Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IX FƏSİL. BÜDCƏ SİSTEMİ 9.1. Büdcə sisteminin quruluşu və büdcə quruculuğu
IX FƏSİL. BÜDCƏ SİSTEMİ 9.1. Büdcə sisteminin quruluşu və büdcə quruculuğu Ölkənin vahid büdcə sistemində birləşdirilən dövlət büdcəsinin, ayrı-ayrı müstəqil büdcələrin və dövlət fondlarının məcmusu həmin dövlətin büdcə sistemini təşkil edir. Büdcə sistemi - ayn-ayn büdcə həlqələrinin məcmusudur. Büdcə sistemi-hüquqi normalara və iqtisadi münasibətlərə əsaslanan bütün səviyyəli büdcələrin məcmuudur. AR-nın büdcə sistemini AR-n dövlət büdcəsi, Naxçıvan MR-in büdcəsi və yerli büdcələr təşkil edir. Bu, büdcələr arasında münasibətlər, onların formalaşması, tərtib prosesi, təsdiqi, icrası və icrasına nəzarət «Büdcə sistemi haqqında» AR-in Qanunu ilə tənzimlənir. Büdcə sisteminin qurulması və onun ayn-ayn həlqələri arasındakı qarşılıqlı maliyyə münasibətlərinin təşkili büdcə quruluşu adlanır. Bü^dcə quruluşu ölkənin dövlət büdcəsinin və büdcə sisteminin təşkilini, onlann ayn-ayn həlqələri arasında qarşılıqlı münasibətləri, büdcə sisteminə daxil olan büdcələrin fəaliyyətinin hüquqi-təşkilati əsaslanm, büdcələrin tərkib və strukturunu, büdcə vəsaitlərinin yaradılması və istifadəsinin üsullannı müəyyən edir. Büdcə quruculuğu dedikdə büdcə sisteminin hansı prinsiplərə görə qurulmasını, büdcənin gəlir və xərclərinin ayn- ayn büdcə həlqələrinin arasında bölüşdürülməsi mexanizmi başa düşülür. Büdcə sisteminin qurulması və onun ayn-ayn həlqələri arasındakı qarşılıqlı maliyyə münasibətlərinin təşkili büdcə quruluşu adlamr. Dövlətin büdcə quruluşu mövcud mülkiyyət münasibətləri və dövlətin siyasi-inzibati təşkili ilə müəyyən edilir. Büdcə sisteminin təşkili əsaslan, onun ayn- ayn həlqələri arasındakı maliyyə münasibətlərinin təşkili prinsipləri dövlətin ali qanunvericiliyi - AR-in Konstitusiyası ilə müəyyən edilir. Büdcə sisteminin təşkili prinsipləri müəyyən edilərkən dövlətin inzibati siyasi təşkili, onun sosial iqtisadi əsaslan nəzərə alınır. 74 9.2. Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemi 75 9.3. Büdcə təsnifatı Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminə daxil olan büdcələr və büdcə təşkilatlan, habelə büdcədənkənar dövlət fondlan üzrə maliyyə əməliyyatlannın müqayisəsini təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasında vahid büdcə təsnifatı tətbiq olunur. Büdcə təsnifatı büdcə gəlirlərinin təsnifatından, büdcə xərclərinin funksional, iqtisadi, təşkilati və sair prinsiplər əsasında tərtib olunmuş təsnifatından ibarətdir. Qruplaşdırmanın şəffaflığı və dəqiqliyi büdcə təsnifatı qarşısında qoyulan mühüm tələbdir. Büdcə təsnifatının strukturu aşağıdakı kimidir: - Dövlət büdcəsi gəlirlərinin təsnifatı - qanunvericilik aktlanna uyğun olaraq büdcə sisteminin bütün səviyyəli həlqələrinin gəlirlərinin onların formalaşdıniması mənbələrinə müvafiq olaraq qruplaşdınimasıdır. - Dövlət büdcəsi xərclərinin funksional təsnifatı bütün səviyyəli büdcə xərlərinin qruplaşdıniması olmaqla dövlətin əsas funksiyalannın yerinə yetirilməsi məqsədilə büdcə vəsaitlərinin istiqamətlərini əks etdirir. - Dövlət büdcəsi xərclərinin iqtisadi təsnifatı bütün səviyyəli büdcə xərclərinin iqtisadi məzmununa görə qruplaşdı- nlmasıdır. O, özündə cari və əsaslı xərc maddələrini birləşdirir. - Dövlət büdcəsinin daxili və xarici maliyyələşmə mənbələrinin təsnifatı. Daxili maliyyələşmə mənbələri vergilərdən və qeyri-vergi ödənişlərindən, xarici maliyyələşmə mənbələri isə beynəlxalq maliyyə təşkilatlanndan və xarici ölkələrdən alınan l^editlərdən ibarətdir. - Dövlət daxili və xarici borcunun təsnifatı. Dövlət daxili bordan məqsədli əmanətlərdən, dövlət daxili uduşlu istiqrazlardan, xəzinə öhdəliklərindən, dövlət qiymətli kağız- lanndan, qısamüddətli istiqrazlardan, xəzinə veksellərindən, əhalinin əmanətlərinin indeksləşdirilməsindən ibarətdir. Dövlət xarici bordan xarici, dövlətlərdən və beynəlxalq maliyyə təşkilatlanndan alınmış borclardan ibarətdir. - Dövlət büdcəsi xərclərinin təşkilatlar üzrə təsnifatı büdcə vəsaitlərinin əsas sərəncamçılar üzrə bölgüsüdür. 76 9.4. Müasir şəraitdə büdcə siyasətinin əsas istiqamətləri Maliyyə siyasətinin ən mühüm istiqamətləri büdcə və vergi siyasətidir. Büdcə siyasəti müəyyən bir iqtisadi məqsədə nail olmaq üçün büdcənin həcm və tarazlığının tənzimlənməsidir. Vergi siyasəti - maliyyə resurslannın yenidən bölüşdürülməsi hesabına cəmiyyətin ayn-ayn sosial qnıplannm maliyyə tələbatlannm təmin olunması, habelə ölkə iqtisadiyyatının normal inkişaf etdirilməsi məqsədilə ölkənin vergi sisteminin formalaşdınlması üzrə dövlətin həyata keçirdiyi iqtisadi, maliyyə və hüquqi tədbirlərin məcmuundan ibarətdir. Dövlət makroiqtisadi məqsədlərə, iqtisadi sabitliyin və ya tarazlığın təmin olunması, iqtisadi artım və inkişafa nail olmaq üçün büdcənin ümumi həcmini, büdcə xərclərinin maliyyələşdirilməsi formalanm müəyyənləşdirir. Büdcə siyasəti, iqtisadi tarazlıq, iqtisadi artım arasında müəyyən məqsəd-vəzifə əlaqələri mövcuddur. İqtisadi tarazlıq məcmu tələb və məcmu təklif tarazlığıdır. Bu tarazlığın təmin edilməsində büdcə siyasəti mühüm rol oynayır. Büdcə siyasətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: iqtisadi artımın təmin edilməsi, pul-kredit sisteminin, manatın kursunun sabitləşdirilməsi, vergi yükünün azaldılması, istehsalın stinaullaşdmlması, dövlət büdcəsinin icrası baxımından xəzinədarlıq sisteminin təkmilləşdirliməsi, büdcə öhdəliklərinin tam yerinə yetirilməsi, dövlət borclanmn və büdcə kəsirinin azaldılması, ödəmə qabiliyyətinin artıniması. Büdcə siyasətinin səmərəliliyi aşağıdala meyarlarla müəyyən edilir: ümumi daxili məhsulun dinamikası, bütövlükdə büdcə gəlirləri, xüsusilə vergilərin yığılma səviyyəsi, büdcə öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsi, büdcə kəsirinin kəmiyyəti və dövlət borcunun artım sürəti, dövlət borclanmn xidmətinə yönəldilən maliyyə vəsaitlərinin həcmi, büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edilən valyuta ehtiyat- larmın məbləği, işsizliyin səviyyəsi, büdcə qanunvericiliyi və ona bərabər ttolan aktlatın yerinə yetirilmə dərəcəsi. 77 Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|