Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

59 

al

ətlərindən biridir. Onun ilk ixtiraçısı  miladdan  üç  yüz  il  əvvəl Misrin 

İsgəndəriyyə şəhərində yaşayan yunan mexaniki Ktezibey sayılır. 

Nizami öz 

əsərlərində  musiqi sənətinin  əzəmətini, gözəlliyini və  qüdrətini 

v

əsf etdiyi səhifələrdə  “ərmənun nəvası”ndakı  səslənmələri xüsusi olaraq 

alqışlayır. 

 

Əsl 

- 

ər. səs düzümündə birinci əsas tetraxord. 

 

Əşiran 

(h

ərf. qohum – əqrəba, dost – aşna) 

–  1. Mahur d

əstgahında Dilkəş şöbəsindən, Rəhab dəstgahında Əraq şöbə-

sind

ən sonra, Nəva dəstgahında Zəngi-şütür şöbəsindən əvvəl duran şöbə;  

2.  Ərəb  musiqisində  Əşiran  (ikinci pərdəsi  yarımton  azalışlı  lya-minor), 

əcəm-Əşiran  (ikinci  və  beşinci  pərdələri  yarımton  azalışlı  lya-minor) və 

müqabil-

Əşiran adlanan məqamların səsdüzümü. 

XX 

əsrin görkəmli ərəb musiqişünası Əhməd Kamil əl-Xulainin tərtib etdiyi 

dair

əvi muğamat pərdələri cədvəlində etibarı ilə isə Sərətana, yəni Xərçəngə 

aid edil

ərək birinci divanın (oktavanın) ikinci əsas pərdəsi adlandırılmışdır.  

 

Əvrani 

– bax: Q

əhrəmani. 

 

Əvsət 

- 

ər. tersiya. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

60 

 

F 

Fasil

ə  

– 

ər. 1. İnterval; 

2. Köhn. – s

əslərin təqti bölgüsünü göstərən cizgi. 

 

Fasileyi-k

əbirə 

– 

ər., far. dörd hecadan ibarət  vurğunun  bir  lal  səs ilə  tamamlanması 

(t

ənənənən - failatün). 

 

Fasileyi-s

əğirə 

– 

ər., far. üç hecadan ibarət vurğunun bir lal səs ilə tamamlanması (tənənən - 

failat). 

 

Fasileyi-z

ərbi 

– far. takt. 

 

Faxti 

(far. faxt

ə - meşə göyərçini, alabaxta quşu) 

– 

bu quşun avazına xas olan musiqi vəzninə oxşar bəhr (bax: Münsərih). 

 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

61 

 

F

ərəng 

(ya da n

əfir-fərəng) 

– 

İran musiqisində: Hümayun və Rast-Pəncgah dəstgahlarında kiçik bir şöbə 

(guşə). 

 

F

ərrux-ruz 

– kl. 

əd-da: mahnı adı. 

 

F

əsələ 

– 

ər. üzərinə düşən zil səsin gücünə görə bir sədanın o birisini susdurması. 

 

Fili 

(far. h

ərf.  açıq boz rəng) 

– Az

ərbaycan musiqisində: Hümayun dəstgahında, İran musiqisində: Mahur 

d

əstgahında olan muğam şöbəsi. 

 

Firuzi 

–  Çahargah d

əstgahında  Mənsuriyyə  şöbəsindən sonra Mayeyi-Çahargaha 

qayıtmaq üçün istifadə olunan kiçik bir guşə. 

 

Foruz (forud) 

(h

ərf. aşağı) 

– 

muğam şöbələrindən əvvəl, ya da bilavasitə sonra oxunan kiçik bir guşə; 

oxunmuş  –  çalınmış  şöbənin  variantı,  tamamlanmış  müxtəsər “yekun” 

ifad

əsi (məs: Foruz-Dilkəş, Foruz-Mahur, Foruz-Neyriz). 

 

Fruq-ül-l

əhniyyə 

– 

ər. nüans. 

 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

62 

 

G 

Gaf 

–  XIX 

əsr Azərbaycan musiqisində  dəstgahlar tərkibində  olan kiçik 

instrumental  epizod.  Muğamat  ifaçılığında  bir  şöbədən o birisinə  keçmək 

prosesind

ə istifadə olunan təsnif və rəngləri əvəz edir. 

 

Geşaiş 

(far. h

ərf. rahatlıq, yüngüllük) 

– Mahur d

əstgahının əvvəlində olan şöbələrdən biri. 

 

G

əbri 

– D

əşti muğamında Giləki ilə Bayatı-kürd şöbələri arasında yerləşən guşə. 

 

G

ənc bad avərəd, Gənc-kab, Gənc soxtə 

– Nizaminin 

əsərlərində qeyd olunan mahnıların adları. 

 

G

əraylı 

– 

aşıq musiqi – şeir yaradıcılığında hər misrası 8 hecadan ibarət olan qoşma. 

 

G

ərdaniyyə 

- N

əva dəstgahının əvvəlində (Mayeyi-Nəvadan sonra) ifa olunan şöbə. 

 

G

əzişmək 

–  dan. mü

əyyən  musiqi  frazasını  zənginləşdirmək məqsədilə  onu  ifaçılıq 

prosesind

ə müxtəlifləşdirmək, başqa variantlarda təkrar etmək priyomu. 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

63 

Gil

əgi 

– D

əşti muğamında Dübeytdən sonra ifa olunan şöbə. 

Qeyd: 

Hazırda istər Azərbaycan, istərsə də İran muğamat ifaçılığında gilegi, 

q

əməngiz,  dəştstani,  hacıyuni  və  çopani  şöbələri  (hamısı  dəşti  muğamına 

daxillir) 

arasında melodik cəhətdən heç bir əsas fərq yoxdur (bax: Ruhulla 

Xaleqi, “N

əzər bə-musiqi”, s. 149 və «Sərgüzəşt musiqi İran», s. 496). 

 

Göz

əlləmə 

– 

aşıq yaradıcılığında müəyyən şəxsiyyəti və ya əlamətdar bir hadisəni vəsf 

ed

ən vokal-instrumental əsər. 

 

Guşə 

–  d

əstgahlar tərkibində  şöbələrlə  yanaşı  (şöbələr daxilində  ya  da  şöbə-

l

ərarası) bitkin və aydın melodik quruluşa malik vokal-instrumental epizod. 

 

Gülnuş 

– kl. 

əd-da: muğam şöbəsi – guşəsi. 

 

Gülriz 

– 

Şur dəstgahına mənsub muğam şöbəsi. 

 

Gülzar 

– kl. 

əd-da: muğam şöbəsi – guşəsi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---