19
Belge 48
Taşnak Nikola Duman’ın Rusya’ya gittiği ve orada
Ermenilerin Türkiye’ye gitmeleri için propaganda yaptığı.
Belge 49
Türk Ermenilere Yardım Bürosunun şu anda hiçbir şey
yapmadığı; Taşnak Partisi’nin de hareketsiz olmakla birlikte Rusya’ya
karşı olamayacağı.
Belge 50
Orizon
Gazetesi’nin editörlerinin Muş’a yaptıkları ziyaret, bu
kişilerin isyana teşvikten tutuklanması, Erzurum Milletvekili Karakin
Pastırmacıyan’ın devreye girerek salıverilmelerini sağlaması.
Belge 51
Nubar Paşa’nın Berlin’e giderek reformların yapılması için
Almanların desteğini sağlamaya çalışması.
Belge 52
Rus Hükümetinin Ermenilere reformlar için baskı yapılacağı
konusunda güvence verdikleri; Türk Hükümetinin Ermeniler
karşısındaki tavrı; Reformlarda Rus etkisinin azalmasında Almanya’nın
rolü.
Belge 53
Mşak Gazetesi editörünün etkisiyle Tiflis’te Taşnaklara karşı
hoşnutsuzluğun oluşması.
ERMENİ PARTİLERİNİN TÜRK VE RUS
HÜKÜMETLERİ İLE İLİŞKİLERİ
Belge 1
Taşnak ve Hınçak’ın emri ile Ermenilerin silahlandırılmaya
çalışıldığı, 600 gencin bu amaçla Türkiye’ye gönderildiği; Kürtlerle
dostluk kurulması gerektiği, şu anda Kürtlerin Ermenilere saldırmadığı;
Taşnakların para toplamak için görevlendirme yaptığı, kapitalist
Ermenilerden yardım isteneceği; Taşnakların bir isyana teşebbüs
etmemesi gerektiği, aksi taktirde Rus Hükümeti’nin zor durumda
kalacağı; İstanbul’da Ermeni reformları hakkında Ermeni
20
temsilcilerinin katıldığı bir toplantı yapıldığı, toplantıda gizli alınan
karar gereğince nüfus sayımı öncesi dışarıdaki Ermenilerin Türkiye’ye
dönmelerinin sağlanmasına karar verildiği; Vank Kilisesi’nde gizli
toplantıların yapıldığı; Taşnakların ilan ettiği seferberlik dolayısıyla
Türkiye’ye her taraftan zinvor gittiği; Kafkasya Genel Valisi’nin
Ermenilerin Rusya
tarafında yer almaları durumunda, savaş bittiğinde,
Ermenilere özerklik verileceği vaadi; Ermenilerin Finlandiya örneğinde
özerklik isteğinin Çar tarafından da kabul edildiği; Fransa’nın da
özerkliğe onay verdiği.
Belge 2
1913 yılı sonbaharında Köstence’de yapılan Hınçak Partisi
Kongresi’nde alınan kararlar; illegal şekilde örgütlenerek Türk Devleti
ile mücadelenin askerî, maddî ve manevî araçlarla yapılacağı; Türk
Hükümeti’nin reform yapmayacağı; Türklere tam bir güvensizlik
olduğu; Hınçak’ın Avrupa devletlerinin, özellikle de Rusya’nın,
kontrolü altında Ermenistan'ın özerklik iddiasını savunduğu; İttihat ve
Terakki
ile anlaşma yapılmaması; Kongre’de Türkiye'ye karşı faaliyet
için yeni illegal komitenin seçimlerinin de yapıldığı.
Belge 3
Taşnakların
Erivan’da
ilgi
görmediği;
Türkiye
Ermenistanı’ndaki reformlarla ağırlıklı olarak Ermeni aydınların
ilgilendiği, Erivan halkının bu reforma karşı kayıtsız oldukları.
Belge 4
Taşnakların Ermenilerin çıkarlarını koruma işini üzerine
aldığı, Ermenilerin kendilerini savunmak için silahlandığı.
Belge 5
Artur takma isimli
Türk casusu ve Ermeni faaliyetleri
hakkında.
Belge 6
Taşnak üyesi bazı Ermeniler hakkında.
Belge 7
Taşnak üyesi bazı Ermeniler hakkında.
21
Belge 8
Taşnak programından Rusya hakkındaki olumsuz ifadelerin
çıkarılması; Rusya’ya Ermeni milletinin koruyucusu gibi bakıldığı,
bundan sonraki faaliyetlerin sadece Türkiye’ye yönelik olması;
Ayaklanma örgütleninceye kadar Türk Hükümeti’ne karşı hareket
edilmemesi.
Belge 9
Özerk Ermenistan oluşturulacağı; Kürtlerin haklarını alması
halinde Ermenilere saldırabileceği.
Belge 10
1914 Temmuz-
Ağustos’unda Taşnak Kongresi’nde Rusya’yla
savaş ihtimalinde Türkiye’ye sadık kalınacağı kararı alındığı ve bir
komisyon kurulduğu, komisyonun üyeleri ve görevleri; Taşnak
Partisi’nde Rusya’nın rolü konusunda iki farklı görüş olduğu; savaş
başlayınca Rusya’nın Ermenileri gönüllü birlikler halinde
teşkilatlandırdığı, oluşturulan birliklerin yerleri, komutanları,
faaliyetleri ve Rusya’nın birlikleri silahlarla donattığı.
Belge 11
Türkiye’nin askere alınan Ermenileri Rus sınırına değil ters
tarafa gönderdiği, Ermenilerin protestosu.
Belge 12
Tiflis
’te Taşnak mensubu öğretmen ve öğrencilerin yaptığı
kongrede; Türk Ermenilerine ayaklanma için silah ve para yardımı
yapılması kararı; Andranik’in Varna’da olduğu ve 4.000 askerinin
bulunduğu.
Belge 13
Taşnak Partisi’nin tüm faaliyetlerinin Türkiye’ye yöneldiği,
Rusya
içindeki faaliyetleri Rusya’ya bağlılığın artmasını sağladığı;
Muş, Bitlis ve Van’daki Ermenilerin ayaklanmaya karar verdikleri.
Belge 14
Hamazasp ve Andranik
’in bir araya gelerek Ermeni
birliklerinin oluşmasını konuşacakları, 15.000 Ermeni askerin hazır
olduğu; Silahların Rusya’dan teminin edileceği; Türk ordusundaki
Dostları ilə paylaş: |