78
- qiymətləndirilən obyektin adı və ünvanı;
- sifarişçinin tam adı;
- qiymətləndiricinin adı;
- qiymətləndirilən obyektin mülkiyyətçisinin adı;
- obyektdən cari istifadənin xarakteri;
- qiymətləndirilən hüquqların tərkibi;
- qiymətləndirmənin məqsədi;
- qiymətləndirmə bazası və onun şərhi;
- qiymətləndirmə yaxud gələcək satışın vaxtı;
- sifarişçinin təqdim etdiyi məlumatların siyahısı, verilmə tarixi, məlumatların
təqdimatına görə məsul şəxslərin adı, ünvanı və əlaqə telefonu;
- qiymətləndirmə barədə sifarişçinin xüsusi göstərişləri;
- işlərin başa çatdırılması vaxti.
Qiymətləndirmə işlərinin planı razılaşdırıldıqdan sonra sifarişçi və
qiymətləndirici arasında qiymətləndirmə haqqında müqavilə bağlanır. Hüquqi
baxımdan bu müqavilə sifarişçi və icraçı arasında müəyyən işlərin görülməsi yaxud
xidmətlərin göstərilməsi haqqında adi sənəddir. Qiymətləndirmənin yerinə yetirilməsi
üzrə xərclər, qiymətləndiriciyə ödənilən haqqın və mükafatların məbləği və şərtləri də
burada əks olunur. Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi işlərinin yerinə yetirilməsi
haqqında müqavilənin nümunəsi 1N-li əlavədə verilmişdir.
4.7. Mə
lumatların toplanması və
tə
hlili
Qiymətləndirmə üçün lazım olan məlumatların tamlığı və dürüstlüyü daşınmaz əmlakın
dəyərinin
hesablanmasının
dəqiqliyini
təmin
edən
ə
sas
amillərdəndir.
Qiymətləndirmənin məqsədlərindən, tətbiq ediləcək metodlardan asılı olaraq,
qiymətləndirici lazım olan məlumatların həcmini və siyahısını müəyyənləşdirməli və
sonra onları toplamağa başlamalıdır. Lazım olan məlumatlar qiymətləndirmə
79
müqaviləsinin və işlərin yerinə yetirilməsi planının öyrənilməsi, obyektə baxış
keçirilməsi, icarə müqavilələrinin təhlili, müsahibə aparılması yolu ilə əldə oluna bilər.
Daşınmaz əmlak bazarında dövriyyədə olan əmtəənin xüsusiyyətləri
qiymətləndiricidən beynəlxalq aləmdə, ölkə daxilində, ayrı-ayrı regionlarda baş verən
hadisələr barədə dolğun informasiyaya malik olmağı, baş verən meyllərin səbəblərini,
axarını, perspektivlərini aydınlaşdırmaq qabiliyyəti tələb edir. Belə ki, beynəlxalq
aləmdə baş verən hadisələr, məsələn, müxtəlif ölkələrin siyasi, hərbi, iqtisadi bloklar
yaratması, münaqişələr, pul vəsaitləri axınlarının istiqamətinin dəyişməsi, inflyasiya
proseslərinin güclənib-zəifləməsi, demoqrafik və sosial vəziyyətin yaxşılaşması yaxud
pisləşməsi ilə nəticələnir. Baş verən dəyişikliklər isə ölkələrin, regionların
iqtisadiyyatına, o cümlədən, daşınmaz əmlak bazarına güclü təsir göstərir.
Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi üçün daxil olan məlumatları ümumi və
xüsusi növlərə bölmək olar.
Ümumi informasiya təsviredci xarakter daşıyır və ölkə iqtisadiyyatında, xüsusilə
də daşınmaz əmlak bazarında baş verən meyllərin öyrənilməsi üçün, xüsusi informasiya
isə bilavasitə daşınmaz əmlakın dəyərinin müvafiq növünün qiymətləndirilməsi üçün
istifadə olunur.
Xarici informasiya massivinin yaradılması makroiqtisadi göstəricilərin, sosial və
siyasi amillər barədə məlumatların toplanması və onların milli iqtisadiyyatın,
regionların ümumi vəziyyətinə təsirinin öyrənilməsindən başlanır. Xarici informasiya
massivini aşağıdakı əsas bloklara ayırmaq olar:
iqtisadi inkişaf meylləri barədə;
regionun (ərazinin) xüsusiyyətləri barədə;
demoqrafik vəziyyət barədə;
dövlətin qanunvericilik bazası barədə;
ə
halinin alıcılıq qabiyiyyəti barədə;
qiymətlərin dinamikası barədə;
ə
saslı tikinti proqramları barədə;
tikinti məhsuluna çəkilən xərclərin dinamikası barədə;
80
-daşınmaz əmlakla aparılan əməliyyatların kreditləşdirilməsi barədə.
qtisadi inkişaf meylləri barədə məlumatlar qlobal səviyyədən yerli bazar
səviyyəsinədək təhlil olunur. Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası
proseslərinin sürətlənməsi, milli kapitalın hərəkətinin xüsusiyyətləri dünya iqtisa-
diyyatında baş verən hadisələrin və onların milli iqtisadiyyata təsirinin təhlil olunmasını
tələb edir. Bunun üçün qiymətləndirici xarici ticarət balansı, valyuita məzənnələri, idxal
olunan malların qiymətləri, sənaye məhsulları istehsalının səviyyəsi və pərakəndə
ticarətin həcmi kimi milli və beynəlxalq iqtisadi göstəriciləri araşdırmalıdır.
Milli iqtisadiyyatın carı vəziyyəti və inkişaf perspektivləri daşınmaz əmlakın
qiymətləndirilməsi prosesinə güclü təsir göstərir. Milli iqtisadiyyatda yaranmış
vəziyyət ümumi milli məhsul, ümumi daxili məhsul, milli gəlir, tədiyyə balansı,
qiymətlər indeksi, inflyasiyanın tempı, əhalinin məşğulluğu səviyyəsi, kreditlər üzrə
faizlərin dərəcələri, əhalinin pul gəlirləri, tikinti proqramlarının həyata keçirilməsi və
sair göstəricilərin səviyyəsi və dinamikası ilə səciyyələnir.
Regionun (ərazinin) iqtisadi inkişafının əsas göstəricilərinə oradakı iqtisadi bazanın
möhkəmliyi və işgüzar fəallığın səviyyəsi, təbii ehtiyatların mövcudluğu, əhalinin
sayının və tərkibinin dəyişməsi, məşğulluq səviyyəsi, gəlirlərinin orta səviyyəsi,
ə
razinin ekoloji, təbii-iqlim, hidrogeoloji şəraiti, relyefi, ətraf sahələrdən istifadə tipi,
nəqliyyat şəbəkəsinin rahatlığı və yaxınlığı, mühəndis qurğularının vəziyyəti, sosial və
kriminogen vəziyyət (bu amil mənzil, ofis və icarəyə verilən obyektlər üçün xüsusilə
ə
həmiyyətlidir) aid edilir.
Regionun bu göstəriciləri daşınmaz əmlakın müxtəlif növlərinə olan tələbin və
təklifin səviyyəsinə təsir göstərir. Qeyd olunmalıdır ki, bir çox hallarda dünya və ölkə
iqtisadiyyatında baş verən, daşınmaz əmlakın dəyərinə təsir göstərən meyllərlə
regionun (ərazinin) inkişaf meyllərindən fərqlənə bilər. Buna görə də qiymətləndirici
yerli hakimiyyət orqanlarının sosial-iqtisadi siyasətinin xüsusiyyətlərini, əhalinin yaş və
peşə tərkibini, ərazinin ekoloji şəraitini, qonşu ərazilərdən asılılıq dərəcəsini,
infrastruktur obyektlərinin vəziyyətini aydınlaşdırmalıdır.
Ölkə (region, ərazi) üzrə makroiqtisadi göstəricilərin təhlilindən sonra