9
uzaqgörən iştirakçıları əmələ gələn bu boşluğu doldurmağa can
atırlar. Bunu adətən intellektual mülkiyyətlə fəal işləyən kom-
mersiya bankının təcrübəsi sübut edir. Müdafiə sahəsindəki
müəssisələrin xidməti banka patent növündən, iri intellektual
potensialdan, ixtiralardan və sairdən istifadə etmək imkanı ve-
rir. Bir qayda olaraq, bu potensial tələb olunmur, o nə müəs-
sisələrə, nə də tədqiqatın müəlliflərinə mənfəət gətirmir. Bir
qayda olaraq intellektual mülkiyyətin qiyməti çox bahadır. Bil-
mək lazımdır ki, bu, yaxud digər patent ya da ixtira neçəyədir,
harada ona tələb var. Patent hüququ sahəsində «oyun qaydala-
rı»nı bilmək də vacibdir. Qiymətləndiricilər korporativ müş-
tərilərindən istifadə edən ixtiraçı müəlliflərə mükafatların veril-
məsi üzrə bütün hesabların kommersiya bankına köçürülməsi
istiqamətində hərəkət etməyə cəhd edirlər. Ancaq bütün əsas
problemlər belə növ mülkiyyətin real qiymətləndirilmə çətin-
liklərlə əlaqədardır.
Mülkiyyətin qiymətləndirilməsi peşəkar qiymətləndiril-
mə fəaliyyəti kimi inkişaf etməkdədir. Bazar şəraitində biznesi
real surətdə qiymətləndirmədən hər hansı şirkətə effektiv
rəhbərlik etmək mümkün deyil. Müəssisənin dəyərinin qiymət-
ləndirilməsi hər hansı idarəetmə strategiyasının effektivliyini
universal göstəricisi kimi cıxış edir. Əmlakı alıb satarkən, intel-
lektual mülkiyyəti qiymətləndirərkən, əsas fondları yenidən
qiymətləndirərkən, amortizasiya siyasəti həyata keçrilərkən və
bir çox digər bazar fəaliyyətinin real qiymətləndirilməsi obyek-
tiv cəhətdən zəruridir. Bu sahədə bütün problemlər hələ də həll
olunmayıb. Həm də toplanmış təcrübə ölkədaхili iqtisadi vəziy-
yətinin mentalitet və ənənəvi xüsusiyyətləri qiymətləndirilmə
fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə imkan yaradır.
Azərbaycanda bazar münasibətlərinin inkişafı prosesi
bazar strukturlarının normal tam fəaliyyətini təmin etmək vər-
dişlərinə malik olan mütəxəssislərə tələbatın olmasını şərtlən-
dirdi. Bu da bir sıra yeni peşələrin, o cümlədən qiymətləndirici
10
peşəsinin yaranmasına (müxtəlif mülkiyyət obyektlərinin qiy-
mətləndirilməsi üzrə ekspert) gətirib çıxardı.
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin ümumi səciyyəsi
Qiymətləndirmə–konkret bazar şəraitində əmlakın öz-
gəninkiləşdirilməsi zamanı real pul qazanılması mümkünlüyü-
nü təyin etmək məqsədi olan mütəxəssis fəaliyyətidir. Daşın-
maz əmlak (o cümlədən, torpaq sahələri, binalar, tikililər)
maşınlar, avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri, intellektual mülkiy-
yət, qiymətli kağızlar, fəaliyyətdə olan müəssisələr, təbii resus-
lar, qiymətləndirmə obyektləridirlər. Onların bazar, investisiya,
girov və s. dəyər növləri qiymətləndirmənin aparılması nəticə-
sində aşkar olunur.
Qiymətləndirilmə-iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi
sisteminin alətidir. Artıq Azərbaycanda qiymətləndirmə fəaliy-
yəti surətlə inkişaf edir və alınan təcrübə «Qiymətləndirmə
fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanununa
ə
saslanır. Hökumət orqanlarının bütün mühüm qərarları qiy-
mətləndirilmə məsələlərinə - dövlət mülkiyyətinin özəlləşdiril-
məsi, vergi qoyuluşu və amortizasiya siyasəti məqsədləri üçün
ə
sas fondların yenidən qiymətləndirilməsinə aiddir. Burada
qiymətləndirilmə prosesinə necə nəzarət etməyi müəyyən
etmək çox vacibdir.
Aktivlərin obyektiv qiymətləndirilməsi (daşınmaz əm-
lak, maşın və avadanlıqlar, biznes, intellektual mülkiyyət və.s)
bazar şəraitində zəruridir, ancaq iqtisadiyyatda qeyri-sabit və-
ziyyətdə bütövlük və bazarda eyni cür qiymətləndirmə böyük
ə
həmiyyət kəsb edir.
Bir peşə kimi daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi in-
kişaf etmiş ölkələrdə hələ 30-cu illərdə meydana cıxmışdı. Hər
bir ölkə üçün xarakter olan belə fəaliyyətin spesifikliyinə bax-
mayaraq qiymətləndirmə prinsiplərinin ümumi cəhətləri vardır.
11
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin inkişafında güclü təkan
müəssisələrin əmlakının bazar qiymətini təyin etmək üçün
müstəqil ekspertlər təşkilatının cəlb edilməsinin həlli gedişin-
də 1992-1997-ci illərdəki əsas fondların yenidən qiymətlən-
dirilməsi oldu. Son zamanlar həm hökumət, həm idarəetmə or-
qanları, həm də sahibkarların özü tərəfindən mülkiyyət obyekt-
lərinin qiymətləndirilməsinə maraq artmaqdadır.
Qiymətləndirmə fəaliyyəti ilə məşğul olan firmalar yara-
dılmışdır və inkişaf edirlər. ndi mənzilləri, maşınları qiymətlən-
dirmək, yəni inkişaf etməkdə olan bazarlarda alqı-satqı prosesində
geniş iştirak edən mülkiyyət obyektlərinə qiymətqoyma tapşırığı
alan qiymətləndiricilərə tez-tez rast gəlmək olur.
Ümumi özəlləşdirilmənin aparılması qiymətləndirməyə
ə
həmiyyətli marağın artmasına təsir etmir, yəni özəlləşdir-
mənin aparılması metodikaları mülkiyyətin bölüşdürülməsinin
digər variantlarını nəzərdə tutur.
Qiymətləndirici peşəsinin təşəkkül tapması və inkişafı
üzrə iqtisadçı-qiymətçiləri qiymətləndirmə prosesinə cəlb et-
mək açıq-aydın zərurətə çevrilmişdir. Ona görə ki, onlar müəs-
sisə aktivlərinin uçotu qaydası, yenidən qiymətləndirilməsi,
onların balans dəyərinin düzgün formalaşması barədə əsaslı rəy
verə bilərlər.
Respublika qiymətləndirmə şirkət və firmaların iş təc-
rübəsini təhlil edərək, həm sifariş verilən qiymətin dəyişilməsi
məqsədini, həm də yerinə yetirilən işin keyfiyyətinə artan tə-
ləbin səviyyəsini diqqətlə izləmək olar. Əvvəllər bir çoх şirkət-
lərdə nizamnamə kapitalının formalaşdırılması adətən «bilik və
bacarıq», «işgüzar reputasiya» olan qeyri-material aktivlərinin
razılaşdırılmış qiyməti üzrə təsisçilərin təklif etdiyi qaydada
həyata keçirilirdi. Belə əməliyyatlara qanunvericiliklə icazə ve-
rilsə də, ancaq bir qayda olaraq nizamnamə kapitalında real qo-
yuluşlar həyata keçirilmədən bir, yaхud bir neçə təsisçinin pa-
yının artırılması məqsədilə istifadə edilirdi. Son zamanlar qiy-
mətləndirmə firmalarının хidmətinə «nou-hau» qaydalarına,
Dostları ilə paylaş: |