Fizika-2 fənnindən kollokvium suallarının cavabları
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 20.
Difraksiya qəfəsi. Bir və çox yarıqdan difraksiyanı nəzərdən keçirdik. Praktikada spektros-kopiyada çoxlu sayda yarıqlarda baş verən difraksiya mənzərəsindən daha çox istifadə edilir. A A B B C S S 1 S 2 S 3 D E M
Şəkil 49
d Bir-birindən eyni məsafədə yerləşmiş çoxlu sayda paralel yarıqlar sistemi difraksiya qəfəsi
adlanır. Şəffaf və qeyri-şəffaf hissələrin enlərinin cəmi ( d =
+
)
adlanır.
isə
qəfəsin eni adlanır, n qəfəsdəki yarıqların sayıdır. Difraksiya qəfəsi aşağıdakı qaydada hazırlanır. Şüşə lövhənin üzərinə nazik alüminium qatı çəkilir və xüsusi maşında mikrometrik vint vasitəsilə fil sümüyündən hazırlanmış kəsici ilə lövhənin səthinə bir-birindən eyni məsafədə yerləşən paralel cizgilər çəkilir. Bu üsulla hər millimetrdəki cizgilərin sayı 3600-dək olan difraksiya qəfəsləri hazırlanır. Hazırda hər mm də 2400-ə qədər cizgilər çəkilmiş difraksiya qəfəsi almaq mümkündür. Lakin şüşədən hazırlanan difraksiya qəfəsində həm keçən, həm də qayıdan şüaların difraksiya mənzərəsi müşahidə olunur. Metaldan hazırlanan difraksiya qəfəsində isə yalnız qayıdan şüaların difraksiya mənzərəsi müşahidə olunur. Difraksiya qəfəsinin əlverişli cəhəti ondan ibarətdir ki, yarıqların sayı çox olduqca həm baş maksimumların intensivliyi artır, həm də maksimumlar kəskinləşir, yəni maksimumdan qonşu minimuma keçir, kəskin olur və onlar arasında yerləşən ikinci maksimumlar çox zəifləyir. Tutaq ki, qəfəs üzərinə monoxromatik paralel şualar düşür, hər bir yarıqın ayrılıqda yaratdigi difraksiya hadisəsi ilə onların birlikdə yaratdıqları hadisə fərqli olar. Bu ekran üzərindəki işıgın zolaqlar arasında işıq enerjisinin paylanmasının dəyşilməsinə səbəb olur. Bu halda yarıqların bir- birinə təsiri nəticəsində baş vermiş interferensiya əsas rol oynayır. Qəfəs üzərinə düşən paralel şüalar difraksiyaya ugrayır. Difraksiya qəfəsindən çıxan şüalar bir-birinə paralel oldugundan onları tonlayıcı linza vasitəsilə görüşdürmək olur. Bu şüalar linzada sınaraq ekran üzərində O nöqtəsində tonlanaraq interferensiya mənzərəsi əmələ gətirir. Müxtəlif bucaqlar altında difraksiya etmiş şüalar ekran üzərində müxtəlif nöqtələrdə işıqlı və qaranlıq zolaqlar yaradır. Bu interferensiya mənzərəsi isə həmin şüaların analitik yollar fərqindən asılı olur. Şəkildə göründüyü kimi AC və
BE şüalarının yollar fərqi AD =
AB sin
və ya AD =
,
=(
+ b
sin
) (
a (4.13) Yollar fərqi yarımdalğaların cüt ədədlər sayına bərabər olduqda O nöqtəsində işıqlanma alınacaq. Deməli, maksimum şərti 2 2
) ( m b a
m b a sin
) ( (4.14) (4.14) tənliyi baş maksimumların vəziyyətini təyin edir. Baş maksimumlardan əlavə köməkçi maksimumlar da vardır ki, onların intensivliyi baş maksimumlarm intensivliyındən çox zəif olur.
(a m 1
2 2 b)sin (a m
3 3 b)sin (a m
Bu maksimumlar simmetrik olaraq O nöqtəsindən hər iki tərəfə düzüləcəkdir. Yarıqların sayı artdıqca interferensiya mənzərəsinin kəskinliyi də artır. Qəfəsdəki yarıqların sayı artdıqca difraksiya mənzərəsinin dəyişməsi göstərilmişdir (şəkil 47, 48).
a
A
B b
D
C
E
L O
O
a
O
Monoxromatik şüalardan istifadə edərək ekran üzərində işıqlı və qaranlıq zolaqlar alınarsa ağ işıqdan istifadə edərkən hər bir dalğa özünə uyğun maksimumlar verdiyindən, ekran üzərində spektral zolaqlar alınacaqdır. Beləliklə, difraksiya qəfəsi spektr verəcəkdir. Bu spektrə də Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|