349
Şəkil 8.17. Verginin müxtəlif faiz dərəcələri üçün Lafferin əyri
xətti.
Bu qrafikdən görmək olar ki,
∑
1
və
∑
2
-də maksimum vergi
daxilolmalarının maksimum ümumi həcmi
2
P
>
1
P
müqayisədə
2
P
1
P
∑
1
∑
2
Faiz
dərəcəsi
Vergi daxilolmalarının
həcmi
2
P
350
və
1
P
vergi tariflərinə müvafiqdir. Beləliklə daha yüksək vergilər
müxtəlif sənaye sahələrinin özündə belə mümkün olmayan böyük
qiymətlərə çıxaracaqdır. Xüsusilə bu istehsalçı firmalara, emal
sahələrində işləyənlərə mənfi təsir göstərəcəkdir. Verginin faiz
dərəcəsinin artırılması nəticəsində xammal, yanacaq, elektroenerji,
həmçinin nəqliyyat tarifləri də, xidmətlərə də qiymətlərin həddindən
artıq qalxması baş verəcək, nəticədə emal sahələrində istehsalın
rentabelliyi aşağı düşəcəkdir. Bu istehsal gücünün məhdudlaşdırma
meylini doğurur, son nəticədə iqtisadi tənəzzül baş verir.
Bazar iqtisadiyyatın inkişafı və qiymətin əmələ gəlməsini
mədudlaşdırmaq üçün konkret məqsədli nailiyyətlərə istiqamətlənmiş
vergi siyasətinin həyata keçirilməsini tələb edir (şək. 8.18).
Vergi siyasətinin məqsədi
Vergi ödəmədən yayınanların əlverişsiz vəziyyətə
təmin edilməsi
Ancaq qanunvericilik aktlar çərçivəsində verginin
həyata keçirilməsi
nvestisiyaya amortizasiya xərclərinin köçürülməsi
Vergi sisteminin sabit və aydın olması
Vergi imtiyazlarının azaldılması və ləğv edilməsi
Vergi ödəyicilərinin hüquqlarının genişləndirilməsi
Təbii ehtiyyatlara vergi qoyuluşunun artırılması
Vergiлярин sayının məhdudlaşdırılması (azaldılması)
Əsaslandırılmamış gömrük imtiyazlarının ləğv edilməsi
Yüksək effektli vergi dəyişikliyinin tətbiq edilməsi
Ekoloji pozuntulara qarşımaliyyə tədbirləri
stehlak bazarı üçün istehsalçıların müdafiə edilməsi
nvestisiyalar üçün vergi imtiyazlarının
genişləndirilməsi
xrac sahələrinin özünümaliyyələşdirmə sisteminə
köçürülməsi
Yerli orqanlarının daimi gəlirlərlə təmin etmək
Kommersiya banklarının büdcəyə və ehtiyyat
fondlarına edilən köçürmələr
Yüksək gəlirlərdən yuxarı həddə, aşağı gəlirlərdən isə
azaldılmış həddə vergilərin tutulması
nvestisiya innovasiyanı stimullaşdırır
351
Şəkil 8.18. Vergi siyasətinin məqsədləri.
Optimal vergi siyasətinin köməyi ilə real məqsədlərə, yəni
elmi-texniki
tərəqqinin
təmin
edilməsinə,
müəssisənin
rekonstruksiyasına və texniki cəhətdən yeniləşdirilməsinə, xalq
təsərrüfatı istehlak mallarının və yeyinti məhsullarının istehsalının
artırılmasına, onların keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, kənd
təsərrüfatı istehsalının genişləndirilməsinə nail olmaq olar.
8.5. QIYMƏTIN DÖVLƏT TƏNZIMLƏNMƏSI.
Dövlət özünün iqtisadi fəaliyyətində qiymətvə qiymətin əmələ gəlməsi
sahəsində müəyyən siyasəti həyata keçirmək hüququna malikdir.
Dövlətin qiymət siyasəıtini Prezident, RF-ın hökuməti RF
Konstitusiyasına müvafiq təmin edirlər. Qiymət və qiymət əmələgəlmə
sahəsində məhz dövlət siyasəti bütün ölkənin iqtisadi vəziyyətinə
əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Həmin təsir aşağıdakı formada ifadə
olunur.
•
bazar
münasibətlərinin
inkişafını
stimullaşdırır
və
nizamlayır;
•
düzgün və sosial cəhətdən istiqamətləndirilmiş rəqabət
şəraitini yaratmaq;
•
malların və xidmətlərin azad və nizamlı qaydada
yerdəyişməsinə şəraitini təşkil etmək;
352
•
azad maliyyə siyasətinin təhlükəsizliyinə və qabaqcadan
təhlil etməsini təmin etmək;
•
şəxsi, dövlət, bələdiyyə, aksioner və digər mülkiyyət
formalarının müdafiəsini təmin etmək;
•
inflyasiya proseslərini aradan qaldırmaq;
•
əhalinin sosial və iqtisadi cəhətdən müdafiəsinə nail olmaq.
Dövlətin qiymət siyasəti qiymətlərin tənzimlənməsində birbaşa
və dolayı metodların uyğunlaşdırılması yolu ilə həyata keçirilir (şəkil
8.19).
Dövlətin qiymət siyasəti
Dövlətin qiməti vasitəsiz (birbaşa) tənzimləməsi
Dövlətin qiyməti vasitəli (dolayı) tənzimləməsi
Ümumi qiymətlərin dondurulması
Qeydə alınmış qiymətlərin və tariflərin tətbiq
edilməsi
Dövlət tədarükü
Vergi və vergi dərəcələrinin təyin edilməsi
Müəyyən vaxt ərzində qiymət artımına
müəyyən həddin tətbiq edilməsi
Pul dövriyyəsinin və kreditin tənzimlənməsi
Rentabelлик normasının təyin edilməsi
Dövlətin investisiyası
Təchizat və ticarət üçün əlavə həddi edilmək
Valyuta мязяннясинин tənzimlənməsi
Məsləhət görülən qiyməti təyin etmək
dxal və ixrac rüsumlarının və gömrük
kvotasının təyin edilməsi
Paritet qiymətləri təyin etmək
Amortizasiya normalarını təyin etmək
Dövlət xərclərinin tənzimlənməsi