Elektron məlumat bazalarinin yaradilmasi və Vİrtual xiDMƏt baki 2012
IV. Kitabxanalarda elektron sənəd
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Kitabxanalarda elektron sənəd mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsi
- V.Korporativ kitabxana - informasiya şəbəkələrinin yaradılması
- ƏDƏBİYYAT Azərbaycan Milli Kitabxanası
- Xələfov, A.
- Kitabxana işinə dair normativ
- Rüstəmov, Ə.
- Rzayev, S.
- Azərbaycan respublikasında kitabxana
- Əliyeva, L.
- Hacıyeva, M.
- Məmmədəli, O.
- Mirzəliyev, C.
- Rus dilində Армс, В.
- Земсков, А.
- Мелентьева, Ю.
- İngilis dilində Creating a virtual librar
- Lerner, Frederick Andrew.
- Elektron məlumat bazalarının yaradılması və virtual xidmət
35 IV. Kitabxanalarda elektron sənəd mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsi Dördüncü istiqamət kitabxanalarda elektron sənəd mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsidir. Bu xidmət oxucu sifarişini uzaq məsafədən yerinə yetirməklə kitabxanalararası elektron sənəd mübadiləsini təmin edir. Son dövrlərdə respublika kitabxanaları kitabxanalararası abonement xətti ilə oxucuların müxtəlif elm sahələri üzrə sorğularını təmin etmək üçün yaradılmış digər sahəvi mərkəz- lərin də sifarişlərini ödəməyə çalışır. Kitabxanaçının kitabxa- nalararası abonement xətti ilə alınan kitabı istifadə etmək üçün öz oxucusuna verərkən onu hər cəhətdən məlumatlandırması vacibdir. Müasir şəraitdə kitabxanalararası abonement xidmətinə alternativ xidmət növü kimi elektron sənəd göndərişi xidməti yaradılmışdır. Bu xidmət növü vasitəsilə kitabxanalar operativ tammətnli informasiya mübadiləsi edir, oxucular isə öz infor- masiya tələbatını uzaq məsafədən ödəyə bilirlər. Elektron sənəd göndərişi ödənişli xidmət növü olmaqla kitabxanaya əlavə maliyyə vəsaitlərinin daxil olmasını təmin edir. Ödənişin miqdarı sifarişin xarakterindən və göndəriş növündən asılı olaraq bazar münasibətləri ilə tənzimlənir. Nəzərə çatdıraq ki, M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında kitabların internetlə sifariş edilməsi ger- çəkləşdirilmişdir. Sifarişçi kitabxanaya gəlmədən öz sifarişini kitabxananın elektron ünvanına göndərməklə bir saat ərzində həmin kitabın fondda olub-olmadığı barədə cavab ala bilər. Bu cür xidmət sistemi oxucuya operativ informasiya təqdim etmək və vaxta qənaət etmək üçün çox əlverişlidir. Bu metod dünyanın bir çox böyük kitabxanalarında tətbiq edilir.
36 2008-ci ilin mart ayından etibarən oxuculara xidmət növünün keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə “Məsafədən sifariş” (Virtual) bölməsi fəaliyyətə başladı. Kitabxananın saytına (www.anl.az ) daxil olmaqla bölmə haqqında məlumat almaq olar. Kitabxananın üzvü olan hər bir oxucu bu xidmət vasitəsilə kitabxanaya gəlmədən, iş və ya yaşayış yerindən ayrılmadan İNTERNET vasitəsilə kitab, jurnal və qəzet sifariş verə bilər. Sifarişlər bazar ertəsindən başqa hər gün saat 10:00- dan 16:00-dək qəbul olunur. Oxucular sorğularına uyğun ədəbiyyatı sifariş edir və sifarişləri 2 saat müddətinə yerinə yetirilir. Şifrəsi oxucuya məlum olmayan kitabları isə bir gün əvvəl sifariş vermək lazımdır. Elektron kataloqdan istifadə qaydasını da saytdan öyrənə bilərlər. Bu xidmətlə elmi işçilər istisna olmaqla hər oxucu 5 nüsxədən artıq kitab sifariş verə bilməz və sifarişlər 3 gün müddətinə saxlanılır. Üç dəfə sifariş verib kitabxanaya gəlməyən oxucudan bir daha sifariş qəbul olunmur. Qəzetlərin sifarişi həmin gün üçün etibarlıdır. Kitabxananın ümumi qaydasına uyğun olaraq ədəbiyyatın kitabxanadan kənara çıxa- rılması qadağandır. 2010-ci ilin mart ayından etibarən kitabxanada olmayan ədəbiyyatı Rusiya Dövlət kitabxanasından KAA (kitabxanalar- arası abonement) bölməsi vasitəsilə sifariş etmək olar. Kitabxanalararası abonement bölməsindən kitabxananın işçiləri, oxucular, Bakı, Sumqayıt, Abşeron rayon MKS-i və digər təşkilatlar istifadə edirlər. M.F.Axundov adına Milli Kitabxananın Elektron informasiya xidməti və KAA şöbəsi oxuculara təqdim etdiyi virtual xidmət vasitəsilə rayon və şəhər MKS-lərinin fondunda olmayan ayrı-ayrı kitablardan (bədii ədəbiyyat istisna olmaqla) müəyyən hissənin, fəslin, dövri və ardı davam edən nəşrlərdə, elmi
əsərlərdə, məcmuələrdə dərc olunmuş məqalələrin elektron versiyasının yerlərə çatdırılmasını həyata keçirir.
37 Sifarişlər üçün orders@anl.az elektron ünvanına müraciət edilir. Xidmət ödənişsizdir. Milli Kitabxanada olmayan kitabların, dissertasiyaların elektron variantı sifarişlə (sifariş pulludur) Rusiya Dövlət Kitabxanasından da əldə edilə bilər. Bu əməliyyatı əyani surətdə təqdim edək. Əvvəlcə Milli kitabxananın www.anl.az saytına daxil oluruq, daha sonra açılan səhifənin sol tərəfindən virtual sifariş linkinə (keçid) vururuq. Bu əməliyyatı yerinə yetirdikdən sonra virtual sifariş edəcəyimiz səhifə açılır. Buradan istədiyimiz kitab və ya dövri mətbuat materialını seçmək üçün link gəlir.
38 Seçilən materialın kitab, jurnal və ya qəzet olmasını təsdiqləmək üçün istədiyimizin üstündən vururuq və oxucunun özü haqqında yəni, adı, soyadı, oxucu biletinin nömrəsi, kitab haqqında məlumatlar, kitabxanaya gələcəyi vaxt və s. məlu- matları doldurmaq üçün blank açılır. Bu forma aşağıdakı şəkil- də olduğu kimidir.
39 Blankı doldurduqdan sonra “yolla” düyməsinə vurur və sifarişin cavabını gözləyirik. Müasir dövrdə kitabxanalarda oxuculara elektron kitab- xanaların yaradılmasında baza rolunu oynayan elektron sənəd göndərişi xidmətini təşkil etmək üçün İnternetə qoşulmuş kom- pyuter, faks-modem, telefon rabitəsi, skaner və printerin olması kifayətdir. Bu iş növlərini geniş işıqlandırmaqda məqsədimiz İnter- netə çıxışı olan bütün rayon və şəhər kitabxanalarının oxucula- rın sorğularına hərtərəfli cavab vermək üçün Milli Kitabxanaya müraciət edə bilmələrini təmin etməkdir. V.Korporativ kitabxana - informasiya şəbəkələrinin yaradılması Kitabxana proseslərinin kompyuterləşdirilməsi üçün beşinci istiqamətin yəni, korporativ kitabxana-informasiya şəbəkələrinin yaradılmasının həyata keçirilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Çünki hazırda rayon və şəhər kitabxanalarının çoxu maliyyə vəsaitinin olmaması üzündən AKİS proqramları- nı əldə edə bilmirlər. Onlar korporativ kitabxana-informasiya şəbəkəsinə qoşulmaqla özlərinin elektron kataloqunu, elektron kitabxanasını yarada və oxucularının təlabatına cavab verə bilərlər. Korporativ kitabxana-informasiya şəbəkəsi paylanmış şəkildə ərazi cəhətdən uzaq məsafədə yerləşən ayrı-ayrı kitab- xanaların birgə istifadə edə biləcəkləri kompyuter informasiya şəbəkəsidir. Korporativ şəbəkə kitabxanaların könüllülük prinsipi əsasında yaradılmalıdır. Korporativ kitabxana-informa- siya şəbəkələri kitabxana xidmətinin keyfiyyətinin yüksəldil- məsini və cüzi maliyyələşmə şəraitində yeni informasiya xid- mətinin tətbiqini, həmçinin toplu kataloqların idarə olunması zamanı qüvvələrin birləşdirilməsini, elektron sifariş və göndə- riş xidmətlərindən istifadəsini və s. təmin edir. 40 Elektron sənədlərin və digər resursların istifadəsi üçün ilk növbədə kitabxananın İnternetlə geniş əlaqələndirilmiş elektron kitabxanası və ya heç olmasa, inkişaf etmiş lokal kompyuter şəbəkəsi olmalıdır. Sonuncu deyilən halda kitabxana məsafə- dən ötürülə bilən informasiya resursları ilə komplektləşdirilə bilməz, ancaq optik və digər tip disklərdə yazılan kitablar, jurnallar və profilə uyğun olan məlumat bazaları ilə komplekt- ləşdirilə bilər. Digər tərəfdən, əlaqədar kitabxanada nadir və qiymətli nüsxələr (milli ədəbiyyat) rəqəmləşdirilmiş formata keçirilə, yəni skaner olunub, elektron kitabxanaya daxil edilə bilər. Bu da elektron sənədlərlə komplektləşdirmənin daxili mənbəyi hesab olunur. Optik və digər tip disklərdə buraxılan elektron nəşrlər və məlumat bazaları nəşriyyatlardan və digər əlaqədar təşkilatlardan adi çap əsərləri kimi pul köçürmə yolu ilə alına bilər. Elektron sənədlərin və digər əlaqədar resursların (məsələn, biblioqrafik məlumat bazaları, elektron kataloqlar, web saytlar və s.) əsas komplektləşdirmə mənbəyi İnternet resurslarıdır. Bu texnologiyadan istifadə etdikdə tez-tez yeni- ləşdirilən, əlavələr edilən və pulsuz yayılan elektron sənəd növlərinin komplektləşdirilməsi əlverişli deyil. Belə halda əla- qədar elektron sənəd növünün və massivinin vaxtaşırı aktuallaşdırılmasını həmin resursu istehsal etmiş (hazırlamış) qurumun öz üzərinə qoymaq, resursa dair biblioqrafik və ünvan məlumatlarını isə ya kitabxananın məxsusi elektron katalo- quna, ya da registrinə (istifadə üçün tövsiyə olunan informasiya resurslarının siyahısı) daxil etmək daha məqsədəuyğundur. Müasir şəraitdə informasiya cəmiyyəti kitabxanalar qarşısın- da, cəmiyyətin hər bir üzvünü informasiya ilə təmin etmək və artan sorğuları operativ şəkildə ödəmək üçün yeni tələblər qoyur. Bu isə ənənəvi kitabxana xidmətləri içərisində lazımi xidmətləri saxlamaqla yanaşı, yeni xidmətlərdən və texnologi- yalardan istifadə etməyə, elektron kataloq və elektron kitab- xana yaratmağa, bir sözlə, kitabxanaların müasirləşdirilməsini zəruri edir. 41 ƏDƏBİYYAT Azərbaycan Milli Kitabxanası [Mətn]: kataloq /tərt. G.Səfərəliyeva; red. və burax. məs. K.Tahirov.- Bakı, 2009.- 55, [5] s.
xana işinin əsas inkişaf istiqamətləri [Mətn]: (mülahizələr, tək- liflər və proqnozlar) /A. Xələfov.- Bakı, 2006.- 106 s.
əsasları [Mətn]: dərslik /A.Xələfov, A.Qurbanov.- Bakı, 2007.- 199 s.
işi [Mətn] /A. Xələfov.- Bakı, 2006.- 312 s. Kitabxana işinə dair normativ aktlar: Qanun və qanun qüvvəli normativ hüquqi sənədlər toplusu [Mətn] /tərt. ed. K.M.Tahirov.- Bakı, 2004.- 52 s.
Elm və təhsilin informasiya təminatı sistemləri [Mətn]: monoqrafiya /V.Qasımov.- Bakı: Elm, 2005.- 116 s. Rüstəmov, Ə. Avtomatlaşdırılmış kitabxana informasiya sistemləri və şəbəkələri [Mətn]: monoqrafiya /Ə.Rüstəmov, N.Mustafayeva.- Bakı, 2007.
yev.- Bakı, 2009.- 337 s. Rzayev, S. Oxuculara xidmət [Mətn]: dərs vəsaiti /S.Rzayev.- Bakı, 2002.- 64 s. Abdullayeva, A. Milli kitabxana gənclərin informasiya mədəniyyətinin formalaşması sistemində [Mətn] /A.Abdullaye- va //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2009.- № 1.- S.84-90. Azərbaycan respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı 42 [Mətn] //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2008.- № 2.- S.7-30.
haqqında [Mətn] /N.İsmayılova //Kitabxanaşünaslıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.- №1.- S.101-107.
nin prioritet istiqamətləri [Mətn] /N.İsmayılova //Kitabxanaşü- naslıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.- №3.- S.76-82. Əliyeva, L. Elektron kitab mübadiləsi təmin olunur [Mətn] /L.Əliyeva //Azərbaycan müəllimi.- 2008.- 18 iyul.- S.2.
Əliyeva-Kəngərli, A. Azərbaycan MEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanası [Mətn] /A.Əliyeva-Kəngərli //Kitabxanaşü- naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.- №1.- S.36. Hacıyeva, M. Milli kitabxana-ənənəvilikdən yeniliyə [Mətn] /M.Hacıyeva //Mədəniyyət.- 2008.- 15 fevral.- S.10. Xələfov, A. İnformasiya cəmiyəti və kitabxanaşunaslığın müasir problemləri [Mətn] /A. Xələfov //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.- №1.- S.13. Xələfov, A. İnformasiya cəmiyyətinin formalaşmasında kitabxanaların vəzifələri [Mətn] /A.Xələfov //Kitabxanaşünas- lıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2005.- №2.- S.5-10. Xələfov, A. İnformasiya xidməti [Mətn] /A.Xələfov //Ki- tabxanalar biliklər cəmiyyətində: (ikidilli Azərbaycan-Rusiya layihəsi).- 2006.- S.64-74.
elektron kataloqun tətbiqinin əhəmiyyəti [Mətn] /O.Quliyev //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2008.- №2 (23).- S.119-124. 43 Məmmədəli, O. Müasirləşən Milli Kitabxana [Mətn] /O.Məmmədəli //Xalq cəbhəsi.- 2008.- 14 iyun.- S.10. Məmmədova, S. Elektron kitabxanaların yaradılmasının əsas konsepsiyaları [Mətn] /S.Məmmədova //Kitabxanaşünas- lıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.- №3.- S.87-90. Məmmədova, Y. Elektron kataloq və onun kitabxanalar- da tətbiqinin bəzi məsələləri [Mətn] /Y.Məmmədova //Kitabxa- naşünaslıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010. - №1.- S.116-119. Məmmədova, Y. M.F.Axundov adına Milli Kitabxana- nın elektron kataloqu [Mətn] /Y.Məmmədova //Kitabxanaşü- naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2008. - №1 (22).- S.121-125. Mirzəliyev, C. İnformasiya cəmiyyətinin formalaşması və kitabxanalar [Mətn] /C.Mirzəliyev //Mədəniyyət.- 2008.- 17 aprel.- S.11.
lərin avtomatlaşdırılması [Mətn] /Ə.Rüstəmov, N.Mustafayeva //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya : elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2007.- №2.- S.15-27. Rüstəmova, R. Elmi kitabxanalarda elektron kataloqla- rın təşkili xüsusiyyətləri [Mətn] /R.Rüstəmova //Kitabxanaşü- naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2008.- №2 (23).- S.115-118. Smolina, Y. Kitabxana xidməti ictimai rifah kimi [Mətn] /Y.Smolina //Kitabxanalar biliklər cəmiyyətində (ikidilli Azər- baycan-Rusiya layihəsi).- 2006.- S.226-234.
əsrin başlanğıcında [Mətn] /K.Tahirov //Xalq qəzeti.- 2008.- 30 yanvar.- S.6.
44 Rus dilində Армс, В. Электронные библиотеки [Текст]: учебное пособие /В.Армс.- Москва: Пик Винити, 2000.- 274 с. Бородина, В. Библиотечное обслуживание [Текст] /В.Бородина.- Москва, 2004.- 168 с. Земсков, А. Электронные библиотеки [Текст]: учеб- ник для вузов /А.Земсков, Я.Шрайберг.- Москва: Либерия, 2003.- 352 с.
ресурсы [Текст] /А.Земсков, Я.Шрайберг.- Москва, 2007.- 528 с.
Библиотечное обслуживание [Текст] /Ю.Мелентьева.- Баку, 2006.- 251 с. Пилко, И. Информационные и библиотечные техно- логии [Текст]: учебное пособие /И.Пилко.- Баку, 2006.- 342 с.
librarians [Text]. - New York: Neal-Schuman, 1999.- 184 p. Evans, G. Edward. Introduction to technical services [Text] /G. Edward Evans, Sandra M. Heft. Englewood, Colo: Libraries Unlimited, 1994. - 534 p. Lerner, Frederick Andrew. The story of libraries: from the invention of writing to the computer age [Text] /Fred Lerner. New York: Continuum, 1998. 246 p.
Introduction to automation for librarians [Text] /William Saffady Chicago: American Library Association, 1999. - 339 p.
45 İnternetdə www.anl.az www.preslib.az www.kitabxana.net www.kitab.az www.clb.az www.ryl.az www.balakanmks.az www.quba-information.az www.qazaxlib.webs.com www.xataimks.az www.baku-mskf.az www.khazar.org www.csl-az.com www.lib.bsu.edu.az
46 M Ü N D Ə R İ C A T Giriş....................................................................................... 3 Kitabxana proseslərinin kompyuterləşdirilməsinin əsas istiqamətləri .................................................................. 5 Kitabxanaların ənənəvi iş üsullarının kompyuterləşdirilməsi ....................................... 6 Elektron kataloqun yaradılması ......................................... 7 Elektron kitabxanaların yaradılması .................................... 8 Kitabxanalarda elektron sənəd mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsi ………………….......................................... 35 Korporativ kitabxana informasiya şəbəkələrinin yaradılması …………………......................... 39 Ədəbiyyat siyahısı ................................................................ 41 47 Elektron məlumat bazalarının yaradılması və virtual xidmət (Metodik tövsiyə) Nəşriyyat rеdaktоru və korrektor:
M.F.Aхundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabхanasının mətbəəsində оfsеt üsulu ilə çap оlunmuşdur. Sifariş: 4 Çapa imzalanmışdır: 10.01.2012 Tirajı: 150 Pulsuz Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|