Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova
Yüklə 3,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 23 üçün böyük töhfə vermiş və verməkdə davam edir. 17 1919-cu ildə isə daha bir si- yasi yönümlü ABM - Stenford Universitetinin nəzdində Huver İnstitutu yaradıldı. ABM-lərin sayının artması ilə paralel olaraq ekspertlərin sırasının genişlənməsi və onların dövlət məmurları ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsi onlar arasında getdikcə fikir müxtəlifliyinə və bəhs edilən dövrdə dövlətin yüksələn rolu ilə bağlı mübahisələrin yaranmasına da səbəb olurdu. Çünki “Böyük depressiya”dövrünün yaxınlaşması ilə dövlətin cəmiyyət həyatında tənzimləyici rolu da artırdı. Bu ba- xımdan, məsələn, Brukinqs İnstitutu “Yeni kurs” siyasətini və bütövlükdə büdcə işçiləri tərəfindən aparılan vergi siyasətini kəskin tənqid edirdi. Brukinqs İnstitutunun əsas məqsədi ABŞ-ın regionda və dünyada liderliyini,üstünlüyünü təmin etmək idi. Qeyd etmək lazımdır ki, II Dünya müharibəsindən sonra həmin institut“Marşal planı”nın yaradıcısı olmuşdur. Bru- kinqs İnstitutunun prezidenti Strob Telbot qeyd edir: “Brukinqs İnstitutu dövlət idarəçiliyi, iqtisadiyyat və siyasətkimi üç əsas istiqamət üzrə fəaliyyət göstərir. Brukinqs İnstitutunun və başqa “beyin mərkəzləri”nin vəzifəsi - yeni siyasətin formalaşdırılmasına, eləcə də mövcud strategiyaların dəyişdirilməsinə, yaxud da ondan imtina edilməsinə əsas verən təhlil və tövsiyələr verməkdir. BM-lərin əsas xammalı ideyalardır. BM-lər ideya brokerləridir”. 18 İlk BM-lərin orta sinif tərəfindən yaradılması ənənəsi XX əsrin ikinci yarı- sında da davam etmişdir. Dünyada informasiya-kommunikasiya inqilabının epi- sentri olan “Silikon vadisi”nin yaradıcısı da orta sinif nümayəndəsi olub. Belə ki, yarım əsr əvvəl Kaliforniyada yerli bank işçisi Artur Rokk kremniy əsasında işləyən radioqəbuledicinin yaradılması haqqında məlumat eşidərək bu yeniliyi genişləndirməyə və çox çətinliklə də olsa yeni işə başlamağa qərar vermişdir. Onun qərarı nəinki Amerikanın, həm də bütün dünyanın texnoloji simasını dəyişir. Bu günə qədər A.Rokkun gəlirləri xərclərini 200 dəfədən çox ötüb keçmişdir. İş adamlarının, sahibkarların və varlı şəxslərin fəaliyyətindən gətirilən aşağı- dakı məlumatlar müxtəlif ölkələrdə “beyin mərkəzləri” institutunun formalaşma- sına onların töhfəsini müqayisə və təsəvvür etməyə imkan verir. Bu həm də ABM institutunun inkişafına orta sinfin verdiyi ən mühüm örnək kimi də maraqlıdır: • XIX əsrdə yaşayan ən zəngin insanlardan biri Con Hopkins (1795-1873)eyni adlı Universiteti yaratmışdır. • “Standard Oil” şirkətinin yaradıcısı olan Con Rokfeller (1839 – 1937), 1889- cu ildə Çikaqo Universitetinin (University of Chicago, dünya universitetlər reytinqində10-cu yer), eləcə dəRokfeller Universitetinin (Rockfeller Univer- sity)və Rokfeller Fondunun (Rockfeller Foundation) təsis etmişdir. • ABŞ-ın polad sənayesi maqnatı Endryu Karnegi “Karnegi Fondunu” (Car- 17 http://www.situation.ru/app/j_art_377.htm 18 . Строуб Тэлбот. Как работает мозговой трест.//http://usinfo.state.gov/ journals/ its/1102/ijpe/ ijpe1102.htm AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 24 negie Foundation)və Carnegie Mellon University kimi araşdırma fondunu və universiteti yaratmış, bütün dünya üzrə 2500 kitabxananın yaranmasını maliyyələşdirmişdir. • Entoni Dreksel (1826 –1893) – amerikalı bankir və J.Morqanın ortağı olmuş, Drexsel Universitetini yaratışdır. • Kornelius Vanderbild (1794 –1877)-Vanderbilt University yaratmışdır. • Endryu Mellon (1855 – 1937) – iş adamı, bankir, Rokfeller və Forddan sonra ABŞ-ın 3-cü vergi ödəyicisi olub, Pittsburq Universitetinə 43 milyon dollar ianə verimiş, Mellon Institute of Industrial Reseach yaratmışdır. • Bill Kelloq (1860 –1951) -“Kelloq” pambıq sənayesinin istehsalçısı; California State Politechnic University и Kellog Foundation kimi fond və universitetləri yaratmışdır. • Hovard Hyuz (1905 – 1976) – ixtiraçı, aviator, Hughes Aircraft и “Huges Airs- pace” sahibi olmuş, 1953-cü ildə Howard Hughes Medical Institute və araşdırma fondunu yaratmışdır. Fondun büdcəsi hazırda 16 milyard dollardır. • Maykl Blumberq – Nyu-Yorkun hazırkı meri, Bloomberg- maliyyə xəbərləri agentliyinin sahibi, milyarder. Con Hopkins Universitetinə 300 milyon dollar ianə vermişdir. • Bill Geyts – “Microsoft”-un rəhbəri, dünyada ən böyük büdcəyə malik (36 milyard dollar) “Bill & Melinda Gates Foundation” yaratmışdır. Həmçinin fondmilli azlıqlardan olan istedadlı tələbələrə tədqiqat üçün 1,5 milyard dollar təqaüd və ABŞ-da orta məktəblərin inkişafına 250 milyon dollar ayırıb. • Uorren Baffet – dünyanın böyük sərmayə maqnatı, “Berkshire Hathaway” sa- hibi olub, 30 milyard dollarlıq sərvətinin 83 faizini “Bill & Melinda Gates Foundation”-na vəsiyyət edib. • Bu qeyd edilənlərdən əlavə: ABŞ-ın 4 ən böyük torpaq sahibləri (Con Stokton, Tomas Leonard, Con Hornor və Nataniyel Fitsrandolf) Prinston Universitetini yaratmaq üçün ona maliyyə və torpaq sahəsi ayırıblar. • Təməli 1636-cı ildə kollec kimi qoyulan məşhur Harvard Universiteti buraya öz kitabxanasını və öz mülkünün yarısını vəsiyyət edən ingilis missioner və xeyriyyəçi Jon Harvardın şərəfinə adlandırılıb. Harvard Universitetinin əsas ka- pitalı 34.9 milyard ABŞ dollardır. (müqayisə üçün bu rəqəm Azərbaycanın illik büdcəsini xeyli aşır). • Yel Universiteti Bostonlu qubernator, öz kitablarını və maliyyəsini buraya bağış- layan Elayi Yeltərəfindən təsis edilib. Bu təcrübə postsovet ölkələrində hələlik geniş yayılmayıb. Bu məkanda iş adamları və iri sahibkarlar əsasən idman sahəsinə (futbol klublarının alınmasına və s.) və mədəni tədbirlərə, bəzi ali məktəblərin təsis edilməsinə maliyyə ayırsa Yüklə 3,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|