97
Bilgilerin özeti
Türk iktidar makamları tarafından Ermenilere verilen büyük
zahmetlerle birlikte
Türk ve Kürt nüfusu tarafından Ermenilere karşı
beslenen düşmanlık nedeniyle, Türk Ermenileri öz savunma yapmak
için hazırlanmaya başlamıştır.
Taşnak Partisi komiteleri, onların Ermeni ulusunun çıkarlarını
kendi koruması altına aldıklarını, muhtemelen kısa süre içinde, Türkiye
tarafından Ermenistan’da söz verilen reformları elde etmek
ko
nusundaki gayreti de duyurmuşlardır.
Ermeniler, Erzurum'da, Sivas
’ta, Van’da ve Zeytun’da
silahlanıyorlar ve çeteleri örgütlüyorlar. Ticaret çöktü, Türkiye'de
yoğunlukla Ermenilerin elinde bulunan birçok dükkan ve tezgah
kapandı.
Y
akın gelecekte Türkler ve Ermeniler arasında silahlı çatışma
ihtimali, g
enel olarak, Türkiye Ermenistanı’nda böyle bir durumun
oluşmasında sebep olabilir.
Rus Ermenileri, aynı zamanda, kendi yurttaşlarının
Türkiye’deki kaderinden endişe etmeye başlıyorlar ve Türkiye'den
gelen herkesin konumunu ve bütün haberleri hararetli şekilde
tartışıyorlar.
Kafkas Bölgesi Güvenlik Daire Amiri
BELGE 5
GARF. Fon 102. Sayı. 244 (1914). Dosya 29 Bölüm 79 LB.
Sayfa 10 arkası, 11-11arkası, 12, 13 arkası, 14 arkası.
Artur
takma isimli Türk casusu ve Ermeni faaliyetleri
hakkında.
05.02.1914. “SAFARYANTS”.
Bu
günlerde Rusya sınırlarına, muhtemelen Türkiye'den
Tiflis
’e, Konstantinopol’den olabilir, “Artur” takma adıyla bilinen Türk
Hükümeti’nin casusu olan bir Ermeni gelebilir.
Bunun özel görevi, Türk Ermenilerinin serbest bırakılması
konusunda; Ermenilerin,
Rus Hükümeti ile ne gibi gizli ilişkiler içinde
olduklarını ortaya çıkarmak, yani Rusya'nın, Türkiye Ermenistanı
tarafından arzu edilen reformların elde edilmesine yönelik resmî kesin
istekleri dışında, genel olarak Türkiye'ye, özellikle de Türkiye
98
Ermenistanı’na ilişkin başka düşünceleri olup olmadığını ortaya
çıkarmaktır.
Artur, Rusya
'da belirtilen görevi dışında, şu andaki Türk
Hükümeti lehine askeri casuslukla da kesinlikle ilgilenecektir.
Ermeni Sosyal-
Demokrat Partisi Hınçak tarafından, bu
Artur
’un aranması ve eğer mümkün olursa, öldürülmesi ya da şehirde
izlediği yollar hakkında bilgi verilmesi emri verildi. Artur’un, Batum
ya da Poti
’den geleceği ve Hınçak Merkez Yönetimi tarafından bu
şehirlere de münferit olarak aynı talepler iletildi. Merkez Yönetim,
Artur hakkındaki bilgileri, fotoğrafını ve ayrıntılı biyografisini
göndermeye söz vermiştir.
Şu anda, Artur’un daha önce, Devrimci Ermeni Partisi Taşnak
saflarında görüldüğü biliniyor. Türk devleti tarafından suçlu bulunan
GAVAGA-
MUSTAFA’yı hile yoluyla Rus gemisinden alan ve onu
idam eden, ancak
“Mustafa intihar etmiştir.” söylentilerini yayan
Konstantinopol E
ski Valisi AZMİ BEY’le şimdilerde doğrudan
bağlantılıdır. İleride böyle bir şeyin olmaması ve başkalarına da
yapılmasına izin verilmemesi için Rus Hükümeti’nin talebi üzerine,
AZMİ BEY görevinden alınmıştır; ancak, Türk Hükümeti onu kısa bir
süre sonra Adana Valisi olarak tayin etmiştir. O, Rusya'nın talebi
üzerine bu görevden de alınmıştır. Azmi Bey şu anda Mısır’da
bulunmaktadır ve mevcut Türk Hükümeti içinde, her türde ciddi
soruşturmalar konusunda çok önemli bir konuma sahiptir.
Artur
, ünlü Nubar Paşa’yı öldürmek niyetindeydi. Nubar Paşa
cinayeti, Azmi Bey t
arafından örgütlenmiştir. Artur da, 7. Genel
Olağan Delege Toplantısı’nda, Türkiye'de illegal parti çalışmasına
başlamasına ilişkin kararının Hınçak’ın ünlü aktivisti SABAH-
GYULYAN
’ın başkanlığında alınmasından dolayı, ona yönelik cinayet
teşebbüsüne doğrudan katılmıştır.
Türk Hükümeti’nin casusu Artur’un Kafkasya’ya gelmesinin
öngörülmesine ilişkin bilgi ve bununla ilgili sair tüm bilgiler, bu yıl 9
Şubat tarih ve № 838 sayı ile Polis Departmanına rapor edilmiştir.
Artur
’un gelişi için, Gizli Servis gözetimi tayin edilerek bunun
dışında tüm bilgiler, № 790 sayı ile Kutais İl Jandarma İdare Amiri’ne
bildirilmiştir.
Görünüşe göre Artur, Devrimci Ermeni Partisi Taşnak Doğu
Bürosu çevresinin 1907 yılı Aralık–1908 yılı Ocak aylarında yapılan
99
olağan bölge toplantısı protokollerinde bahsi geçen “Artur”la aynı
kişidir.
“SABAH-GYULYAN”, Polis Departmanının bilgilerine göre
Semen’dir. O, aynı zamanda Sarkis KYUREGYAN’dır. Erivan İl
Jandarma İdare bilgilerine göre ise, 1913 yılı Eylül ayında yapılan
Hınçak Partisi 7. Genel Olağan Delege Toplantısı’nın, bu yılın 31 Ocak
tarihinde № 690 sayı ile Polis Departmanına verilen kararlarında bahsi
geçen Stepan Ter-Danielov GRIGORYAN’dır.
Kutayis İl Jandarma İdare Amiri, bu yıl 17 ve 20 Şubat tarih
ve № 76 ve 78 sayı ile mevcut Gizli Servis bilgilerine göre; Hınçak
Partisi Batum Örgütü, kendilerine yönelik bir terör eylemi
gerçekleştirecek olan Türkiye İçişleri Nazırlığının ünlü bir faaliyet
adamının, daha sonra Rusya’ya gitmek için Mısır’dan Kafkasya’ya
gelmesinin beklendiğine ilişkin Merkez Yönetimden resmî bir mektup
almıştır. Aynı bilgilere göre bu kişi, Artur YEASSYAN (GASSYAN)
ve Arşavir SAAKYAN isimlerinde birkaç pasaport taşımaktadır.
Hınçak Partisi Batum Örgütü, Merkez Yönetimin emrini yerine
getirmek için bu kişinin gelişini izliyor. Artur’un fotoğrafı, Hınçak
Partisi’nin tüm örgütlerine dağıtıldı, ancak Kutayis İl Jandarma İdare
Amiri Gizli S
ervisine henüz ulaşmadı.
18.02.1
914. “KUZNETSOV”.
Berlin’den gelen Hınçak üyesi Başo İŞHANYAN’dır; o şimdi
“Mşak” gazetesinde çalışıyor ve derme çatma bir komiteye düşmenin
huzursuzluğunu yaşıyor (Muştaidi’de).
19.02.1914. “SAFARYAN”.
Artur
, Hınçak Partisi 7. Genel Olağan Delege Toplantısı’na,
Mısır örgütlerinin parti delegesi olarak katılmış.
Fotoğrafı Tiflis’e gönderildi. Bir nüshası, “Orizon”
gazetesinde bulunuyor. Diğer nüsha önceki raporlara göre bilinen
Artem KASPARYAN
’da.
26.02.1914. “SAFARYAN”.
Artur
’un fotoğrafı ve Ermeni Sosyal-Demokrat Partisi
Hınçak’ın mührünün bulunduğu aşağıdaki içeriğe sahip olan kısa
biyog
rafisinin tercümesi eklenmiştir:
“Canım!
Dostları ilə paylaş: |