Елементляр кимйасы

Kimyəvi xassələri. Adi şəraitdə karbon çox təsirsizdir, lakin qızdırıldıqda bir çox maddələrlə qarşılıqlı təsirdə həm oksidləşdirici, həm də reduksiyaedici xassə göstərir, reduksiyaedici xassə daha xarakterikdir.
1) Karbon oksigenlə reaksiyaya girərək oksigenin miqdarından asılı olaraq CO və CO₂ əmələ gətirir.
C+O₂2CO (natamam yanma)
C+O₂CO₂ (tam yanma)
2) Karbon Cl₂, Br₂, J₂ və nəcib qazlar istisna olmaqla digər qeyri metallarla birbaşa qarşılıqlı təsirdə olur.
a) Halogenlərdən yalnız ftorla birbaşa birləşir:

C+2F₂CF₄

Karbonun digər halogenli birləşmələri dolayı yolla alınır.
CCl₄ – tetraxlormetan, 60⁰C-də FeS iştirakı ilə karbon 4-sulfiddən xlor keçirməklə alınır:

CS₂+2Cl₂CCl₄+2S

b) Sənayedə CS₂- kükürd buxarlarını közərdilmiş kömürdən buraxmaqla alınır. Suda həll olmayan zəhərli mayedir. Çox yaxşı həlledicidir.

C+2S CS₂

v) Karbon 3000⁰C-də azotla zəhərli qaz disian əmələ gətirir:

2C+N₂C₂N₂ və ya (CN)₂

Disian xətti quruluşlu olub, NC-CN suda yaxşı həll olur və tədricən hidroliz edir:

(CN)₂+4H₂O(NH₄)₂C₂O₄

Disiana hidrogenlə təsir etdikdə hidrogen-sianid alınır. Hidro-
gen – sianid – sianid turşusu adlanır.

(CN)₂+H₂2HCN

Sianid turşusu suda yaxşı həll olan, 26⁰C-də qaynayan, acı badam iyli, zəhərli mayedir. Zəif turşudur, sianid turşusunun duzlarına sianidlər deyilir. Praktikada ən çox KCN-dən istifadə olunur. KCN-rəngsiz, kristallik maddədir. Suda yaxşı həll olur. Havada CO₂ və H₂O buxarlarının iştirakı ilə parçalanır:

KCN+H₂O+CO₂KHCO₃+HCN
Sianidlər asan hidroliz edir və sianid turşusu əmələ gətirir:
CN^ + H₂O ⇄ HCN+OH^
HCN və NaCN məhlulları havanın oksigeninin iştirakı ilə qızıl və gümüşlə qarşılıqlı təsirdə olur. Qızıl suxurlardan bu üsulla ayrılır:

4Au+8NaCN+2H₂O+O₂  4Na[Au(CN)₂]+4NaOH

3) Karbon hidrogenlə yüksək temperaturda reaksiyaya girib metan qazı – CH₄ əmələ gətirir:

C+H₂ CH₄

4) Karbon aktiv metallarla qarşılıqlı təsirdə olub, karbidlər əmələ gətirir:

4Al + 3C Al₄C₃ Ca + 2C CaC₂

Bu karbidlərdə karbon 4 valentli olur.

Al₄C₃-ün su və ya turşularla qarşılılı təsirindən metan (CH₄), kalsium karbiddən isə asetillin alınır:

Al₄C₃ + 12H₂O  4Al(OH)₃ + 3CH₄

Al₄C₃ + 12HCl  4AlCl₃ + 3CH₄

CaC₂ + 2H₂O  Ca(OH)₂ + C₂H₂

CaC₂ + 2HCl  CaCl₂ + C₂H₂

Bir sıra karbidlər valentliyə tabe olmur, məsələn, Fe₃C. Metalların karbidləri eləcə də metal oksidlərinin karbonla qarşılıqlı təsir reaksiyalarında da alınır:

CaO + 3C  CaC₂ + CO

2Al₂O₃ + 9C Al₄C₃ + 6CO

Bu onunla izah olunur ki, aktiv metallar karbondan daha güclü reduksiyaedicidir. Ona görə də qızdırdıqda əmələ gələn metallar karbonun artığında oksidləşir.
5) Artıq miqdarda götürülmüş karbonun silisium dioksidlə (qum və ya kvars) qarşılıqlı təsirindən silisium-karbid (karborund) əmələ gəlir. Karborund çox bərk maddədir.

SiO₂ + 3C SiC + 2CO

6) Karbon çox güclü reduksiyaedici olduğundan, bir çox oksidləri sərbəst metala və ya qeyri metala reduksiya edir:

ZnO + C Zn + CO; CuO + C Cu + CO

SiO₂ + 2C Si + 2CO

7) Közərmiş kömür üzərindən su buxarı keçirdikdə su qazı alınır:

C + H₂O CO + H₂
su qazı

8) Karbon qatı nitrat və sulfat turşuları ilə qarşılıqlı təsirdə olub CO₂-yə qədər oksidləşir:

C + HNO₃  CO₂ + 4NO₂ + 2H₂O

C + H₂SO₄  CO₂ + 2SO₂ + 2H₂O