F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. 5. Qida sahəsi, bitki sıxlığı və biçin vaxtlarının basma bitkisinin yarpaq məhsuldarlığına təsiri
44
45
gec aparılmasına baxmayaraq alınmış cücərtilər ilk əvvəl əlverişli torpaq şəraiti olduğuna görə daha intensiv böyüyürlər. Bu səbəbdən də sonrakı aylarda bitkinin boyu və çətirlərinin diametri Şirvandakılara nisbətən üstün olur (25). Gəncə - Qazax bölgəsində basma bitkisinin avqust ayında hündürlüyü səpin sxemindən asılı olaraq orta hesabla 40,5 - 60,2 çətirinin diametri isə 35,3 - 56, 3 sm olmuşdur. Biçilməyib saxlanılmış basma bitkisində isə səpin sxe- mindən asılı olaraq vegetasiyanın sonunda hündürlük 92,5 -112,5 sm-ə çətirin diametri isə 77,2 -103,4 sm-ə bərabər olmuşdur (cədvəl 5. 4). Gəncə - Qazax bölgəsində basma bitkisinin hündürlüyə intensiv böyüməsi sentyabr, çətirin intensiv böyüməsi isə avqust- sentyabr aylarına təsadüf etmişdir. Qeyd etdiyimiz kimi noyabr ayında temperaturun aşağı enməsi səbəbindən basma bitkisinin yerüstü hissəsi tələf olur. Basma bitkisinin vegetativ orqanlarının morfoloji tədqiqindən məlum oldu ki, bütün morfoloji göstəricilər Gəncə - Qazax bölgəsində becərilən basma bitkisində Şirvanda becərilən bitkilərə nisbətən yüksəkdir. Vegetasiyanın sonunda Gəncə - Qazax bölgəsində becərilən bitkilərdə səpin sxemindən asılı olaraq əsas budaqların sayı orta hesabla 3,7 - 6,1 ədəd, yan budaqların sayı isə 16,5 -31,0 ədəd ol- duğu halda, Şirvanda bu göstəricilər müvafiq olaraq 2,6 - 5,6 və 14,9 - 25,2 ədəd olmuşdur. Əsas gövdə üzərində buğumarasının sayı Gəncədə becərilən bitkilərdə (22,3 - 44,9 ədəd) Şirvanda becərilən bitkilərə (19,2 - 38,4 ədəd) nisbətən 3,1 - 6,5 ədəd çoxdur. Basma bitkisində buğu- marasının uzunluğu Şirvanda orta hesabla 3,0 - 4,5 sm, Gəncədə isə 3,5 - 6,3 sm olmuşdur. Gəncə - Qazax bölgəsində səpinin sxemindən asılı olaraq bir basma bitkisində orta hesabla 1230,2 - 2132,2 ədəd, Şirvan bölgə- sində isə 1127,4 -1846,2 ədəd yarpaq olmuşdur.
46
Gəncə - Qazax bölgəsində basma yarpağının uzunluğu 2,4 - 3,5 sm, eni isə 2,3 - 3,3 sm olduğu halda, Şirvanda bu göstəricilər müvafiq olaraq 1,4 - 2,7 və 1,0 - 2,2 sm olmuşdur (cədvəl 5. 5 - 5. 6). Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitlərinin basma bitkisinin böyümə dinamikasına təsirinin öyrənilməsindən bu nəticəyə gəldik ki, basma bitkisi ona verilən qida sahəsi nə qədər artıq olarsa o qədər də intensiv böyüyür və morfoloji göstəriciləri yüksək olur. Bu hal hər iki bölgədə özünü göstərir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, basma bitkiləri Gəncə - Qazax bölgəsi şəraitində Şirvan bölgəsinə nisbətən daha yaxşı böyüyüb inkişaf edirlər.
Bitkilərin bu və ya digər tor- paq-iqlim şəraitinə introduksiyası zamanı qarşıda duran ən mühüm vəzifələrdən biri onların məhsul- darlığının kəmiyyət və keyfiyyətcə təyin edilməsidir. Azərbaycan şə- raiti üçün yeni olan basma bit- kisinin normal inkişaf edib yüksək məhsul verməsi üçün onun be- cərilmə aqrotexnikasına düzgün əməl etmək vacib məsələlərdən bi- ridir (122). 2001-2004 - cü illərdə apardı- ğımız tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, basma bitkisinin yaş kütlə və quru yarpaq məhsuldarlığı becərildiyi torpaq - iqlim şə- raiti və becərilmə aqrotexnikasına daxil olan qida sahəsi, bitki sıxlığı və biçin vaxtı ilə sıx əlaqədardır.
Şəkil 5. 3. Basma (İ. tinctoria) bitkisinin lələkşəkilli yarpaqları 47
48
49
50
51
Basma bitkisinin məhsuldarlığına biçin vaxtının təsirini öyrənmək məqsədi ilə bitkilər vegetasiya müddətində müxtəlif vaxtlarda 2 dəfə və vegetasiyanın sonunda bir dəfə biçilmişdir. I biçin hər iki bölgədə bitkinin kütləvi çiçəkləmə vaxtı --avqustun əvvəlində və ortalarında, II biçin isə oktyabrın ortalarında və axırlarında aparılmışdır. I biçini avqustun əvvəlində (2. VIII ay), II biçini oktyabrın ortalarında (15. X ay) apardıqda Şirvan bölgəsində 60 x 15 x 2 sxemi ilə səpilmiş basma bitkisindən orta hesabla 135,3 s/ha yaş kütlə, 23,0 s/ha quru yarpaq, 60 x15 x 3 sxemi ilə səpilmiş bitkilərdən 113,7 s/ha yaş kütlə, 18,2 s/ha quru yarpaq, 60 x 10 x l sxemi ilə səpilmiş bit- kilərdən 165,8 s/ha yaş kütlə, 23,2 s/ha quru yarpaq, 60 x 10 x 2 sxemi ilə səpi- lənlərdən isə 137,3 s/ha yaş kütlə, 20,6 s/ha quru yarpaq məhsulu alınmışdır. Nəzarət variantının (60 x 15 x l) yaş kütlə məhsuldarlığı 92,4 s/ha, quru yarpaq məhsul- darlığı isə 14,8 s/ha olmuş- dur.
Gəncə - Qazax bölgəsində 60 x 15 x 2 sxemi ilə səpilmiş bas- ma bitkisindən iki biçində orta hesabla cəmisi 171,8 s/ha yaş kütlə, 29,2 s/ha quru yarpaq, 60 x 15 x 3 sxemi ilə səpilmiş bit- kilərdən 169,3 s/ha yaş kütlə, 27,1 s/ha quru yarpaq, 60 x 10 x 1 sxemi ilə səpilmiş bitkilərdən 267,1 s/ha yaş kütlə, 37,9 s/ha quru yarpaq, 60 x 10 x 2 sxemi ilə səpilmişlərdən isə 231,3 s/ha yaş kütlə, 34,2 s/ha quru yarpaq məhsulu əldə olunmuş dur. Bu bölgədə nəzarət variantının yaş kütlə məhsuldarlığı 151,2 s/ha, quru yarpaq məhsuldarlığı isə 25,7 s/ha təşkil etmişdir (cədvəl 5.7).
Şəkil 5. 4. Müxtəlif vaxtlarda biçilmiş basma tozları Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|