Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kurqan mədəniyyəti
dillərində də (qırğız, uyğur, cığatay və s.) ümumişlək söz olması faktı da təsdiq edir.
―Kotan‖ kəlməsi linqvistik baxımdan Qafqaz mənşəli olmasa da, coğrafi areal baxımından, şübhəsiz ki, Qafqaz mənşəlidir və bilavasitə Azərbaycan türklərinə məxsusdur. Təsadüfi deyil ki, V. V. Radlov və L. Z. Budaqov kimi görkəmli türkoloqların lüğətlərində həmin termin məhz Azərbaycan dili materialı kimi təqdim olunmaqdadır. Bütün bu deyilənlərə Firudin Ağasıoğlunun aşağıdakı sözlərini də əlavə etmək lazımdır:
Leksik bazasında (müxtəlif fonetik variantlarda) ―kotan‖ kəlməsi olan xalqların əhatə etdikləri coğrafi arealı gözdən keçirsək, onun Şimali Qafqazda Çeçenistan və İnquşetiyadan tutmuş Dağıstana, Güney Qafqazda Azərbaycandan Gürcüstan və Ermənistana (Qərbi Azərbaycana), ümumilikdə isə Qafqazdan İran və Anadoluya qədər uzandığını görə bilərik. Maraqlıdır ki, Kür-Araz mədəniyyəti məhz həmin arealı əhatə etmişdir.
Azərbaycanın Son Eneolit - Erkən Tunc dövrü əhalisinin ayrılmaz atributlarından biri də kurqanlardır. Bütün qədim müəlliflər türklərin öz ölülərinin məzarlarının üzərində qum və ya daş kurqanlar ucaltdıqlarını söyləmişlər. Eyni hal qədim şumer mədəniyyətinə də xasdır. Maraqlıdır ki, yer üzündə ən qədim kurqan qəbirlərinin izlərinə məhz Azərbaycan ərazisində rast gəlinmişdir. Söhbət Son Eneolit dövründən və Ağstafa rayonu ərazisindən gedir. Maraqlıdır ki, sözügedən abidə özündə protoşumer mədəniyyəti ilə analoji mədəniyyətin izlərini daşımaqdadır. Tarixçi alim Nəcəf Müseyiblinin sözlərinə görə, XX əsrin 80-ci illərində Azərbaycanda, Ağdam rayonu ərazisində, aran Qarabağda Son Eneolit dövrünə aid Leylatəpə məskəni tədqiq edilərkən, buradan digər yerlərdən tapılan və eyni dövrə aid olan maddi mədəniyyət nümunələrindən keyfiyyət baxımından fərqlənən saxsı qablara rast gəlinmişdi. Buradan tapılan, dulus çarxında hazırlanmış yüksək keyfiyyəli qablar Mesopotamiyadan tapılmış Əl - Übeyd mədəniyyəti ilə eynilik təşkil etməkdə idi. Sonralar eyni bölgədə bənzər mədəniyyətin izləri Çinartəpə, Şomutəpə və Abdal Əziztəpə abidələrdən də üzə çıxarıldı:
edilərək tədqiq edildi. Bu, sözügedən marĢrutun 409-kilometrindəki Poylu 1 və Poylu 2, eləcə də 438-ci kilometrindəki Böyükkəsik 1 və Böyükkəsik 2 qədim məskənləri idi. Bu dövrə qədər bütün Güney Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan ərazisində Eneolit dövrünə aid xüsusi məzar yerlərinə rast gəlinməmiĢdi. TapılmıĢ bütün məzarlar yaĢayıĢ yerlərinin döĢəmələrinin altında və ya evlərin həyətində idi. Yəni Eneolit dövrü insanları ölüləri bilavasitə öz evlərində basdırardılar.” Nəcəf Müseyiblinin bildirdiyinə görə, Son Eneolit dövrünə aid olan kurqan qəbirlər böyük maraq kəsb etməkdədir. Bu kurqanlar 2004 –cü ildə, neft və qaz kəmərlərinin 432-ci kilometrində, Ağstafa rayonu ərazisində, Soyuqbulaqdan bir kilometr aralıda təsbit edilib. Bir vaxt çox sayda kurqanın bulunduğu böyük bir sahədə onların yalnız bir hissəsi qorunmuşdur. Onların sayı otuza qədərdir: “Elmi ədəbiyyata Soyuqbulaq kurqanları kimi düĢən bu kurqanlar təkcə Qafqazda deyil, eyni zamanda bütün dünyada məlum olan ən qədim kurqanlardır. Onların tarix səhnəsinə çıxıĢı yerli əhalinin dini dünyagörüĢündə baĢ verən dəyiĢikliklər ilə bağlı olmuĢdur.” Tarixçi alim Q. Qoşqarlı da eyni mövzuya toxunaraq yazır ki, 2004-2005-ci illərdə Bakı-Tiflis-Ceyhan neft və Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərlərinin marşrutu boyunca aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı son Eneolitdən orta əsrlərə qədərki geniş bir dövrü əhatə edən otuzdan artıq qədim yaşayış və məzar yeri tədqiq edilmişdir. 2002-2003-cü illərdən fərqli olaraq qazıntılar daha çox ən qədim maldarlıq və əkinçilik mədəniyyətlərinin izlərinə sahib Kür boyu ərazilərdə aparılırdı: ―Sözügedən marĢrut üzrə aparılan qazıntılar zamanı tapılan xronoloji
Tarixçi alim F.Quliyev isə yazır: “Ağstafa rayonunun Böyük Kəsik qəsəbəsində 1,5 kilometr aralıda 60-70 metr radiusunda çox sayda saxsı qab qalığı tapılmıĢdır. Bu qalıntılar yer səthindən 80 santimetr aĢağıda yerləĢən mədəni təbəqədən aĢkar edilmiĢdir. Tapılan keramika nümunələri bir neçə tipə bölünür. Onlar küp, nimçə, su qabı və müxtəlif qablardır. Buradakı keramika ilə Uruk keramikası arasındakı eynilik etnik birlikdən xəbər verməkdədir.” Məlumat üçün bildirək ki, ―Əl-Übeyd mədəniyyəti‖ adı ilə məşhur olan mədəniyyət qədim Mesopotamiyanın, yəni bugünkü İraq ərazisində, Dəclə və Fərat cayları arasında Nuh tufanından öncə yaşamış insanların yaratdıqları və tufan zamanı onu yaradanlarla birlikdə məhv olmuş mədəniyyətin adıdır. ―Erkən Uruk mədəniyyəti‖ kimi tanınan mədəniyyət isə tufandan sonra Mesopotamiyaya köçərək orada böyük bir sivilizasiyanın əsasını qoymuş xalqın - şumerlərin yaratmış olduqları zəngin mədəniyyətin adıdır. Tədqiqatçılar Əl-Übeyd
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|