Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

94 

 

faaliyet göstermek üzere illegal örgütlenmeyi artırmakta; mevcut olan 

legal  örgüt  ve  çeşitli  parti  kurumları  ise,  Türk  Devletine  karşı,  daha 

amacına  uygun  şekilde  mücadele  etmek  için  aşamalı  olarak  illegal 

örgütlere dönüştürülmektedir. Türk Devleti ile mücadele askeri, maddi 

ve manevi araçlarla olmaktadır. 

2- 

Türkiye tarafından, Avrupa devletlerinin ve en başta da Rus 

İmparatorluğu’nun  baskısıyla  taahhüt  edilen  reformların,  çeşitli 

halkların her türlü taleplerinin tam olarak demoralize edilmesi amacıyla 

yapılan bir hileden başka bir şey olmadığı açıktır. Parti kongresi, Türk 

Hükümeti’ne tam güvensizliğini beyan etmektedir.  

Parti,  ulusal  egemenliğin  gerekliliğini  göz  önünde 

bulundurarak,  egemen  ulusun  Türk  Ermenileri  için  reformlar  yapmak 

ve  bunları,  kültür  düzeyi  düşük  unsurların  saldırılarından  korumaya 

yönelik  yetenekten  mahrum  olduğunun  kanıtlanmış  olması  nedeniyle, 

Avrupa  devletlerinin  kontrolü  altında  Ermenistan'ın  özerklik  iddiasını 

savunuyor.  Yerel  parti  örgütlerinin,  İttihat  ve  Terakki  Partisi  ile 

herhangi  bir  anlaşma  içine  girmesi  yasaklanmıştır.  Zira  bu  partinin, 

Ermeni  ulusu  için  tamamen  bir  tehlike  olduğu  kanıtlanmıştır.  Bu 

durum,  p

arti  kongresi  yerel  örgütlerinin,  tamamen  tükenene  kadar 

İttihat  ve  Terakki  Partisi’ne  karşı  güçlü  bir  mücadele  yürütmesini 

mecbur kılmaktadır. 

Kongre

,  Türkiye'ye  karşı  başarılı  bir  mücadelenin  verilmesi 

için,  diğer  Ermeni  partileriyle  geçici  anlaşmalar  yapılmasına  izin 

vermektedir.  Kongre  bu 

siyasî  ortamın,  Ermeni  meselesinin  çözümü 

lehine en elverişli ve uygun zaman olduğunu göz önünde bulundurarak, 

kendi  örgütlerinin  sadece  bu  konuda  çalışmalarını  ve  bunun  maddi, 

manevi ve fiziksel çözümüne yardımcı olmalarını mecbur tutmaktadır.  

Kongre

, Türk İmparatorluğuna daha yakın olduğu göz önünde 

bulundurularak,  merkezin  Bulgaristan  (Sofya)

’a  taşınmasına  ve  parti 

gazetesinin de orada neşredilmesine karar vermiştir.  

Merkez  Komitenin  bütçesi  20.000  Franktır.  Merkez  organı 

redaksiyonu  için  SABAH-GYULYAN  görevlendirildi.  Bir  yıl  içinde 

genel  bir  parti  toplantısı  ve  iki  yıl  içinde  gizli  bir  parti  kongresi 

toplanacak. 

Rus  Hükümeti’ne,  yoldaş  Sünik’in  gözaltından  salınması 

(Kırım’da  tutuklanmıştı)  için  bir  dilekçe  verilecek  ve  talepte 

bulunulacak.  Şu  anda  onun  sadece  Türkiye  ve  İran’a  karşı  çalıştığı 

tamamen  ortaya  çıktı.  Sünik,  “Mşak”  gazetesinde  “Amiryan”  takma 

adıyla  yazılar  yazdı  ve  Ermeni  Taşnaklarının,  İran’da  Rusya'ya  karşı 

---

 

 

95 

 

faaliyet  göstermekle  doğru  yapmadıklarını  ifade  etti.  O,  burada  iken, 

Rusya'ya  ve  Rus  Hükümeti’ne  karşı  hiçbir  ajitasyon  yapmamış,  Türk 

Ermenileri lehine para toplamakla uğraşmıştır. 

Bundan  1,5-

2  yıl  önce,  bu  konu  Babov  tarafından 

incelenmiştir.  Babov,  kendisinin  sadece,  Türk  Ermenilerinin 

silahlanması için para harcanması koşuluyla destek vereceğini taahhüt 

etmişti. 

Kongre

,  Şavot’un–Gamayak  ARAMYANTS’ın,  şantaj 

yapması  ve genel olarak iki taraflı faaliyeti (1907  ya da 1908  yılında 

Tiflis

’te  aranıyordu)  ve  partinin  Jön  Türklerle  ilişkiler  konusundaki 

emirlerine  karşı  olması  nedeniyle,  parti  üyeliğinden  temelli  ihraç 

edilmesine karar verdi. 

Jön  Türk  Hükümeti  tarafından  müsadere  edilen  mal 

varlıklarını  uygun  şekilde  korumaması  nedeniyle  Türk  İmparatorluğu 

Yönetim  Komitesinin  eski  üyelerinin  mahkemeye  verilmesine  karar 

verildi. 

Kongrede, Türkiye'ye karşı faaliyet için yeni illegal komitenin 

seçimleri de yapıldı. 

Seçilenler:  Doktor  PENNE,  ARTSRUNİ  ve  EGİKİAN’dır. 

Bunların hepsi de Türk Ermenileridir. 

Jön Türk Hükümeti’ne, taahhüt edilen reformların yapılmasına 

ilişkin  olarak  güvensizliğin  beyan  edilmesine  ve  Avrupa  devletlerine, 

öncelikle de Rusya'ya yaslanmaya karar verildi.  

Türk Ermenileri Parti Komitesine kongrenin kararını bildirmek 

üzere özel bir komisyon seçildi. Komisyon, o an itibariyle bu komitenin 

mevcut olmadığını sanıyor.

14

   

Taşnaklarla anlaşmalar hakkında, “Mşak” gazetesinin bu yılki 

3.  sayısında  yazı  yazıldı.  Aynı  gazetede  (başka  bir  sayıda)  Hınçak 

Partisi’nin Jön Türklerle bir anlaşmayı reddettiği  yazıldı. Taşnakların, 

kamuoyu 

baskısından  dolayı  anlaşmadan  vazgeçtiklerine  dair  bilgiler 

mevcut. 

 

 

                                                           

 

14

 Asl

ı belgede bu şekildedir. – (Ç.N.) 

---

 

 

96 

 

BELGE 3 

GARF. Fon 102. Sayı 244 (1914). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 8 arkası. 

Taşnakların  Erivan’da  ilgi  görmediği;  Türkiye 

Ermenistanı’ndaki  reformlarla  ağırlıklı  olarak  Ermeni  aydınların 

ilgilendiği, Erivan halkının bu reforma karşı kayıtsız oldukları. 

 

Bilgilerin alım tarihi: 12.01.1914. “Karpov” 

Bilgilerin özeti 

Bu yılın Ocak ayı başında, Denetim Komisyonunun iki üyesi 

HZAMALYAN ve 

RAŞMACYAN, Taşnak Partisi’nin Erivan Merkez 

Komitesi tarafından, halkın partiye olan tutumunu öğrenmek amacıyla 

ilin bazı noktalarına gitmekle görevlendirildiler. Bu gezinin sonuçları, 

parti  için  olumsuzdu;  zira,  hiçbir  yerde,  köylüler  arasında  partiye 

sempati  yoktu.  Çünkü  partinin  aktif  olarak  faaliyet  gösterdiği  sırada, 

parti üyelerinin çoğu köylüleri taciz etmekle ve güya partinin çıkarları 

için  onlardan  çeşitli  tehditlerle,  zorla  gasp  yapmakla  meşguldüler. 

Ancak, gerçekte bunlar, kendileri için tahsil edilmekteydi ve böylelikle 

başkalarının refahı için yoksul insanlardan alıp zengin oldular.  

Türkiye Ermenistanı’ndaki reformlarla ağırlıklı olarak Ermeni 

aydınlar  ilgilenmektedir.  Erivan  İli  halkının  geri  kalanı  bu  reforma 

karşı kayıtsızdır. 

Taşnak  Partisi’nin  aktif  olarak  faaliyet  gösterdiği  sırada, 

başkalarının mallarıyla zengin olan kişiler arasında aşağıdakiler vardır: 

Erivan

’da 

Gedeon 

AGARONYAN, 

Eçmiadzin’de 

Sergo 

VARTİKYAN,  Iğdır’da  Martiros  KANOYANTS,  Aleksandropol’de 

Liparit 

SRAPYAN.  Tabii  ki,  bu  tür  kişiler  için  partinin  tedbir 

faaliyetlerini art

ırması arzu edilmektedir. 

BELGE 4 

GARF. Fon 102. Sayı 244 (1914). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 6 arkası. 

Taşnakların  Ermenilerin  çıkarlarını koruma  işini  üzerine 

aldığı, Ermenilerin kendilerini savunmak için silahlandığı. 

Bilgilerin alım tarihi: 13.01.1914. “SADIK” 

---