Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Yüklə 443,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gon qatının plastiki xasələri
- Ərimə temperaturu
- Gön qatının islanması
- 2.3. Təbii xəz məmulatlarının keyfiyyətinin ekspertizası
- Çəki qrupları Çəki qramla Növləri
- NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR
50
yaranması ilə təyin olunur.Adətən soyuq şəraitdə xəzdən olan boyunluqlarda nəfəs təsirindən qırov örtüyü yaranır.Bu göstərici isə müxtəlif xəz-dəri novləri üçün eyni olmur.
Gon qatının plastiki xasələri. Emal edilmiş xəz dərilərinin gön qatı lazımi dərəcədə uzanma və plastiki göstəricilərə malik olmalıdır. Təcrübədə bunu tam uzanma plastiki və elastiki uzanma kimi qiymətləndirirlər.
Tam uzanma dedikdə, gön qatının müəyyən qüvvə təsirindən uzanma qabiliyyəti başa düşülür. Plastiki uzanma və ya gön qatının elastikiliyi dedikdə isə gpn qatının dartılması zamanı ona verilmiş fomranı özündə saxlaması başa düşülür.Gön qatının plastikliyi nə qədər çox olarsa,küyfiyyəti də bir o qədər çox olar.
Elastiki uzanma dedikdə, müəyyən qüvvə
ilə gön
təbəqəsinə dartıb,buraxarkən əvvəlki vəziyyətinin olması başa düşülməlidir. Bu göstərici təcrübədə gön qatının rezinləşməsi qabiliyyəti kimi adlandırılır. Daha çox elastiklik yaxşı nəticə hesab edilmir. Dərilərin gön qatının plastikliyi xassələri onların dermasından,quruluşundan, emalından və boyadılmasından, yağlama dərəcəsindən, texinki cəhətdən arayışlandırılmasından çox asılıdır. Bu göstərici müxtəlif növ xəz-dəriləri üçün eyni olmayıb, müxtəlifdir. Gön qatının plastikliyinin azalmasına ən çox xrom aşılanması təsir göstərir. Turşulaşdırma zamanı gön qatının elastikliyi çoxalır. Qalın gön qatı dərilərinə nisbətən də az dartılır.Yaxşı yığlaşmış dartılma qaba müddətini artıra bilir. Daha çox nəmləndirilmiş dərliər yaxşı dartıla bilirlər. Dərilərin gön qatının plastikliyi həm də onun yumşaqlığı ilə də sıx surətdə bağlıdır. Gön qatı yaxşı emal edilmiş dərilər daha çox yumşaq həm də elastiki olur. Ərimə temperaturu. Bu göstərici gön qatının yaxşı aşılanma dərəcini müəyyən edən əsas amil sayılır.Yaxşı alınmış dərilər yüksək temperaturaya müqavimət () 80 dərəcəyə qədər göstərirlər).Lakin yenicə pikel əməliyyatından keçirilən və ya turşulu mühitdə islanmış dərilər hətta,45-yə belə davam gətirə
51
bilmirlər.Ərimə dərəcəsi artıqdca gön qatının plastikliyi azalır.Bu baxımdan da bəzi növ xəz dəriləri aşılanma dərəcəsi müəyyənləşdirilir. Gön qatının islanması. Gön qatının rütubətməşləsi xəz malların keyfiyyətdə, qiymətləndirilməsində həlledici rol pyanayır. Belə ki,gön qatının islanması onların elastiklik xassəsinə təsir göstərir. Xəzçilik prosesində dərilər bir neçə dəfə isladılmaya rast gəlinir.İstifadə zamanı da xəz malları islana da bilirlər.Əgər islanıb,qurudulduqdan sonra xəz malının yumşaqlığı və plastikliyi zisləşirsə belə növ xəz məmulatı yarasız xəz hesab olunur. Beləliklə,aşılanma dərəcəsindən asılı olaraq cərimə temperaturası araşdıqca gön qatının islanma qabiliyyəti də azalır. Bu da gön qatının rütubətə qarşı davamlılığını artıra bilir. Gön qatının hikroskopikliyinə külün miqdarı,aşılanma dərəcəsi də və digər göstəricilər təsir göstərir.Gön qatının da yağla əlaqəli vəziyyət də ola bilər. Normal yağlıq göstəricisi dəridə 8-18 % ola bilər. Aztərkibli yağa malik gön qatı qaba, pis dartılan olur,lakin çox tərkibli yağ da xoşa gələn hal deyilir. Külünün miqdarı dərilərdən onların xammal növündən,emal və boyadılma üsullarından çox asılıdır.Külün tərkibinə mineral
duzlar daxildir.Xörək duzu xəzlərin hikroskopikliyini təşkil edir.Artıq tərkibli xörək duzuna malik gön qatı qaba və ağır olur.Buna görə də gön qatında xörək duzu çox olduqda,hazır məmulatın keyfiyyəti pisləşir.Normal emal edilmiş xəz dərilərinin gön qatında külün miqdarı 5-8 % olmalıdır.Xrom duzunun miqdarının təyin edilməsinə görə,dərilərin aşılanma dərəcəsini müəyyən etmək olur.
52
Təbii xəz məmulatlarının keyfiyyətinin ekspertizası bütün xassələrə malik olmalıdır.Bunlar barəsində yuxarıda danışılmışdır. Lakin xassələrin cəmi kimi istilik saxlama xassəsi,geyilməyə qarşı davamlılıq,əsas istehlak göstəricilərinə təsir edən əsas əlamətlər hesab olunur. Xəz məmulatlarının istiik saxlama xassəsi.Xəzlər ən yüksək istilik saxlama qabiliyyətinə malik məmulatlar sırasına daxil olunur.İstilik saxlama hər şeydən əvvəl xəz örtüyünün hava təbəqəsindən asılıdır.Xəz qatında hava təbəqəsi nə qədər çox olarsa,istilik saxlama da bir o qədər çox olar. Şimal rayonlarında yaşayan xəzlik vəhşi heyvanların tük örtüyünü sıx və hündür olduğundan belə xəzlər yaxşı istilik saxlama qabiliyyətinə malik olurlar. Ən çox istilik saxalama qabiliyyətinə malik olan xəz növlərinə şimal tülüküsü,ağ döş dovşan,su qunduzu,tülkü,şimal maralı,habelə,qoyun dərisi hesab olunurlar.Seyrək və qısa tük örtüyünə malik olan su iti,köstəbək,dayça dərisinin xəzi az istilik saxlama qabiliyyətinə malik olurlar. Xəzlərin istilik saxlama qabilliyyətini prof.Q.M.Kondratyevin üsulu ilə təyin edirlər.Üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki,müəyyən istilik şəraitində saxlanmış nümunəni daimi temperaturda da saxlayıb,soyudulması yolu xəzin istilik saxlama qabiliyyətini öyrənilir. Xəzlərin geyilməyə qarşı davamlılığı. Geyilmə zamanı xəz məmulatı və yarımfabrikatları müxtəlif mexaniki və fizikimyəvi təsrilərə məruz qaldığından onlar tədricən sürtünməklə yararsız vəziyyətə düşürlər. Xəz örtüyünün müxtəlif xarici təsrilərinə əks dayanmasına onların geyilməyə qarşı davamlılığı başa düşülür.Bu göstərici öz növbəsində xəz-dəri yarımfabrikatlarının növündən və emal edilməsindən çox asılıdır.Müxtəlif xəz növlərinin geyilməyə qarşı davalılığı çox geniş mənada fərlənir.Onların bəziləri tez və bəziləri isə gec dağılır. Məlum olduğu kimi,dartılma zamanı tükü gövdəsində gərginlik yaranır.Bu gərginlik isə 53
təsir edici qüvvənin sürtünən səthinə tükün uzunluğuna olan nisbətilə düz mütənasibdir. Əyrilik radiusu tükün qatlanma qabiliyyətindən çox olduqda,tük parçalanmır ki,bu əyilmənin Kritiki-radiusu adlanır. Tük örtyünün parçalanması və ya dağılması nəinki tüklərin dözümlülüyündən asılıdır,eyni zmanda deformasiyanın böyüklüyündən də
asılıdr.Kritik deformasiyanın faktiki deformasiyaya olan münasibəti nə qədər çox olarsa,tük örtüyünün dağılması da gec olur. Müxtəlif növ xəzlik heyvanların tük örtüyünün dağılması və ya geyilməyə qarşı davamlılığı eyni deyildir.Bu göstərici həm adxili tükün quruluğundan,tükün diametri və uzunluğundan,tük örtüyünün sıxlığından və həm də xarici amillərdən sürtünmənin gücündən,qatlanmanın sayından,əyilmə radiusundan asılıdır. Xəzlərin geyilməyə qarşı davamlılığımı təyin etmək üçün xüsusi cihaz hazılanmışdır.Qatnsov və Serevitinovun bu cihazında sürtünmə mexanizmi istehlak şəraitindəki sürtünməyə uyğun gedir. Qantsovun üsuluna görə 30 % sürtünməsinə sərf olunan sürtünmə dövrlərinin sayına görə xəz yarımfabrikatlarının geyilmə dövründə hər aylara düşən sürtünmə miqdarını müəyyən edib,xəzlərin dağılması barəsində fikir yürütmək olar. Xəz məmulatlarının çəki göstəriciləri.Geyimlərin çəkisinin insanlar üçün böyük əhəmiyyəti vardır.Hamiya məlumdur ki,ağır çəkili geyilər hətta,qış şəraitində belə yorğunlaşma yaradır,insanın iş fəaliyyətini azladır və rahatlığını aşağı salır. Yay geyimlərinə nisbətən kişilər üçün qış geyimlərinin orta çəkisi 2.5 və qadınlar üçün isə 3 dəfə ağır olur.Kişilər üçün geyimlərin çəkisi qadınlara üçün olan geyimlərə nisbətən 2 dəfə ağır olur. Qış vaxtından geyimin çəkisini insan bədəninin çəkisinə olan nisbəti kişilər üçün 1:8:8 və qadınlar üçün isə 1:12.5 təşkil edir.Yay vaxtında bu göstərici kişilər üçün 1:22.8,qadınlar üçün isə 1:39.3 təşkil edə bilir. 54
Xəzdən olan qadın geyimlərinin çəkisi ümumi geyimin və ayaqqabının çəkisini qış aylarında 65-70% təşkil edir. Çəki göstəriciləri xəz-dəri yarımfabrikltlarının və məmulatların təyinatlarının müəyyənləşdirilməsində həll edici rol oynayır.Beten növ xəz-dəri yarımfabrikatları çəkisinə görə 4əsas qrupa ayrılırlaer.Bu, aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimidir.
Daha ağır olanlar 1600-dən-3000-ə qədər Sibir porsuğu,çöl pişiyi,it,canavar,su samuru,çay qunduzu,qaytalanmış qoyun dərisi
Ağır 1100-dən 1500-ə qədər
Qaragül,tülkü,şimal tülküsü,pişik,samur,mişovul,dəniz pişiyi,dələ dəriləri
Orta
700-dən 1100-ə qədər Sibir siçovulu,baybak,su smauru,ev dovşanı,qunduz,andatra,qara safsar,sincab,qumsal sünbülqıran dəriləri
Yüngül
250-dən 650-yə qədər Anbar siçovulu,su siçovulu,adı sünbülqıran,dağ siçanı,gəlincik,köstəbək,ağ dovşan dəriləri
Xəz yarımfabrikatlarının çəki fərqlərindən asılı olaraq hazır xəz yafımfabrikları çəkisi də çox fərqlənir.Belə ki,48 ölçüdə olan qadın xəz paltosunun çəkisi 2239 qramdan 4700-qrama qədər ola bilir.Bu da hər şeydən əvvəl xəz yarımfabrikatları-nın çəkisindən asılıdır.Ümumiyyətlə xəz yarımfabrikatlarının hazır məmulatın çəkisinin 60-80%ni təşkil edir.
55
Hal-hazırda duran ən mühüm vəzifələrdən biri buraxılan məhsulun keyfiyyətini yüksəltmək və çeşidi yaxşılaşdırmaqdır. Bu da əhalinin geniş çeşiddə, yüksək keyifyyətli və iqtisadi cəhətdən səmərəli xəz mallarına olan tələbatını tam və dolğun ödəməyə imkan yaratmaq deməkdir. Təbii xəzlərdən istehsal olunan məmulatlar bir çox üstün cəhətlərə malikdir. Məhz buna görə də təbii xəzlərin keyfiyyətinə müxtəlif tələblər verilir. Təbii xəzlərin keyfiyyətinə qoyulan tələblər birinci onların təyinatına uyğun olmalıdır.Bu da onun yüksək ixtisaslaşma qabiliyyəti ilə izah olunur.Təbii xəzlərə verilən tələblər estetik,gigiyenik və istismar tələbləri olmaqla 3 qrupa bölmək olar.Təbii xəzlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsində əsas şərtlərdən biri də onların keyfiyyətinin düzgün idarə edilməsidir. Onların keyfiyyətinin idarə olunması ilə keyfiyyətə nəzarətin həyata keçirilməsi və onun səviyyəsinin vaxtaşırı qiymətləndirilməsini tələb edir.Əksər hallarda təbii xəzlərin keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi xassələrin kompleks göstəricilərinə əsasən aparılır. Təbii xəzlərin xassə göstəricilərinin təyin edilməsi üçün orqonaleptik və alət üsullarından istifadə olunur.Orqonaleptik üsul sadə olmaqla,malın tək-tək xassə göstəriciləri insanın hiss üzvləri və sadə cihazlardan-lupalardan,xərkeşlərdən və.s istifadə olunur. Bu üsulun üstün və çatışmayan cəhətləri var. Bu üsulun ən üstün cəhəti onun sadəliyi və xassə göstəricilərinin tez qiymətləndirilməsidir. Bu üsulun çatışmazlığı onun təbliğatının məhdudluğundan və nəticlərinin subyektivliyindən ibarətdir. Lakin bunlara baxmayaraq orqanoleptik üsul əmtəəünas təcrübəsində,xüsusilə xəz məmulatlarının nöqsanlarına görə sortlarının müəyyən edilməsində geniş təbliğ edilir. Xəz mallarının xassələrinin seçilməsində və qiymətləndirilməsində ən çox alət üsullarında istifadə olunur. Bu üsul orqonaleptik üsula nisbətən daha obyektiv 56
olmaqla,xassə göstəricilərinin təyini,cihazların kimyəvi rektivlərin köməyilə aparılır.Bu üsulda əksər hallarda məmulat dağılaraq sıradan çıxır. Laboratoriya şəraitində alət üsulunun köməyilə xəz mallarını təhlil edilən və öyrənilən xassə göstəriciləri əsasən 3 qrupa bölünür: tük örtüyünün xassələri, gön qatının xassələri, hazr məmulatın xassələri. Tük örtüyünün xassələrinə tük örtüyünün hündürlüyü,sıxlığı,tükün qalınlığı, yumşaqlığı,davamlılığı,tüklərin gön
təbəqəsi ilə
əlaqəsinin davamlılığı,tüklərin xüsusi və həcmi çəkisi tük örtüyünün əzilməsi,tük örtüyünün elastikliyi,tük örtüyünün keçəllənməsi,tük örtüyünün rəngi,işığa davamlılığı,tük örtüyünün quru halda sürtünməyə qarşı davamlılığı,tük örtüyünün gurluğu,tük örtüyünün dalğavari rəngliyi,tük örtüyünün suya davamlılığı aiddir. Gön qatının xassələri dedikdə,gön qatının qalınlığı əsas göstəricidir.Emal edilmiş xzələrin gön qatının qalınlığı 0.2mm-dən(su iti),1.6 mm-ə qədər(qaragül,su samuru) olur.Gön qatının qalınlığına görə dərilər 3 qrupa bölünür.Yəni zərif,orta və qalın xəz dəriləri. Gön qatının ikinci əsas xassəsi onun davamlılığıdır.Bu göstərici dərinin derma qatının
histologiya quruluşundan,başlıca olaraq,kolloca liflərinin qalınlığından və toxumasından,gön qatının qalınlığından və sıxlığından çox asılıdır.Məslən,emal edilmiş müxtəlif növ qaragül dərilərinin cırılma qüvvəsi eyni deyildir(kq-la).Qaragül dərisi üçün bu göstərici 8.9 kq olduğu halda,qaragülçə dərisi üçün bu göstərici 10.0 kq-dır. Gön qatının plastikliyi də onun əsas göstəricisidir.Çünki emal edilmiş xəz dərilərinin gön qatı lazımi dərəcədə uzanma və plastiki göstəriciyə malik olmalıdır. Nəhayət, yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq təbii xəzlərin əmtəəlik xassələrini yüksəltmək üçün praktiki əhəmiyyəti olan təklifləri irəli sürürəm. 1. Respublikamız həm klimat,həm də təbii sərvətlərlə zəngin bir ölkədir.Təbii xəz verən heyvanaların kifayət üdərə növlərini yetişdirmək 57
üçün ölkəmizdə imkan var.Ona görə də bu sahəyə də kifayət qədər fikir verilməsi məqsədəuyğun olardı. 2. Azərbaycan Şərq ölkələri sırasındadır.Şərq aləminin təbii xəzlərə daimi tələbatı olmuş və ondan kifayət qədər müxtəlif çeşidlərdə istifadə etmiş və etməkdədir.Ona görə də təbii xəzlərin keyfiyyətinin istehlakçılarının tələbatına uyğun olaraq daim artırılması günün vacib məsələsi kimi qarşıya qoyulmalıdır. 3. Dövlətimizin müstəqilliynin inkişaf dövründə xəz sənayesinin inkişaf etdriilməsi vaxtı məncə çatmışdır.Bu məsələ prezidentin verdiyi fərmana əsasən yəni qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi sərəncamı ilə üst-üstə düşərdi.
58
1. Я.П.Щясянов вя башгалары. Гейри-ярзаг малларынын експертизасы. Ы щисся. Бакы; 2006.
2. Я.П.Щясянов, А.Щ.Щясянов, В.М.Аббасов. Эюн-айаггабы вя хяз маллары ямтяяшцнаслыьы. Бакы. 1999. 3. Я.П.Щясянов вя башгалары. Истещлак малларынын експертизасынын нязяри ясаслары. Бакы. 2003. 4. Н.М.Чечеткина, Т.И.Путилина. Экспертиза товаров. М.; 2000. 5. П.А.Красовский и др. Товар и его экспертиза. М.; Экономика. 1998. 6. М.А.Николаева. Товарная экспертиза. М.; Деловая литература. 1998. 7. Л.С.Осташенко. Товароведение обуви и пушно-меховых товаров. М.; Экономика. 1990. 8. С.В.Семененко. Экспертиза товаров. Белгород. 1999. 9. Б.Ф.Церевитинов, А.Н.Беседин. Товароведение пушно-меховых товаров. М.; 1997. 10. И.П.Стефанович и др. Товароведение меховых и овичношубных полуфабрикатов и изделий. М.; 1992. 11. А.Н.Беседин, Л.В.Лопасова. Покупатели о мехах.М.; 1995. 12. А.М.Барыкин. Технология меховых скроев. М.; 1993. 13. А.Н.Беседин. Свойства меховых товаров и методы их оценки. М.; 1999.
14. М.З.Орлова и др. Швейные товары, головные уборы и меха. М.; 1994.
15. Е.В.Гоевой, К.Д.Синицын. Технология кожевенного мехового сырья. М.; 1990. 16. О.Н.Аронина и др. Технология меха. М.; 1992.
59
17. И.П.Стефанович. Технология меха. М.; 1997. 18. А.П.Гайдаров. Технология кожи. М.; 1994. 19. А.С.Альбом каракуля и смушки. М.; 1992. 20. М.А.Николаева и др. Идентификация и фальсификация потребительских товаров. М.; Экономика. 1996. 21. Ж.Г.Нурийев вя башгалары. Эюмрцк експертизасы. Бакы. Ганун- 2003. 22. Ю.П.Зыбин. Технология изделий из меха. М.; Легкая индустрия. 1994. 23. А.Щ.Щясянов вя башгалары. Сцни эюнлярин кимйа вя
технолоэийасы. Бакы, 1998. 24. Е.А.Кедрин и др. Товароведение кожевенно-обувных и пушно- меховых товаров. М.; Экономика. 1969. 25. Б.А.Кузнецов. Основы товароведения пушно-мехового сырья. М.; Экономика. 1998. 26. ГОСТ 9209-99. Шнурки меховые и шубная овчина выделанные. М.; 1999. 27. ГОСТы на пушно-мехового сырья. М.; 1995. 28. А.М.Барыкин. Технология изделий из меха. М.; Экономика. 1995. 29. А.Н.Беседин. Пути повышения носкости изделий из шкурок кролика. М.; 1990. 30. Б.А.Кузнецов. Каракуль-смушка. М.; 1995. 31. А.М.Машков. Меховая и шубная овчина. М.; 1995. 32. А.М.Родионов. Крашение мехов. М.; 1995. 33. Б.Ф.Церевитонов. Товарная классификация пушнины. М.; 1995. 34. Д.А.Мендельсон. Химия отбеливания и крашения меха. М.; Легкая индустрия. 1990. Yüklə 443,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|