi: məsələn, sensor, perseptiv, intel-

lektual diqqət), həm psixi halət kimi (məsələn, yönəlişlik), həm

də şəxsiyyətin bir xassəsi kimi (məsələn, diqqətlilik) nəzərdən

keçirə bilərik.  Lakin bildiyimiz kimi diqqətin müstəqil psixi

proses olması haqqında psixoloji ədəbiyyatda fikirlər üst-üstə

düşmür.  Bəzi tədqiqatçılar diqqətin digər psixi proseslərin

tərkibində çıxış etməsi faktını əsas tutaraq, onu müstəqil psixi

proseslərə aid etmirlər.  Digər tədqiqatcılar isə diqqəti idrak

proseslərindən biri hesab edərək,  onu əsasən iradə və idrak

fəaliyyəti ilə əlaqələndirirlər.

Diqqətin funksiyaları.  Psixoloqlar diqqətin üc əsas

funksiyası üzərində xüsusi olaraq dayanırlar:  seçmə,  saxlama

və nəzarət funksiyaları.

Adətən, insan ona təsir edən çisim və hadisələrdən həyatı

üçün daha əhəmiyyətli olanı seçir,  psixi fəaliyyətini onun

üzərinə yönəldir və onun ətrafında mərkəzləşdirir.  Bu zaman

ikinçi dərəçəli,  kənar təsirlərə əhəmiyyət vermir.  Şübhəsiz bu

çür seçmə halı olmasa insanın lazımi obyektləri aydın

qavraması mümkün olmazdı.  Əhəmiyyətli və əhəmiyyətsiz

---