Elman Mövsümov Laləzar Quliyeva
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
150 Vinilxlorid istehsalı zamanı atılan tullantıların miqdarı ildə 100 min. tonla qiymətləndirilir. Bu tullantıların 90% polivinil xlorid istehsalı zamanı əmələ gəlir. Ətraf mühitdə vinilxloridin konsentrasiyası 5 tr.ln -1 bərabərdir. Vinilxlorid fotokimyəvi reaksiyalarda iştirak edə bilir. Bu da atmosferin çirklənməsində mühüm rol oynayır. Vinilxloridin atmosferdə oksidləşmə məhsullarına formaldehid, qarışqa turşusu və hidrogen-xlorid aiddir. 151 ƏTRAF MÜHĠTĠN RADĠOAKTĠV ÇĠRKLƏNMƏSĠ Radioaktivliyin mənbəi əsasən ərzaq məhsulları olub, aşağıdakı sxem üzrə yayılır: atmosfer-külək,-yağış-torpaq-bitkilər-heyvanlar- insan. Günəşdə gedən yanma prosesi nəticəsində milyon dərəcə istiliklə bərabər radioaktiv şüalar əmələ gələrək yer kürəsində radiasiya mənbəinə çevrilir və təbii radiasiya yaradır. Digər tərəfdən Yer planeti yaranarkən radioaktiv elementlərin parçalanma məhsulları üzvi və qeyri-üzvi aləmdə toplanaraq radiasiya mənbəinə çevrilmişdir. Odur ki, planetimizin hər yerində radiasiya mövcud olub, yerlərdən asılı olaraq 10 dəfə az və ya çox miqdarda qeyd edilməkdədir. Radioaktiv mənbələr (bunlara radionuklid deyilir) təbii və süni olmaqla iki qrupa ayrılır: birinci qrup radionuklidlər kosmogen olub 3 H, 7 Be, 14 C, 22 Na, 24 Na radioaktiv izotoplardan ibarətdir; ikinci qrup radionuklidlər ətraf mühitin çirklənməsi zamanı mövcud olmaqla 40 K, 238 U, 232 Th izotoplarından ibarətdir. İlk dəfə insanlar tərəfindən kəşf olunan radionuklid Radiumdur. Onu 1898-ci ildə Mariya Küri Skladovskaya və həyat yoldaş Pyer Küri Uran filizindən aldılar. Bu kəşfə görə onlara 1903-cü ildə Nobel mükafatı verildi. İkinci süni radionuklid – Radon 1908-ci ildə alman alimi Ramzay tərəfindən sintez edildi. Bu radioaktiv təsirsiz qazın 26 Rn izotopu müalicə məqsədilə (radon vannaları) istifadə olunmasına baxmayaraq, orqanizmdə hüceyrələrin funksiyasını poza bilir. Radon orqanizmə inqalyasiya yolu ilə daxil olur. İnsanlar radonla daimi təmasda olur. Kərpic və daş binalar, əsasən zirzəmi və birinci mərtəbə radonla zəngin olur. Tikinti materiallarının radioaktivliyi (mk 3b/il hesabı ilə ) aşağıdakı kimidir: ağac materialı-0; əhəng daşı və qum 0-100; kərpic, beton – 100-200; təbii daş, gips 200-400; qranit 400-2000. Radonun ən çox mövcud olduğu yerlərdən biri də sudur. İnsanların istehsal fəaliyyəti nəticəsində, faydalı qazıntıların çıxarılması və emalı, üzvi yanacaqların yandırılması, mineral gübrələrin istehsalı zamanı atmosfer radionuklidlərlə zənginləşir və daimi dəyişir. 152 Nüvə enerjisinin əldə olunması ilə bərabər insanlar tərəfindən xeyli miqdarda radioaktiv mənbələr təbiətə yayılır. Atom bombalarının sinağı zamanı, istər quruda istərsədə suda, atom elektrik stansiyalarının qurulması zamanı biosfer çirklənir və bunun ağır nəticələri hiss olunmaqdadır. Süni sintez olunan radionuklidlər 21 olub, onlardan 8-i əhalinin şüalanma mənbəi kimi qeyd olunmaqdadır: 14 C, 137 Cs, 90 Sr, 89 Sr, 106 Rn, 144 Ce, 131 İ, 95 Zr. Radioaktiv maddələr əsasən 3 yolla orqanizmə daxil olur: a) radioaktiv maddə ilə çirklənmiş hava ilə tənəffüs etməklə; b) su və qida məhsulları ilə mədə-bağırsaq vasitəsilə; c) dəri vasitəsilə. Süni radioaktiv maddələrdən ən təhlükəlisi yaşama müddəti çox olan 90 Sr, 137 Cs və «qısaömürlü» 131 İ izotopları hesab olunur. Hazırda onların orqanizmə daxil olma, yayılma, toplanma və xaric olma prosesi yaxşı öyrənilmişdir. İnsan orqanizminin radioaktiv məhsullardan qorunması əsas profilaktiki tədbir hesab olunur. Orqanizmə daxil olan radioaktiv maddələr aşağıdakı sxem üzrə yayılır: biomolekullar – hüceyrə möhtəviyatı-hüceyrə-toxuma- orqanizm. Şualanmaya daha həssas olan hüceyrələrin orqanellarıdır. Məməlilərdə hüceyrənin nüvəsi və mitoxondrilər ən az şüalanmadan tez zədələnir. Bu zaman hüceyrələrdə gedən oksidləşmə, fosforlaşma prosesi pozulur, nukleoproteidlərin fiziki-kimyəvi xassələri dəyişir və bunun nəticəsi olaraq DNT-nin (dezoksinuklein turşusu) kəmiyət və keyfiyyət dəyişikliyi baş verir. Bundan başqa hüceyrə mem- branlarında K + , Na + ionlarının mübadiləsi pozulur. Şüalanma çox olduqda bütün növ mütasiya dəyişgənliyi baş verir: genomik mutasiya-xromosom cütlərinin sayı dəyişir; xromosom mutasiyası – xromosomla rın miqdarı və quruluşu dəyişir; gen mutasiya – genlərin molekulyar quruluşu dəyişir və bunun nəticəsi olaraq bioloji aktiv olmayan zülallar sintez olunur. Hüceyrələrin radioaktiv zədələnməsinin üç mərhələsi nəzərdə tutulur: Birinci mərhələdə makromolekulların ionlaşması və həyəcanlanması baş verir ki, buna fiziki mərhələ də deyilir. Bu zaman enerjinin udulması aminturşuların zəif rabitələrində (-SH qruplarında, xromofor timin qruplarında və lipidlərdə ikiqat rabitələrdə) həyata Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|