Елементляр кимйасы

4.2.1. Karbonun oksidləri

Karbonun oksigenlə müxtəlif tərkibli oksidləri məlumdur: CO, CO₂, C₂O₃, C₅O₂, C₆O₉, C₁₂O₁₂ və (C₄O₃)_n. Bu oksidlərdən ən əhəmiyyətlisi CO və CO₂-dir.

Karbon (II) oksid, karbon monooksid.
Quruluşu. CO-nun elektron formulu və molekulda rabitələrin əmələgəlmə sxemi aşağıdakı kimidir:

2p²

2s²  

*
*
CO: və ya C = O ⇅

  

2r⁴ ⇅ O
2s²

Karbonun p-yarım səviyyəsində boş orbitalın olması, onun akseptor rolu oynamasına imkan yaradır. CO molekulunda sxemdən göründüyü kimi C və O atomları arasında üçqat rabitə yaranır. Bu rabitələrdən ikisi C və O atomlarının qoşalaşmamış elektronları hesabına, biri isə donor-akseptor mexanizmi ilə karbon atomunun boş orbitalı və oksigen atomunun cüt elektronları hesabına əmələ gəlir.

CO molekulunda oksigen donor, karbon isə akseptordur.
CO-da karbon və oksigen hər ikisi 3-valentlidir, karbonun oksidləşmə dərəcəsi +2, oksigenin oksidləşmə dərəcəsi isə (-2)-dir.
Alınması. Sənayedə karbon monooksid aşağıdakı üsullarla alınır:

1. 
   Közərmiş kömür üzərindən hava keçirilir:
   

(O₂ + 4N₂) + C CO₂ + 4N₂

hava

Bu zaman əmələ gələn CO₂ yenidən közərmiş kömür üzərindən buraxdıqda CO alınır:

2 (CO₂ + 4N₂) + C ⇄ 2CO(25%) + 4N₂(70%) + CO₂(5%)

generator qazı
Bu proses təmiz oksigenlə aparıldıqda isə aşağıdakı reaksiyalar gedir:

(CO+N₂) qarışığına qenerator qazı deyilir. Qenerator qazını sənayedə qazoqenerator adlanan xüsusi peçlərdə alırlar.

2) (sintezqaz)

(sintezqaz)



Bərk yanacağın qaz halına çevrilməsi yanacağın qazlaşdırıl­ması adlanır. Qenerator qazının və su qazının alınması reaksiyaları bərk yanacağın qazlaşdırılmasına aiddir.
3) Təmiz CO, közərmiş kömür üzərindən CO₂ qazı buraxmaqla alınır:

Laboratoriyada 1) Suuducu maddələrlə (H₂SO₄, P₂O₅) qarış­qa turşusunun HCOOH qarşılıqlı təsirindən alınır:

2) oksalat turşusuna suuducu maddələrlə təsirindən alınır: