Filosofiya kk



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/51
tarix16.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#10455
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   51

 
22 
E L L I N I Z M 
Antikaliq dun`yanin` b. e. sh. IV esirinen bizin` eramizdin` birinshi a`sirinin` son`g`i on jilliqlari 
aralig`i  ellinizm  da`wiri  dep  ataladi.  Ellinistlik  ja`miyettin`  filosofiyaliq-siyasiy  ko`z-qaraslari  polislik 
ideologiyadan keyin sheshildi.  
Klassikaliq  qala-ma`mlekettin`  puxaraliq  kollektivinin`  du`n`yag`a  ko`z-qarasin  sa`wlelendirgen 
Platonnin`  mektepleri  polistin`  siyasiy  a`hmiyetinin`  qulawi  menen  o`zinin`  buring`i  jetekshi  rolin 
joytadi.  Polis  ideologiyasinin`  krizisi  menen  b.  e.  sh.  IV  -  a`sirde  o`mir  su`rgen  kinikler  menen 
skeptikler ag`imlarinin` ta`siri ku`sheyedi. Biraq ellinistlik dun`yada ju`da` ken` tarqalg`anlari b. e. sh. 
IV  ha`m  III  esirler  aralig`inda  payda  bolg`an  jana  da`wirdin`  tiykarg`i  belgilerin  o`zine  ja`a`mlegen 
stoikler ha`m epikurshilar ta`liymatlari boldi.  
S T O I Ts I Z M 
B.  e.  sh.  302  jili  tiykari  saling`an  Afinada  Kitionli  Zenon  ta`repinen,  Kiprde  (b.e.sh  336-264  j.) 
tiykarin salg`an mekteplerde iri alimlar ha`m ellinistlik da`wirdin` filosoflari Xrasipp Soll (b. e. sh.  III 
a`sir),  Panetiy  Radosskiy  (b.  e.  sh.  II  1).  Bular  ha`r  qiyli  siyasiy  bag`dardin`  adamlari  boldi.  Stoikler 
ayriqsha  adamnin`  individualliq  sipatinda  etikaliq  problemalarina  ayriqsha  diqqat  bo`ldi.  Olardin` 
maqseti:  polislik  tiykarlardin`  dag`darisi,  u`zliksiz  a`skeriy  ha`m  sotsialliq  konfliktler,  individuumnin` 
puqaralardin`  ja`ma`a`ti,  obshina  menen  baylanisinin`  ha`lsirewi  jag`dayinda  adam  ushin  moral`liq-
filosofiyaliq  tayanish  tabiw.  Eger  bul  sharayatlar  menen  puqaranin`  sotsialliq  bolmisinin`  turaqsizlig`i 
tuwrali ko`z-qaraslar a`debiyat ha`m iskusstvo ta`repinen qu`diretli tag`diyir obrazinda ko`ringen bolsa, 
stoikler ta`repinen ol ha`mme na`rseni aqilg`a siyimli basqaratug`in adamnin` joqarg`i jaqsiliq ku`shinen 
(logos, tabiyat, quday) g`a`rezlilik sipatinda qabillanadi.  Stoiklerdin` etikaliq kategoriyalarinin` ishinde 
boliwi  tiyis,  aqilg`a  siyimli,  ta`biyat  ha`m  ja`miyet  nizamlarina  sa`ykeslik  tuwrali  ko`z-qarasti  ataw 
kerek.  
  Rimnin` song`i stoiki Mark Avreliy boldi. «O`zime o`zim» atli onin` shig`armalarinda du`n`yada 
anaw  ya  minaw  na`rseni  o`zgertiw  ya  du`zetiwdin`  qiyinlig`i  aytiladi.  Ha`mmesi  ha`m  ha`mme  na`rse 
o`zgerissiz qaladi, adamlar ha`mme wakit eki ju`zli, o`tirikshi, o`z ma`pin oylag`an na`psiqawlar boldi 
ha`m  bola  beredi  de.  Bul  xaostin  ishinde  ne  qaladiW  Tek  o`z  geniyin`e  xizmet  etiw,  o`z-o`zin`di 
jetildiriw, adamgershilik, biraq bunday jerge qollanilmaytug`in adamgershilik, jaqsiliq, o`mirde hesh bir 
maqsetke  iye  bolmag`anliqtan  stoyiller  ushin  minnetli  adamzatqa  xizmet  etiw  o`z  ma`nisin  jog`altadi. 
Aqiri adamzat pa`s, buziq ha`m baxitsiz bolatug`in bolsa, maqsetsiz jaqsiliq, adamgershilik hesh kimdi 
de yoshlandira almaydi.  
E P I K U R E I Z M 
Epikurdin  filosofiyasi  ontologiya  ma`selesinde  Demokrittin`  materializminin`  rawajlaniwinda 
alg`a  qaray  adim  boldi.  Epikur  atomlardin`  tuppa-tuwri  ha`reketinen  spontalli  buriliwi  tuwrali  boljaw 
aytip, nizamliliq penen tosinliq problemasinin` u`ylesiwin, sa`ykesleniwin ko`terdi. Epikurda ontologiya 
problemalari  etikaliq  problemalar  menen  tig`iz  baylanisi,  onin`  filosofiyasinda  orayliq  orindi  adam 
iyeleydi.  Epikur  o`zinin`  waziypasi  sipatinda  adamnin`  o`limnen  ha`m  ta`g`diyir  aldindag`i 
qorqinishinan  qutqariwdi  qoyadi:  ol  qudaylardin`  ta`biyattin`  ha`m  adamnin`  turmisina  aralasiwin 
biykarlaydi ha`m jannin` materiallig`in da`liylledi. Qudaylardin` barlig`in moyinlag`ani menen qudaylar 
tuwrali  «topardin`  o`tirik  shamalawlarina»  qarsi  shig`adi.  Sebebi,  onin`  kontseptsiyasina  ilayiq, 
ta`shwishler  ha`m  iskerlik  kewli  toliw,  jaynap  jasnawshiliq  jag`dayi  menen  siyispaydi.  Sebebi  quday 
shadliqli ha`m o`lmeytug`in negiz sipatinda ta`shwishke ha`m iye emes, basqalarg`a da ta`shiwishti alip 
kelmeydi, sonin` ushin ha`m ka`ha`rge de, hu`rmetke de tap bolmaydi» (Diogen Laertskiy. T. I, 139).   
H E O P L A T O H I Z M 
Ellinistlik  ma`mleketlepdin`  qulawi  ha`m  pim  ekspansiyasinin`  baslaniwi  menen  patsionalistlik 
ko`z-qapas  din  ha`m  mistitsizm  aldinda  jol  bepedi,  mistepiyalap,  magiya,  astpologiya,  sonin`  menen 
bipge  sotsialliq  utopiyalap  ha`m  payg`ambapliq  aypiqsha  ken`  tapqaladi.  Mistepiyag`a  bag`daplaniw 
quday  menen  tikkeley  qapim-qatnastin`  mu`mkinligi  ha`m  tag`dipdin`  vlastinan  azat  boliwdin` 
mu`mkinligi  sipatinda  qapaldi.  Pu`tkil  intelligentsiya  ha`m  qalalilapdin`  apasinda  bapliq  jamanliq 
qayaqtan  keledi  ha`m  oni  qalay  boldipmawg`a  boladiW  degen  sopaw  qoyildi.  Ken`  tapqalg`an  juwap 
bap.  Bul  bupinnan  platoniklep  ta`pepinen  bepilgen  juwap:  jamanliq  matepiyadan  ha`m  matepialliq 
du`n`yadan.  


 
23 
Plotinnin`  ta`liymati  -  neoplatonizm  ken`  massa  ushin  ju`da`  qiyin  boldi.  Plotinnin`  o`zi  de  oni 
saylandilapg`a  bag`ishlag`anin  jasipg`an  joq.  Galliennin`  o`liminen  son`,  ol  Pimnen  ketedi,  onin` 
sha`kiptlepi  ha`m  tapqaydi,  son`inda  neoplatonizm  bipaz  o`zgepislepge  tu`sip,  tiykapinan  shig`is 
qalalapi intelligentsiyasinin` filosofiyasi boladi.  Xpistianliqtin` tapqaliwi menen shipkew aybatli ha`m 
jaqsi  sho`lkemlesken  ku`shke  aynaladi.  Xpistianlapdi  quwdalawdin`  biykap  etiliwi  menen  xpistian 
obshinalapi  sinaqtan  keyin  bekkem  ha`m  biplesken  boldi,  bul  xpistianliqtin`  keleshek  ta`g`diypinde 
u`lken  a`hmiyetke  iye  boldi.  two-jili  Vizantiya  impepatopi  Yustinianannin`  dekpeti  menen  Afinadag`i 
Platon Akademiyasi jabildi. Antikaliq filosofiya o`zinin` min` jilliq o`mip su`piwin toqtatti.  
 
Bekkemlew ushin sorawlar. 
1. A`yemgi filosoflar du`n`yanin` tiykarinda ne bar degen sorawg`a qalay juwap bergen 
2. Du`n`yanin` materiallig`i degenimiz ne 
3. Adamnin` jani hesh uaqitta o`lmeydi degen teoriyani alg`a su`rgen ag`im 
4. Veda degenimiz ne 
5. Zorastrizm dini, Avesto haqqinda ne bilesiz 
6. Zarastrizmnin` watani qay jer 
7. Atomlar haqqinda teoriyani alg`a su`rgen grek oyshili kim 
 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992 
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999 
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8 
iyun. 
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994. 
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999 
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005. 
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.   
w.w.w.NDPI.ru / w.w.w.Pedagog.ru / w.w.w. msu.ru / w.w.w.RSCI.ru 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə