iqtisadi nəzəriyyənin metodu
yətinə VƏ davranışlarına fəal tə’sir göstərir. İqtisadi nəzəriyyə
istehsalın, xidmətin və tələbin cari məsələlərinin həlli üçün tövsiyələr
vermir.
O,
bu proseslərin inıcişafının və səmərəliliyinin nəzəri
əsaslarını işləyib hazırlayır.
XX
əsrin məşhur ingilis iqtisadçısı C.Keyns
göstərir
K
İ,
iqtisadi nəzəriyyə bilavasitə təsərrüfat siyasətində tətbiq
olunmaq üçün hazır tövsiyələr yığımı deyil, metodoloji elmdir.
O,
intelleı-ctual instrumentdir, təfəKKÜrün texnİKasıdır.
Bu
elm ona
yiyələnənlərə düzgün nəticələrə gəlməyə KÖməK edir.
Müasir dövrdə iqtisadi nəzəriyyə ilə yanaşı bir çox iqtisadi elmlər
sahəsi inKİşaf edir və öz fəaliyyət çərçivələrini genişləndirirlər. İndi
dünyanın ƏKSər universitetlərində və Kolleclərində iqtisadi
nəzəriyyələrlə
yanaşı
xüsusi
iqtisad
elmlərinin,
Kursların
öyrənilməsinə, tədrisinə Keniş yer verilir. Bunu nəzərə alaraq iqtisad
elmləri sistemində iqtisadi nəzəriyyənin tutduğu yeri və funıc-
siyalarını nəzərdən KCçirəK.
§4. iqtisadi nəzəriyyə - iqtisad elmləri sistemində
XVIII
əsrdən başlamış iqtisad elmi bütün iqtisadi bilİKİəri əhatə
edən vahid bir elm sahəsi Kİmi fəaliyyət göstərmişdir.
Bu
elmin
tədrisinə
XIX
əsrin əvvəllərindən, xüsusilə onun
iıdnci
yarısından
başlanmışdır.
XIX
əsrin İKİnci yarısından başlayan və
XX
əsrdə davam edən
iqtisadi, texnİKİ və mədəni yÜKSəliş iqtisad elminin təsnifatına,
ayrı-ayrı elm sahələrinə bölgüsünə səbəb olmuşdur. Bu dövrdə
iqtisadiyyatda əməK bölgüsünün, ixtisaslaşmanın genişlənməsi baş
vermiş, iqtisadiyyat daha mürəKKəb xaraKter almışdır. Hazırda
inKİşaf etmiş və İnKİşaf etməKdə olan öİKƏİərin iqtisadiyyatında yüz
minlərlə istehsal, xidmət, sosial sahələr fəaliyyət göstərirlər. Bütün bu
iqtisadi-sosial qurumlar arasında cərəyan edən mürəK- Kəb qarşılıqlı
əlaqələr, onların hər birinə xas olan xüsusi cəhətlər bir çox elm sahələri
tərəfindən öyrənilir. İqtisad elmlərində baş verən təsnifat, bölgü bu
tələbatdan irəli gəlmişdir. Bu səbəbdən indi iqtisadiyyatın müxtəlif
sahələrini, hissələrini, onların ümumi funKsional münasibətlərini
öyrənən çoxsaylı iqtisad elmləri fəaliyyət göstərməKdədir. Bunların
içərisində sənayeni, Kənd təsərrüfatını, tİKİntini, xidmət və sosial
fəaliyyət dairələrini öyrənən elmləri göstərmən olar. İqtisadiyyatın
ayrı-ayrı sahələrini, hissələrini öyrənən KonKret elmlərlə yanaşı onun
ümumfunKSİonal fəaliyyətini. Kəmiyyət və Keyfiyyət tərəflərini, idarə
edilməsinin vasitələrini öyrənən elmlər də mövcuddur. Bu elmlərdən
əməyin iqtisadiyyatı və təşKİli, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi,
idarəetmə,
29
iqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu
maliyyə, ıcredit, statistİKa, marKetinq, iqtisadi KİbernetİKa Kİmi
elmlər geniş fəaliyyət göstərməKdədir. Bütün bu iqtisad elmlərinin hər
birinin predmeti və KonKret funKsiyaları mövcuddur. Buna
baxmayaraq onların hamısı bir sistem şəKİində, bir-biri ilə qarşılıqlı
münasibətdə inKİşaf edir və təKmilləşirlər.
İqtisad elmləri sisteminə daxil olan bütün elm sahələrinin tədqiqat
obyeKti iqtisadiyyatdır. Vahid iqtisad elmindən ayrılan və xüsusiləşən
bu elm sahələri iqtisadiyyatı, onun ayrı-ayrı tərəflərini, Kəmiyyət və
Keyfiyyət cəhətlərini daha KonKret, nəzəri və əməli cəhətdən
öyrənməK imKanlarına malİKdir.
Sovet sosialist sistemi dağıldıqdan sonra iqtisad elmlərinin adı,
məzmunu və funKsiyaları da dəyişilməyə başlamışdır. Keçmiş
cəmiyyətdə ideoloji don geydirilmiş «Kapitalizm» və «sosializm»
anlayışları iqtisad elmlərini də qəlibə salmış, onların yaradıcılıq
imKanını xeyli daraltmışdır. Belə bir şəraitdə iqtisadi nəzəriyyə, onunla
yanaşı fəaliyyət göstərən və tədris olunan Konı
dünya iqtisadi nəzəri fİKrindən təcrid olunmuşdur. Hazırda iqtisad
elmlərinin inKİşafı üçün sərbəst yaradıcılıq, obyeKtiv və tərəfsiz fİKİr
söyləməK imnanı yaranmışdır. İndi dünya iqtisadiyyatını, onun
regionlarını, milli iqtisadiyyatı yeni baxımdan öyrənən elm sahələri də
iqtisad elmləri sistemində fəaliyyət göstərir.
İqtisad elmləri sistemində iqtisadi nəzəriyyə ilə digər iqtisad
elmləri arasında fərqlər və vəhdətlİK mövcuddur. Burada iqtisadi
nəzəriyyə iqtisad elmləri sistemində ən çox nəzəri-metodoloji fuuK-
siyalarla çıxış edir. Bu baxımdan iqtisad elmlərini İKİ yerə - nəzəri və
tətbiqi elmlərə bölməK daha düzgün olardı. Bu bölgü ilə bağlı məşhur
AmerİKa iqtisadçıları K.MaKKonnell və S.Bryu «EıconomİKS»
dərsliyində yazırlar
K
İ,
iqtisadi nəzəriyyə özünün bütün praKtİKİ
fəaliyyətinə baxmayaraq dar ixtisaslı bir predmet deyil, aKademİK
predmetdir. Mühasibat uçotundan, reKİam fəaliyyətindən, maliyyə və
marKetinqdən fərqli olaraq iqtisadi nəzəriyyə pulu necə qazanmaq
haqqında da elm deyil. Bu elmin problemləri adətən fərdi iqtisadi
fəaliyyətlər baxımından deyil, ictimai baxımdan öyrənilməlidir. Elmin
predmeti isə əmtəələrin və xidmətlərin istehsalı, mübadiləsi və
istehlaKi
proseslərinə
bütövlÜKdə
cəmiyyət
mövqeyindən
yanaşmaqdan ibarətdir.
Gətirdiyimiz bu fİKİrdə iqtisadi nəzəriyyə ilə başqa KonKret iqtisad
elmləri arasındaKi fərq, funKsiyalar çox aydın şəKİldə ifadə
olunmuşdur. Bu fərqlə yanaşı iqtisadi nəzəriyyə tətbiqi iqtisad
elmlərilə qarşılıqlı əlaqə şəKİində inKİşaf edir, bu elmlərlə bir- lİKdə
cəmiyyətin
ümumiqtisadi
problemlərinin
araşdırılmasında
və
tövsiyələr verilməsində iştiraK edir.
30