Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

27 
 
Başqa  sözlə,  mərkəzi  banklar kommerisiya  banklarına  repo  əməliyyatı  ilə  deyil,  xarici  valyuta  svopu  ilə 
borc  verirlər.  Belə  hallarda  (Avstraliya,  Yeni  Zenlandiya,  İsrail)  xarici  valyuta  ehtiyatları  monetar 
siyasətin implementasiyasının törəmə məhsulu olur. 
 
Məzənnədəki   kəskin   dalğalanmaların   qarşısını   almaq   üçün   mərkəzi   banklar   xarici   valyuta 
bazarına  müdaxilə  edir  və  yerli  pul  bazarında  monetar  əməliyyatlar  aparırlar.  Valyuta  bazarına 
müdaxilələrlə  bağlı  empirik  tədqiqatlar  göstərir  ki,  belə  əməliyyatların  məzənnə  üzərindəki  təsiri  az  və 
müvəqqəti  olur.  Bunun  əsas  səbəbi  odur  ki,  belə  əməliyyatların  miqyası  bazar  qüvvələri  tərəfindən 
yaradılan  təzyiqlərə tab  gətirə  bilmir. Tədqiqatlar  göstərir ki,  müdaxilə  əməliyyatları  perspektiv  monetar 
siyasət əməliyyatları ilə bağlı siqnal effekti verdiyi zaman effektiv ola bilər. 
 
Qeyd  edək  ki,  maliyyə  bazarlarının  inteqrasiyası  və  qloballaşma  yeni  formalaşan  bazar 
iqtisadiyyatlarının  siyasət  qurucuları  qarşısında  yeni  çağrışları  da  ortaya  qoyur.  Xarici  investorların 
yüksələn  bazar  iqtisadiyyatlarının  aktivlərinə  tələb  yaratmaq  arzusu  təsbit  məzənnə  rejimi  şəraitində 
faəliyyət göstərən valyutalara kəskin təsir göstərmişdir. Son böhran təcrübəsi göstərdi ki, həmin ölkələrin 
xarici valyuta ehtiyatları və rezerv siyasəti maliyyə böhranında önəmli rol oynamışdır. 
 
 
 
3.2.Strateji ehtiyatlar və anti-böhran siyasəti
 
 
Bütün  ölkələrdə,  xüsusi  ilə  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə  (İEOÖ)  və  xarici  kapital  axınlarında 
volatillik nümayiş etdirən iqtisadiyyatlarda maliyyə böhranlarının qarşısını almaq üçün valyuta ehtiyatları 
təhlükəsizlik yastığı hesab edilir. Belə ki, təcrübədə kapital axınlarının məhdud olduğu şəraitdə minimum 
3-4 aylıq idxalı maliyyələşdirəcək strateji ehtiyatların formalaşdırılması hədəf kimi qoyulmuşdur. 
 
90-cı  illərdən  etibarən  İEOÖ-ə  kapital  axınlarının  əhəmiyyətli  dərəcədə  artması  bu  hədəfin 
yenidən  formalaşmasına  gətirib  çıxardı.  Belə  ki,  kapital  axınları  şəraitində  cari  hesablarda  müşahidə 
olunan  şokların  qarşısını  almaq  mümkün  olduğu  üçün  strateji  ehtiyatlara  ehtiyac  da  azalmışdır.  Lakin, 
iqtisadçılar  arasında  kapital  axınları  hesabına  bu  minimum  tələbin  azaldılması  birmənalı  qarşılanmır. 
Xüsusilə kapitalın  böyülk  hissəsinin  özəl  sektora yönəlməsi  şəraitində onun  həcmi  üzrə gözləntilər daim 
qeyri-müəyyən olur. 
 
Hətta  Federal  Ehtiyat  Sisteminin  keçmiş  sədri  Alan  Qrinspan  ehtiyatların  həcminin  müəyyən 
olunmasında  xarici  borc  və  məzənnə  kimi  amillərin  də  nəzərə  alınmasını  təklif  edir.  Aparılmış  empirik 
tədqiqatlara görə strateji  valyuta ehtiyatları dövlətin qısamüddətli  borcundan  yüksək olduqda, beynəlxalq 
böhran şəraitində ölkənin şoklardan təsirlənməsi ehtimalı azalmış olur. Digər müasir  yanaşmalarda isə bu 
zaman  ixracın  həcmi,  qısamüddətli  borclanmanın  səviyyəsi,  makroiqtisadi  fundamentallar,  məzənnə 
rejimi,  risklərin  idarə  edilməsi  və  maliyyə  sektoruna  nəzarətin  keyfiyyəti  kimi  amillərin  də  nəzərə 
alınması təklif edilir. 
 
 
 
4.   Nəticə
 
 
BVF-nun  məlumatına  görə,  qlobal  iqtisadi  böhrandan  sonra  dünyada  təhlükəsiz  aktivlərin  azalması 
prosesi davam edir və 2016-cı ilədək əlavə $9 trln. aktivin təhlükəli aktiv sırasına daxil olacağı gözlənilir. 
Təhlükəsiz aktivlərin azalması dövlət sektoru ilə yanaşı, özəl sektoru da əhatə edir. Maliyyə bazarlarında 

---

28 
 
faizlər  tədricən  yüksəlsə  də,  təhlükəsiz  aktivlərin  gəlirlik  səviyyəsi  xeyli  aşağı  olaraq  qalır.  Buna  səbəb 
həmin aktivlərə tələbin yüksək olmasıdır. 
 
Digər  tərəfdən,  dünya  iqtisadiyyatında  qeyri-bərabər  canlanma  prosesi  maliyyə  bazarlarında  da  öz 
əksini tapır. Avropa və  Amerika kimi ölkələrdə  maliyyə  sistemi dayanıqsızlıq  məcrasına düşdüyü halda, 
Asiya,  Okeaniya,  Latın  Amerikası  kimi  yeni  bazarlar  formalaşır.  Bütün  bunlar  aktivlərin  idarə  olunması 
strategiyasının yenidən formalaşdırılmasını tələb edir. 
 
Təhlillər  göstərir  ki,  qlobal  böhran  böyük  xarici  kövrəklikləri  meydana  çıxarmış  və  zəruri 
ehtiyatlara  sahib  olmaqla  bağlı  qayğıları  artırmışdır.  Böhrandan  sonrakı  dövrdə  isə  ehtiyatların 
kifayətliliyini  göstərən  indikatorlarda  müəyyən  korreksiyalara  ehtiyac  olması  geniş  müzakirə  obyektinə 
çevrilmişdir. Belə ki, müasir  yanaşmalara görə ehtiyatların kifayətliliyi göstəricisi suveren fondlarda olan 
ehtiyatlar da daxil olmaqla likvidlik mənbələrinə çıxışın asanlığını və tezliyini də əhatə etməlidir. 
 
Bu  səbəbdən  BVF-nun  kredit  xətti  likvidliyin  alternativ  mənbəyi  olsa da,  o,  valyuta  ehtiyatlarına 
olan  ehtiyacı  aradan  qaldıra  bilməz.  Belə  ki,  BVF-nun  kredit  xətti  bazar  etimadını  dəstəkləsə  də,  strateji 
ehtiyatlar  əlyetərlilik,  tezlik  və  rahatlıq  kimi  üstün  keyfiyyətlərə  malikdir.  Bununla  yanaşı,  kredit 
xəttlərinin  və ikitərəfli  svopların əksinə olaraq, ehtiyatlar  ikili rola malikdirlər. Onlar sığorta və məzənnə 
volatilliyini hamarlamaq məqsədi daşıdığı üçün mərkəzi bankların sərancamında olurlar. 
 
Beləliklə,  strateji  valyuta  ehtiyatlarının  kifayətliliyi  ilə  bağlı  mülahizələr  monetar siyasət,  kapital 
axınlarının  idarə  olunması,  xarici  valyuta  və  maliyyə  bazarlarındakı  dəyişiklikləri  də  nəzərə  almalıdır. 
Digər tərəfdən,  məzənnə  və kapital axınlarının  volatilliyini absorbsiya etmək  imkanları, ikitərəfli  svoplar 
və  çoxtərəfli  xidmətlərdən  istifadə  ilə  bağlı  qeyri-müəyyənliklər,  ehtiyatların  mövcud  səviyyəsinin 
yaratdığı "bazar etimadı" kimi amillər də nəzərdən qaçmamalıdır. 
 
Qlobal böhran həm də ehtiyatların idarə olunması ilə bağlı təcrübəni də yenidən aktuallaşdırdı. İri 
şirkətlərin  iflasından  sonra  ehtiyatların  suveren  qiymətli  kağızlara  axını  baş  verdi.  Təkcə  ABŞ  dövlət 
qiymətli  kağızlarının  həcmi  2008-ci  ilin  son  altı  ayı  ərzində  ikiqat  artaraq  500  milyard  ABŞ  dollarını 
ötmüşdü.  Bu  zaman  aktivlərin  nə  dərəcədə  riskli  olması  məsələsi  xüsusi  önəm  kəsb  etdi.  Qeyd  etmək 
lazımdır ki, aşağı faiz ödəyən suveren qiymətli kağızlara yönəlmə də özlüyündə bir çox risklər daşıyır. 
 
Belə  ki,  qlobal  böhran  likvidlik  tranşlarının  həcminin  artırılmasının  zəruri  olduğunu  göstərsə  də, 
aşağı  faiz  dərəcələri  mərkəzi  bankların  gəlirlilik  səviyyəsində  əhəmiyyətli  azalmaya  səbəb  ola  bilər.  Bu 
isə xərclərininin əsasən təsbit xərclərdən ibarət olan mərkəzi banklar üçün riskli hesab edilir. 
 
 
 
Ə
dəbiyyat
 
1.   Amato, Jeffery D. and Eli M. Remolona, 2003, “The Credit Spread Puzzle,” BIS Quarterly 
Review 12, pp. 51–63. 
2.   Aizenman, J. and Marion, N.  (2002) “The High Demand for International Reserves in the Far 
East: What Is Going on?”, University of California, Santa Cruz, Working Paper 
3.   Borio, Claudio, Gabriele Galati, and Alexandra Heath, 2008, “FX Reserve Management: Trends 
and Challenges,” BIS Papers, No 40. 
4.   Boorman J. and S. Ingwes, (2001) Issues in Reserve Adequacy Management, IMF 
Working Paper 
5.   Blinder, A. (2006). Monetary policy today: sixteen question and about twelve answers. 

---