158
Cədvəl 5-dən görünür ki, binalar və tikililər
odadavamlılığına görə beş dərəcəyə bölünür.
Yanğın təhlükəsinə görə istehsal prosesləri beş
kateqoriyaya bölünür:
A-kateqoiyası, alışması və partlayışı, suyun, havanın
oksigenin, buxarların temperaturu 28
0
S-dən və aşağı olan
mayelərin təsiri ilə baş verən madələrin tətbiqi ilə əlaqədar
istehsalat sahələri;
B-kateqoriyası, buxarların alışma temperaturu (28-
120)
0
S olan mayelərin və yanar qazların tətbiqi ilə əlaqədar
istehsal, havada asılmış halda olan yanar liflər və ya toz
oksigenlə birləşərək partlayış təhlükəsi yaradan istehsalat;
V-kateqoriyası, bərk yanar maddələrin və materialların
emalı və tətbiqi ilə əlaqədar, eləcə də buxarların alışma
temperaturu 120
0
S yuxarı olan mayelərdən istifadə olunan
istehsalat sahələri;
Q-kateqoriyası, bərk maddələrin qaynar, közərmiş və
ərimiş halda emalı (bu halda şüa halında istilik, sistematik
olaraq qığılcım və alov yaranır), həmçinin maye, qaz və bərk
hala olan yanacağın yandırılması ilə əlaqədar istehsalat;
D-kateqoriyası, yanmayan maddələrin və materialların
soyuq halda emalı ilə əlaqədar istehsalat sahələri.
159
Yanma qrupları və əsas tikinti konstrukaiyalarının
odadavamlılığının minimal hədləri, saat
Cədvəl 5.
Odadava
mlığın
dərəcəsi
Əsas tikinti konstruksiyaları
Aparıcı
divarlar,
pilləkanlar
ın
divarları
Xarici
panel
divan
Pillələr,
döşəmə
lər və
başqa
aparıcı
Pillələr,
döşəmə
lər və
başqa
aparıcı
örtük
konstruksi
yalar
Daxili
aparıcı
divarlar
(arakəs
mələr)
Yanğına
qarşı
divarlar
I
yanmayan
2,5
yanmayan
0,5
yanmayan
1,0
yanmayan
0,5
çətin
yanan
0,25
yanmayan
2,5
II
yanmayan
2,0
yanmayan
0,5
yanmayan
0,75
yanmayan
0,25
çətin
yanan
0,25
yanmayan
2,5
III
yanmayan
2,0
yanmayan
0,25
çətin
yanan
0,75
yanan
-
çətin
yanan
0,25
yanmayan
2,5
çətin
yanan
0,5
IV
çətin
0,5
yanan
0,25
yanan
0,25
yanan
-
çətin
yanan
0,25
yanmayan
2,5
V
yanan
-
yanan
-
yanan
-
yanan
-
yanan
-
yanmayan
2,5
5.3 Yanğının yayılmasına qarşı mübarizə və yanğın
söndürmə vasitələri
İstehsalatda və elektrotexniki qurğularının təmir
quraşdırma işlərində yanğına qarşı tədbirlər pozulduqda,
həmçinin qəza hallarında yanğına çevrilə bilən yanma
ocaqlarının
əmələ
gəlməsi
mümkündür.
Məsələn,
elektrotexniki qurğularda, harada ki, elektrik maşın və
160
aparatların izolyasiyasının, kabellərin naqillərinin və
transformator yağının yanması baş verə bilər. Bununla
əlaqədar təhlükəsizlik texnikasının qaydalarına və yerli
yanğına qarşı təlimatlarda yanğının yayılmasının qarşısını
almaq və yanma ocaqlarının ləğvi barədə tədbirlər nəzərdə
tutulur.
Açıq halda qoyulmuş kabellərin xarici zirehini
odadavamlı boyaqla rənglənir.
Kabellər
bərkidiləcək
qurğu və konstruksiyalar
odadavamlı materiallardan hazırlanmalıdır.
Elektrik maşınları quraşırılmış otaqlarda ilkin mühafizə
vasitələri – yanğın söndürən və quru qum olan yeşik olmalıdır.
Yanğının yayılmasında böyük təhlükəli yağ doldurulmuş
aparatlar
–
transformatorlar
və
açarlar
yaradırlar.
Transformator yağının yanması nəticəsində yaranan təhlükəni
məhdudlaşdırmaq üçün, transformatorun altında yağ qəbul
edən çuxur (çala) qazırlar, üstünü barmaqlıqda (şəbəkə)
örtülür və üstünə xırda daş qırıntıları (qınçıllar) tökülür.
Transformatorda yanğın baş verdikdə, onun aşağı hissəsində
quraşdırılmış krandan yağ çuxura axıdılır və beləliklə
yayılmasının qarşısı alınır.
Yağ transformatorları və yağ açarları (böyük həcmli,
60kq) saxlanılan kameraların qapılarını çətin yanan
materialdan hazırlanır. Kameradan çıxış, xaricə (yəni çölə) və
ya odadavamlı döşəməyə, divarlara və örtüyə malik otağa
olmalıdır. Bu tələbləri yerinə yetirdikdə transformatorda yağın
yanması və ya açarın partlayışı zamanı yaranan yanğının
yayılmasının (qonşu otaqlara) qarşısı alınır. Bütün otaqlarda
(harda yağdoldurulmuş aparatlar quraşdırılıb) quru qum dol-
161
durulmuş yeşik və yanğınsöndürənlər olmalıdır.
İstehsalat otaqlarında, yarımstansiyalarda və elektrik
maşınları quraşdırılmış yerlərdə ilkin yanğınsöndürən vasitələr
olmalıdır və bunlardan istifadə etməklə işçilər yanğının
yayılmasının qarşısını almalıdırlar (yanğınsöndürənlər gələnə
qədər).
Yanğını söndürmək üçün sudan, onun buxarından və
xüsusi kimyəvi maddələrdən istifadə etmək olar. Su daha ucuz
və geniş yayılmış yanğınsöndürən vasitə yayılır. Ancaq,
tezalışan mayeləri (benzin, kerosin, mineral yağı) su ilə
söndürmək olmaz (suyun sıxlığı çox olduğundan, o tezalışan
mayelərin altında yayılaraq yanma səthinin sahəsini çoxaldır).
Su ilə həmçinin, kalsium karbidi və ya silitranı söndürmək
olmaz (bu maddələr su ilə görüşdükdə yanar maddələr əmələ
gətirir). Bundan başqa su ilə gərginlik altında olan elektrik
avadanlıqlarını da söndürmək olmaz (su şırnağı ilə elektrik
cərəyanından xəsarət yarana bilər).
Qapalı (bağlı) otaqlarda yanğın söndürmək üçün su
buxarlardan istifadə etmək məsləhət görülür (buxarın
təsirindən yanar qarışıqdakı oksigenin miqdarı və onun
temperaturu azalır). Su buxarından həmçinin elektrik
maşınlarının dolaqlarında yaranan yanğını, eləcə də müxtəlif
bərk və maye halda olan yanar maddələri söndürmək üçün
istifadə olunur.
Yanğınların söndürülməsində kimyəvi köpük yaxşı
nəticələr verir. Kimyəvi köpük, köpük yaradan tozların su ilə
qarışdırılması nəticəsində alınır. Köpüyün yanğınsöndürmə
keyfiyyəti onun izoləetmə qabiliyyətinə (xassəsinə) əsaslan-
mışdır. Bu halda yanan maddənin buxarlanmasının qarşısı
162
alınır və onun üst qatı soyuyur, beləliklə yanğının
yayılmasının qarşısı alınır. Köpüklü yanğın söndürənlərin
müxtəlif tipləri (OP-5; OU-2; OU5-7) mövcuddur və
bunlardan əsasən neft məhsullarının yanması nəticəsində
yaranan yanğınları söndürmək üçün istifadə edilir.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz texniki yanğın söndürənlərlə
yanaşı, praktikada daha sadə yanğın söndürən vasitələrdən də
(quru qum; asbest və ya kobud toxunmuş yun parçalar)
istifadə olunur. Bu cür mühafizə vasitələrini yanğın
mənbəyinin üstünə atdıqda o tezliklə sönür (oksigenin
çatışmamazlığı səbəbdən).
Yanğının tezliklə söndürülməsində xüsusi yanğın
siqnalizasiyasının rolu böyükdür. Belə siqnalizasiyanın
köməyilə yanğın yerinə təcili olaraq yanğın söndürülənlərin
komandası çağrılır. Yanğın siqnalizasiyası kimi şəhər və
zavod daxili telefon rabitəsindən istifadə edilir. Müəssisənin
bütün işçiləri şəhər və yerli yanğınsöndürən komandanın
telefon nömrələrini bilməlidir. Telefon rabitəsindən başqa
yanğınsöndürən
komandası
çağırmaq
üçün
xüsusi
siqnalizasiyadan da istifadə olunur. Xüsusi siqnalizasiya,
xəbərdaredici cihazlardan, qəbuledici stansiyadan, siqnalları
ötürən şəbəkədən və qida mənbəyindən ibarət olur.
xəbərdaredicilər kimi əllə idarə olunan və ya avtomatik
işləyən cihazlardan (istilik xəbərdaredicilər) istifadə oluna
bilər.
163
ƏDƏBİYYAT
1.
Беляков,
Г.И.
Безопасность
жизнедеятельности. Охрана труда: Учебник для
бакалавров / Г.И. Беляков. - М.: Юрайт,
2012. - 572 c.
2.
Беляков,
Г.И.
Безопасность
жизнедеятельности. Охрана труда: Учебник для
бакалавров / Г.И. Беляков. - М.: Юрайт,
2013. - 572 c.
3.
Гридин, А.Д. Безопасность и охрана труда
в сфере гостиничного обслуживания: Учебное
пособие для студ. учреждений сред. проф.
образования / А.Д. Гридин. - М.: ИЦ
Академия, 2013. - 224 c.
4.
Девисилов, В.А. Охрана труда: Учебник /
В.А. Девисилов. - М.: Форум, НИЦ ИНФРА-
М, 2013. - 512 c.
5.
Ефремова, О.С. Охрана труда в организации
в схемах и таблицах / О.С. Ефремова. - М.:
Альфа-Пресс, 2012. - 108 c.
6.
Ефремова, О.С. Охрана труда в организации
в схемах и таблицах / О.С. Ефремова. - М.:
Альфа-Пресс, 2013. - 112 c.
7.
Ефремова, О.С. Охрана труда от А до Я:
Практическое пособие / О.С. Ефремова. - М.:
Альфа-Пресс, 2013. - 672 c.
8.
Карнаух, Н.Н. Охрана труда: Учебник /
Н.Н. Карнаух. - М.: Юрайт, 2011. - 380 c.
9.
Карнаух, Н.Н. Охрана труда: Учебник для
бакалавров / Н.Н. Карнаух. - М.: Юрайт,
164
2013. - 380 c.
10.
Коробко, В.И. Охрана труда: Учебное
пособие для студентов вузов / В.И. Коробко. -
М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 239 c.
11.
Михайлов, Ю.М. Охрана труда в
образовательных учреждениях: Практическое пособие
/
Ю.М. Михайлов. - М.: Альфа-Пресс, 2011.
- 184 c.
12.
Рогожин, М.Ю. Охрана труда в
организациях,
осуществляющих
образовательную
деятельность / М.Ю. Рогожин. - М.: Альфа-
Пресс, 2013. - 400 c.
13.
Сибикин, Ю.Д. Охрана труда и
электробезопасность / Ю.Д. Сибикин. - М.:
Радио и связь, 2012. - 408 c.
14. Князевский Б.А., Липкин Б.Ю. Электроснабжения
промышленных предприятий-М., Высшаяшкола, 1979-510 с
15. Нормы радиачионной безопасности НРБ-76 и
основные санитарные правила ОСП -72/80. М.
Энергоиздат, 1981.-96с
16. Справочник по електротехнический зашитным
средствам и приспособлениям. –М Энергия, 1978. -64с
17.
СНИП
П-2-80
Противопожарные
нормы
проектирования зданий и сооружений- М. Стройиздат
1981. 14с
18.
Санитарные
нормы
проектирования
промышленных предприятий. СН 245-71-М. Стройиздат,
1972-96с
19. Инструкция по проектированию и устройству
молниезащиты зданий и сооружений. СН 305.77. –М.
Стройиздат, 1978-46с
20. Основы пожарный безопасности М.В. Алесеев,
165
П.Г.Демидов и др-М: Высшая школа, 1971. 248с
21. Демидов П.Г., Шандыба В.А., Шеглов П.П
Горение и свойства горюцих веществ. –М: Химия, 1981.
272с
MÜNDƏRİCAT
---------------------------------------------------------------4
1. Əmək mühafizəsi və elektrik təhlükəsizliyinin əsasları---5
1.1 Əmək şəraiti-----------------------------------------------------5
1.2 Əməyin gigiyenası və iş yerinin təşkili----------------------6
1.3 İstehsalat sahələrinin işıqlandırılması------------------------9
1.4 İstilik, elektromaqnit və radioaktiv şüalanmalardan
mühafizə-------------------------------------------------------------12
1.5 Səs-küy (gurultu) və vibrasiyalardan mühafizə----------18
1.6 Adamın elektrik cərəyanından xəsarət alması------------22
1.7 Elektrik cərəyanından xəsarət alan adama ilk yardım-------
------------------------------------------------------------------------25
1.8 Elektrik cərəyanından adamın xəsarət alma təhlükəsinə
görə elektrik şəbəkələrinin xüsusiyyətləri----------------------29
1.9 Elektrik qurğularının elektrik təhlükəsizliyinə olan
tələbləri-------------------------------------------------------------47
2. Elektrik qurğularında mühafizə tədbirləri-----------------51
2.1 Kiçik gərginliklərin tətbiqi və şəbəkələrin mühafizə
açılması------------------------------------------------------------52
166
2.2 İzolyasiyaya nəzarət-----------------------------------------53
2.3 Mühafizə torpaqlanması və sıfırlama---------------------54
2.4 Mühafizə açması --------------------------------------------69
2.5 Mühafizə vasitələri-------------------------------------------76
2.6 İkiqat izolyasiya----------------------------------------------93
2.7 Çəpər və bloklaşmalar----------------------------------------94
3. Elektrik qurğularının təhlükəsiz istismarının təşkili------95
3.1 İşləyən elektrik qurğularına operativ xidmət olunması--95
3.2 İşləyən elektrik qurğularında iş aparılması---------------99
3.3 Elektrik avadanlıqlarının elektrik sınağı-----------------110
4. Elektrik qurğularının quraşdırılmasında təhlükəsizlik
texnikası-----------------------------------------------------------113
4.1 Hava xətlərinin quraşdırılması----------------------------114
4.2 Kabel xətlərinin quraşdırılması---------------------------115
4.3 Paylaşdırıcı qurluşların, güc transformatorlarının və
elektrikmaşınlarının quraşdırılması---------------------------117
4.4 Daxili elektrik şəbəkələrinin və idarə aparatlarının
quraşdırılması-----------------------------------------------------118
5. Yanğın profilaktikası və elektrik qurğularında yanğının
söndürülməsi------------------------------------------------------119
5.1 Yanma və yanğın təhlükəsi--------------------------------119
5.2 Bina və tikililərin odadavamlılığı-------------------------123
5.3Yanğının yayılmasına qarşı mübarizə və yanğın söndürmə
vasitələri-----------------------------------------------------------126
Ədəbiyyat-----------------------------------------------------130
Giriş
167
168
169
Dostları ilə paylaş: |