Фуат рясулов
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Onuncu fəsil
- Vergi sistemi • Vergilər və onun növləri • Vergi dərəcələri
- Büdcə nədir
- Bəs büdcə necə hazırlanır Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminin tarixini xronoloji olaraq 3 dövrə bölmək olar. İlk büdcə quruculuğu prosesi
- Dövlət büdcəsi layihəsinin tərtibi prosesi növbəti büdcə ilinə 11 ay qalmış başlanır
- Büdcə gəlirləri və xərcləri
156 Onuncu fəsil Bu fəsli oxuyarkən aşağıdakı termin və anlayışlara diqqət yetirin: • Dövlət büdcəsi və vergilər • Büdcə quruculuğu • Büdcə gəlirləri • Büdcə xərcləri • Vergi sistemi • Vergilər və onun növləri • Vergi dərəcələri Bəllidir ki, insan dünyaya gələndə özü ilə təbii hüquqlarını da gətirir. Öncül hüquq i sə - yaşamaq hüququ, həyat tələbatlarını ödəmək hüququdur. Bizim hər birimiz, peşəmizdən və yaşımızdan asılı olmayaraq istədiyimiz, könlümüzdən keçən nemətlərə sahib olmaq haqqına malikik. Torpaq nə qədər bərəkətli, insan ağlı və əli nə qədər qüdrətli və zəhmətkeş olursa-olsun xoşbəxtliyə qovuşmaq, firavan həyat sürmək tək onun arzuları ilə başa gəlmir. Bütün bunlar üçün ədalətli qanunların bərqərar olduğu dövlətin varlığı zəruridir. İndi bizim müstəqil dövlətimiz var və biz qürur hissi ilə deyirik ki: biz dövlətik, dövlət isə bizik! Görkəmli ingilis filosofu Con Lokk hələ üç yüz il bundan əvvəl demişdi: insan öz xeyrini, həyatda ona sərfəli olanları dərk etməyə qadirdir və insanı dövlətlə birləşməyə, onun qanunlarına, nizam-intizama riayət etməklə faydalanmağa vadar edən heç bir hədə-qorxu deyil, onun ağlıdır və bunu etməlidir. Bu fəsildə həmin münasibətlərdən - cəmiyyət üzvləri ilə öz dövləti, dövlətin isə öz vətəndaşları ilə münasibətdə ən mühüm vasitədən-büdcədən bəhs edir. Büdcə ilə bağlı biz hər gün telekanallardan, kütləvi informasiya vasitələrindən 157 müxtəlif xəbərlər eşidir, oxuyuruq. Bu barədə danışanlar, yazanlar büdcənin imkanlarına, onun gəlirlər hissəsinin necə doldurulmasına, büdcədəki vəsaitlərin hansı istiqamətlərə xərclənməsinə diqqət yetirirlər. Büdcə nədir? Büdcə sözü XVIII əsrdən etibarən maliyyə kateqoriyası kimi leksikona daxil olmuş, məna etibarilə xəzinə sözünə yaxın olmuşdur. Büdcə müvafiq dövlət hakimiyyəti və özünüidarəetmə orqanlarının vəzifə və funksiyaları yerinə yetirmək üçün lazım olan pul vəsaitləri fondunun yığılması və istifadə olunması formasıdır. Büdcə dövlətin, özünüidarəetmə orqanlarının, ayrı-ayrı təşkilatların və hətta ailənin müəyyən dövr (adətən bir il) üçün gəlir və xərclərini əks etdirən maliyyə sənədidir. Bəs büdcə necə hazırlanır? Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminin tarixini xronoloji olaraq 3 dövrə bölmək olar. İlk büdcə quruculuğu prosesi 1918-20-ci illərdə fəaliyyət göstərmiş Demokratik Cümh uriyyətin dövrünə təsadüf edir. Sonradan keçmiş SSRİ-nin tərkibinə qatılan "müttəfiq respublikamız" suverenliyi ilə yanaşı, büdcə müstəqilliyini də itirmişdi. Nəhayət, 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra yenidən büdcə proqnozlaşdırılması və icrası məsələləri dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca alətlərindən birinə çevrilmiş və onun parlament müzakirəsi təşkil olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasında büdcə sisteminin təşkilinin, büdcələrin (dövlət və yerli) tərtibinin, təsdiqinin, icrasının və icrasına nəzarətin təşkilati, hüquqi və iqtisadi əsasları "Büdcə sistemi haqqında" Qanunla müəyyənləşdirilir. Bu qanunla büdcə ili də müəyyənləşdirilib. Büdcə ili - büdcənin icrasının həyata keçirildiyi bir illik zaman müddətidir. Büdcə ilinin zaman çərçivələri ayrı-ayrı ölkələrdə fərqlidir. Məsələn, ABŞ-da maliyyə ili oktyabrın 1-dən başlayıb növbəti ilin sentyabrın 30-da, Böyük Britaniyada isə mayın 1-dən başlayıb növbəti il aprelin 30-da başa çatır. Əksər ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda, büdcə ili yanvarın 1-dən başlayıb dekabrın 31- də başa çatır. Dövlət büdcəsi layihəsinin tərtibi prosesi növbəti büdcə ilinə 11 ay qalmış başlanır və büdcə layihəsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edildiyi günədək olan dövrü əhatə edir. Cari ilin aprel ayının 15-dək dövlət Бцдъя - инэилис мяншяли сюз ("будэет") олуб чанта, торба мянасыны верир. 158 büdcəsinin və investisiya proqramının ilkin layihəsi hazırlanaraq büdcə-vergi siyasətinin əsas istiqamətləri, büdcə təsnifatının bölmələri səviyyəsində gəlir və xərclərin yuxarı həddi, dövlət borcları, prioritet xərclər, növbəti büdcə ili və sonrakı üç il üçün icmal büdcə proqnozu ilə birlikdə baxılmaq üçün müvafiq icra h akimiyyəti orqanına təqdim olunur. Cari ilin may ayının 1-dək Maliyyə Nazirliyi tərəfindən növbəti il üzrə dövlət büdcəsinin layihəsi və sonrakı üç il üçün icmal, büdcə göstəricilərinin tərtibinə dair təlimat məktubu hazırlanır və büdcənin tərtibində iştirak edən təşkilatlara göndərilir. Avqust ayının 1-dək müvafiq Maliyyə Nazirliyi tərəfindən cari ilin altı ayının faktiki nəticələri nəzərə alınmaqla növbəti il üzrə orta müddətli makroiqtisadi göstəricilər, h abelə sosial, iqtisadi və investisiya proqramları dəqiqləşdirilir. Növbəti büdcə ili üzrə dövlət büdcəsinin layihəsi və sonrakı üç il üçün icmal büdcənin göstəriciləri cari ilin sentyabr ayının 10-dək Nazirlər Kabinetinə təqdim edilir. Növbəti büdcə ili üzrə dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsi isə ona əlavə edilmiş digər sənədlərlə birlikdə cari ilin oktyabr ayının 15-dən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 2-ci bəndinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin müzakirəsinə və təsdiqinə təqdim edilir. Qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində cari ilin dekabr ayının 20-dən gec olmayaraq təsdiq edilir. Beləliklə, mövcud qanunvericilik əsasında növbəti ilin dövlət büdcəsinin tərtibi İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən hazırlanan sosial-iqtisadi inkişaf proqnozları əsasında Maliyyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir və Nazirlər Kabinetinə təqdim edilir. Hökumətin müzakirəsindən sonra Prezident Aparatına göndərilir və prezident tərəfindən bəyənildikdən sonra baxılmaq üçün Milli Məclisə təqdim olunur. Milli Məclisin qəbul etdiyi variant prezident tərəfindən təsdiq edildikdən sonra qüvvəyə minir. Büdcəyə ictimai nəzarət funksiyası parlament tərəfindən həyata keçirilir. Büdcə gəlirləri və xərcləri Bir az əvvəl qeyd elədik ki, büdcə dövlətin baş maliyyə planıdır. O, adi h esabdarlıqda olduğu kimi, iki tərəfə malikdir: gəlir (mədaxil) və xərc (məxaric). Əgər birinci tərəf vergilər, rüsumlar və qeyri-vergi ödənişlərindən təşkil olunursa, ikinci tərəf özündə səhiyyə, təhsil, elm, sosial təminat, müdafiə, idarəetmə, h əmçinin dövlət subsidiyaları hesabına fəaliyyət göstərən iqtisadiyyatın ayrı-ayrı səhələrinə yönəlmiş xərclərin kompleks spektrini əks etdirir. B ц d ъя эялирляри - мцва f иг г а n у n вериъилик ак t лары иля мцяййя n o лу n муş г ай d а d а мц xt яли f сявиййяли бц d ъяляря d а x ил o ла n верэиляр , рцсумлар , d иэяр ю d я n иş вя Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|