296
fakültəsi A zərbaycan Tibb Ġnstitutuna (indiki Azərbaycan Dövlət Tibb
Universiteti), pedaqoji fakü ltə isə Azərbaycan Pedaqoji Ġnstitutuna (indiki
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) çevrild i, hüquq fakültəsi əsasında
Sovet Quruculuğu və Hüquq Ġnstitutu, iqtisad fakültəsi bazasında isə
Kooperativ-Tica rət Ġnstitutu təĢkil o lundu. 1930-cu ildə Döv lət Universiteti ö z
fəaliyyətini müvəqqəti olaraq dayandırdı.
1930/31-c i tədris ilin in əvvəllə rində yu xarıda qeyd olunan müstəqil
institutlarla yanaĢı, Azərbaycanda pambıqçılıq, kooperativ -ticarət, diĢ müalicəsi,
avtomobil nəqliyyatı institutları təĢkil olun muĢdu, Bakıda Sənaye Akademiyası,
Qırmızı Pro fessorlar Ġnstitutu və Zaqafqaziya Bədən Tərbiyəsi Ġnstitutunun
filialları fəa liyyət göstərirdi. Belə liklə, 1932/33-cü tədris ilində respublikada on
min nəfərlik tələbənin təhsil aldığı 15 ali tədris müəssisəsi var id i
114
. Xalq
Ko missarları Sovetinin qəra rı ilə a li məktəb və te xniku mlar idarə və təs ərrüfat
orqanlarına təhkim edilir
115
, həmin idarə və müəssisələrə onların tədris-təcrübə
iĢinin maddi bazasının təĢkilində bilavasitə iĢtirak etmək öhdəliyi həvalə edilird i.
Belə ki, Azərbaycan Neft Ġnstitutu Ġttifaqneft və Azərneftin, Tibb Ġnstitutu Xalq
Səhiyyə Ko missarlığın ın, Kənd Təsərrüfatı Ġnstitutu isə Azərbaycan Xalq Torpaq
Ko missarlığının sərəncamına verilmiĢdi
116
.
Ali məktəblərin və texniku mların ayrı-ayrı idarələrə və təsərrüfat
orqanlarına təhkim edilməsi böyük əhəmiyyətə malik olub tədris müəssisələrinin
maddi bazasının möhkəmlən məsinə, res publika üçün lazım olan müxtəlif ixtisaslı
kadrların məqsədyönlü hazırlan masına imkan verd i.
Ali texniki məktəbləri bitirənlərin sayı artmıĢdı. Azərbaycan Politexnik
Ġnstitutu artıq 1932-ci ildə 575 mütəxəssis buraxmıĢdı
117
. Həmin institut neft sənayesi
üçün mədənçi, geoloq, texnoloq, maĢınqayıranlar hazırlanmasında xidmətlərinə görə
Qırmızı Əmək Bayrağı orden ilə təltif ed ild i
118
.
Ali və orta məktəblərə tələbələrin cəlb edilməsində Bakı, Gəncə və
respublikanın bir sıra rayonlarında fəaliyyət göstərən fəhlə fakültələri mühüm rol
oynayırdılar. Təbiidir ki, bu, təhsil alan tələbələrin sosial bazasını möhkəmləndirmək
imkanı idi. 1920/21-ci tədris ilində Bakı fəhlə fakültəsində oxuyanlar içərisində
fəhlələr 41 faiz, qulluqçular 56,5 faiz təĢkil edirdisə, 1929/30-cu ildə fəhlə və
muzdurlar 80 faiz, 1931/32-ci ildə isə 90 faizə bərabər idi
119
. Ali tədris müəssisələrini
"proletarlaĢdırmaq" məqsədilə istehsalatda çalıĢan fəhlələr üçün hazırlıq kursları
yaradılırdı. Dövlət tələbələrin maddi təminatını öz üzərinə götürür, 1520 nəfərdən
artıq tələbə dövlət və təsərrüfat orqanlarının təqaüdünü alırdı
120
. Ali məktəblərdə
tələbə yeməkxanaları açılır, yataqxanalar tikilirdi. Beləliklə, artıq 1932-ci ildə
Azərbaycanın ali və ali texniki mə ktəblərində tələbələrin ümumi sayının 70 faizini
fəhlələr təĢkil edirdi
121
.
297
Ali məktəblərdə yerli millətin nümayəndələrinin - azərbaycanlıların
sayının artmasına diqqət verilirdi. 1928/29-cu tədris ilində tibb fakültəsində təhsil
alan 535 tələbədən 171-i (32 faiz) 122, 1932-ci ildə isə Tibb Ġnstitutunun 1559
tələbəsindən 1147-si (73,6 faiz), azərbaycanlı idi
123
. 1930/31-ci tədris ilində ali tədris
müəssisələrinə qəbul edilən 2792 abituriyentdən 1567 nəfəri (56,1 faiz)
azərbaycanlı idi
124.
Ümumiyyətlə, bu illərdə bütün ali tədris müəssisələrində
azərbaycanlı tələbələrin faizi 27,3-dən 50,5-ə
125
, azərbaycanlı tələbə qızların sayı
isə 149-dan 838-ə yüksəldi.
1930-cu ildə bütün ali və ali texniki mə ktəblərdə elmi kadrların
hazırlanması və azərbaycanlı müəllimlərin sayının artırılmasına imkan verən
aspirantura təĢkil edilməsinin baĢlanğıcı qoyuldu. 1930-cu ildən tibb, neft
institutlarında və digərlərində tədrisin doğma dildə aparıldığı bölmələr açıldı.
Texniku mların yenidən qurulması həyata keçirilirdi. N.Nərimanov adına texnikumun
bir neçə Ģöbələri nadir texniki ixtisaslar üzrə kadrlar hazırlayan müstəqil texniku mlara
çevrildi. Gəncədə yeni texniki texnikum açıldı. Bakıda elektrik-inĢaat, sənaye, sənaye-
iqtisad, kooperativ və pedaqogika texnikumları təĢkil edildi
126
. Moskva və digər
paytaxt Ģəhərlərinin ali və ali texniki məktəblərinə göndərilənlərin sayı ildən-ilə
artırd ı. 1929/30-cu tədris ilində Azərbaycanın göndəriĢi ilə RSFSR və digər
respublikaların ali və ali texniki məktəblərində 249 nəfər təhsil alırdısa, 1930/31-ci
tədris ilində onların sayı 492 nəfər (60 faizi azərbaycanlı idi) təĢkil ed ird i
127
.
Azərbaycanda
yeni
ziyalı
və
mü xtəlif
ixtisaslı
kadrların
hazırlan masında, elm və mədəniyyətin inkiĢafında qabaqcıl rus alim və ziyalılarının
böyük rolu olmuĢdu. Azərbaycan SSR hökuməti Rusiya alimlərinin xid mətlərini
yüksək qiymətləndirərək, 1930-cu ilin iyununda professorlar A.O.Makovelski,
P.D.Qulyayev və Ġ.Q.UĢinskiyə Əməkdar elm xadimi fə xri adı verdi
128
. 1931-ci ildə
isə Azərbaycan Politexnik (neft) Ġnstitutunun direktoru A.A.NikiĢin Qırmızı Əmək
Bayrağı ordeni ilə təltif edildi. Professor S.Romanova əmək qəhrəmanı fəxri adı
verildi. Professorlar K.Pokrovski, Z.ĠlyaĢeviç, Ġ.Yesman, P.Kuznetsov və baĢqaları
fəxri fərmanlarla təltif edildilər. Bu alimlərin Azərbaycanda səmərəli fəaliyyəti ali və ali
texniki məktəblər Ģəbəkəsinin geniĢlənməsini, azərbaycanlı və digər millətlərin
nümayəndələrindən ibarət kadrların hazırlan masını təmin etdi. Artıq 1932-ci ilin
sonunda xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində 50 min nəfərədək ali təhsilli
mütəxəssis çalıĢırdı
129
. Onların içərisində respublikadan kənarda təhsil almıĢ
mütəxəssislər aparıcı rol oynayırd ılar.
1933-1937-ci illərdə mütəxəssislər hazırlanması problemi həm a li və orta
məktəblərin təĢkilat-təsərrüfat cəhətdən möhkəmləndirilməsi, həm də bütün tədris -
tərbiyə iĢinin daha da təkmilləĢdirilməsi ilə paralel həyata keçirilirdi. Bu illərdə
partiya və hökumət ali məktəblərdə bütün tədris prosesinin, mütəxəssis kadrlar
hazırlan ması məsələlərinin onlara lazım olan məcraya yönəldilməsinə daha ciddi