Elman Mövsümov Laləzar Quliyeva
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 İnsanlar tərəfindən arsenin gündəlik qəbul dozası 1 milliqrama qədər olur ki, bu da normal hal sayılır. Bu zaman zəhərlənmə hadisəsi baş vermir. Bismut Bismut metal və birləşmələr halında xalq təsərrüfatında geniş tətbiq edilir. Metal bismut aşağı temperaturda əriyən ərintilərin alınmasında istifadə edilir. Bismut birləşmələrindən fotoqrafiyada, kosmetik preparatların hazırlanmasında, tibbdə [BiOCL; Bi(NO 3 ) 3 5H 2 O; Bi(NO 3 ) 3 Bi (OH) 3 ] istifadə olunur. Bismut oksiddən – Bi 2 O 3 billur şüşə istehsalında istifadə olunur. Bismutun suda həll olan duzlarından tibbdə dəri-zöhrəvi xəstəliklərində indi də istifadə olunur. Onların tətbiqi zamanı orqanizmdən və tətbiq dozasından asılı olaraq zəhərlənmə hadisələri baş verə bilər. Bismut birləşmələri ilə zəhərlənmə zamanı sinir sisteminin pozğunluqları müşahidə olunur. Orqanizmə təbii yolla daxil olan bismut birləşmələri mədə şirəsində olan birləşmələrlə, süd turşusu və başqa üzvi maddələrlə asan həll olan kompleks duzlar əmələ gətirərək asanlıqla qana sorula bilir. Bismut birləşmələri orqanizmdə uzun müddət qala bilir. Tər vəzləri ilə xaric olunan bismut birləşmələri dəridə səpişiklər və yaralar əmələ gətirmək xassəsinə malikdir. Kadmium Kadmium və birləşmələri xalq təsərrüfatında geniş tətbiq edilir. Tez əriyən ərintilərin, qələvi akkumlyatorlarında elektrodların, kadmium lampalarının, mətbəə şriflərinin hazırlanmasında kadmium metalından istifadə olunur. Kadmium metalı əridilərkən çox zəhərlidir. Onun oksidi daha zəhərli olub mədə turşusunda (HCl) həll olaraq xlorid şəklində qana tez keçir. Kadmiumdan məişət qablarının üzərinə örtük çəkilir. Həmin qablarda turş yeməklər hazırladıqda kadmiumla zəhərlənmələr baş verir. 139 Həzm sisteminə düşən kadmium birləşmələri böyrəklərin fəaliyyətinə təsir edərək onların tez sıradan çıxmasına səbəb olur. Eləcə də qaraciyərin və ürəyin piylənməsinə, bağırsaq qanaxmalarına şərait yaradır. Kadmium birləşmələri tütündə daha çox olur. Odur ki, siqaret çəkən zaman kadmium oksid tüstü ilə birlikdə tənəffüs yollarına, oradan da qana keçərək böyrəklərdə və qara çiyərdə toplanır. Kadmiumun ölüm dozası insanlar üçün müəyyən edilməmişdir. Lakin, onun havada miqdarı 0,0001-0,001 mq/m 3 miqdarında ola bilər. Oksidinin aerozulu atmosferdə 2500-2900 mq/m 3 olduqda ölüm dozası hesab olunur. Orqanizmdən kadmium çox gec xaric olur. Ağır metal kimi amin, karboksil və merkapta qruplu zülallarla həll olmayan birləşmələr əmələ gətirərək toxumalarda toplanır. Kadmium mikroelement kimi bir sıra bitkilərin tərkibində olmasına baxmayaraq, onların qəbulu zamanı zəhərlənmə hadisələri baş vermir. 1955-ci ildə Yaponiyada kadmium birləşmələrinin əmələ gətirdiyi xəstəlik müşahidə edilmiş və buna «itai-itai» adı verilmişdir. Əksərən yaşlı qadınlarda əmələ gələn bu xəstəliyin baş vermə səbəbləri təhlil edildikdə məlum olmuşdur ki, orta Yaponiyanın İtsu çayı sahilində istismar olunan sink mədənlərindən suya kadmium birləşmələri keçərək suvarılan düyü plantasiyalarında məhsula daxil olur və belə düyü ilə qidalanan insanlarda, kadmium sümükdə olan kalsiumu əvəz edərək, sümüklərin elastikliyini azaldır və sümüklərin azacıq təzyiqdən belə qırılmasına səbəb olur. Digər tərəfdən orqanizmə daxil olan kadmium sink metalını onun fermentlərində əvəz edərək fermentlərin funksiyasını pozur. Nəticədə proteinuriya (sidikdə zülalın miqdarının artması) baş verir. Kadmium və birləşmələri sintez edilən zavodlarda kadmiumla zəhərlənmələr tez-tez baş verir. Odur ki, təhlükəsizlik texnikasına əməl olunmalı və zavod tullantıları atmosferə və su hövzələrinə yayılmamalıdır. Sink Sinkin bir sıra birləşmələri sənayedə, kənd təsərrüfatında, məişətdə 140 və tibbdə geniş istifadə edilir. Onun suda həll olan duzları çox zəhərlidir. Sink xloriddən dəmiryol şpallarının çürüməsinin qarşısını almaq üçün hopdurucu maddə kimi istifadə edilir. Lehimləmə prosesində də sink xloriddən istifadə edilir. Sink fosfiddən – Zn 3 P 2 gəmiriciləri məhv etmək üçün, sink sulfatdan isə parçaların rənglənməsi zamanı istifadə olunur. Odur ki, sink birləşmələri ekoloji çirklənmə yarada bilir. Dəmir əşyaları korroziyadan qorumaq üçün üzəri sink təbəqəsi ilə örtülür. Sinklənmiş məişət qablarında yemək bişirilərkən sink birləşmələri ilə zəhərlənmə hadisələri baş verir. Sinkin az miqdarı mikroelement kimi orqanizm üçün vacib elementlərdən olub, onun çatışmaması zamanı xərçəng xəstəliyi əmələ gəlir. Çox miqdarı isə güclü zəhər olub mədəaltı vəzdə toplanaraq onun fəaliyyətini məhdudlaşdıraraq hormonların sintezini dayandırır. Sink duzları ilə zəhərlənmə zamanı güclü qusma hadisəsi baş verir ki, bu da müdafiə refleksi olaraq sinkin orqanizmdən xaric olmasını təmin edir. Sink filizlərinin çıxarılması, latun və bürünc istehsalı ilə məşğul olan fəhlələrdə tez-tez zəhərlənmə hadisəsinə rast gəlinir. Bu zaman bədən temperaturası 39-40 0 C qalxa bilir. Sink birləşmələri sintez edilən zavod tullantıları təbiətə yayıldıqda ekoloji çirklənmə yaradır. Tallium Tallium birləşmələri şüşə sənayesində, elektrik lampalarının hazırlanmasında kənd təsərrüfatı ziyanvericiləri, əsasən gəmiricilərlə mübarizədə, funqsid məqsədilə geniş tətbiq edilir. Tallium duzlarından az miqdarda tibbdə tüklərin tökülməsi zamanı istifadə edilir. Talliumun bütün birləşmələri çox zəhərli olub, ilk növbədə tüklərin tökülməsi ilə müşahidə olunur. Zəhərlənmə zamanı həzm sisteminin funksiyası pozulur, böyrəklər və qara çiyər zədələnir və sinir sisteminin iflici baş verir. Tallium sulfatın ölüm dozası 0,1-0,2 qram miqdarında müəyyən edilmişdir. Talliumun mikroelement kimi orqanizmdə rolu müəyyən edilməmişdir. Odur ki, təbbi şəkildə onun birləşmələrinə orqanizmdə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|