Bir çox ink işaf etmiş ölkələrdə q a d ın la r böyük nailiyyətlər
qazanm ış. o n la r ictimaiyyət tərəfm dən sosial-iqtisadi və
siyasi h ü q u q la n n m ta n m m a sm a , a n a h ğ m və uşaqlarm
m ü d afiəsin ə nail o lm u şlar. E y n i z a m a n d a q a d ın la r m
dövlət id a rə e tm ə sistem ində, is te h s a la td a m a r a q la r m ı
m ühafızə edən, o n la rm şərəfini və mənliyini q o r u y a n
q a n u n la r m və inzibati q a y d a la rm d a qəbul edilməsinə nail
olm uşdur. İndi "q ad m məsələsinin" q o y u lu şu n u n və həlli
y o lla n n m ağırhq mərkəzi cəmiyyətin sosial-iqtisadi və
siyasi inkişafm m vəzifələri və im k a n la n ilə təyin olunan
q a d m s ta tu s u n u n artm ası tərəfə d a h a çox meyl edir. Belə
ki, gender tədqiqatları cinsin birinci-bioloji aspektindən
fərqlənərək, o n u n digər aspektlərinin də araşdu'ilmasmı
məqsəd sayu'. Son nəticə belədir ki, gender tə d q iq a tla n
psixoloji keyfıyyətləri, d a v r a n ış m o d elin i, fəaliyyət
növlərini, q a d m və kişinin peşəsini sosial mədəni, psixoloji
asp ek td ə öyrənir.
İdeoloji bax ım d an "q ad m məsələsi" həm də özünün
birölçülülüyünü itirib, m ü x tə lif yönlü o lm u şd u r. Əsas
p ro b lem - ölkənin inkişaf yolları - cəmiyyəti bütünlükdə
təbəqələndirdiyi kimi, q a d m la r a ra s m d a d a ayrı seçkiliyə
səbəb olm uşdur. Q adm ları yalnız üm um i m araq lar: təhsilə,
səhiyyəyə və q a d m əməyinə dövlət himayəsi deyil, işləyən
q a d m l a r a sosial z ə m a n ə tlə r və n əh a y ət, u ş a q la r m
saxlanm ası, tərbiyə olunm ası üçün lazımi şəraitin yaradıl-
m ası kimi problem lərdə birləşdirir. D igər tərəfdən, bazar
iqtisadiyyatm a keçid dövründə q a d m la r işsizlikdən, cəmiy-
yətdə sosial və m addi cəhətdən təbəqələşmədən, istehsal'
sahələrindən k ə n a rla ş d u 'ilm a q d a n ilk növbədə əziyyət
çəkirlər. Bu səbəbdən q a d m la r iş yerini itirmək qorxusu
altm da, yüksək və zəmanətli əm ək h aq q ı verilən, lakin
fıziki cə h ətd ən ağır işlərdə çalışm aq m əcburiyyətində
qalırlar. Öz növbəsində, bu dəyişikliklər q a d m la rm siyasi-
ləşməsinin, sosial etirazm h əy ata keçirilməsində iştira-
k m m , p artiy alarm və ictimai h ə rə k a tla rm , müxtəlif kütləvi
birliklərin tərkibində fəaliyyət göstərməsinin labüdlüyünə
şərait yaradırdı ki, bu d a cəmiyyətin inkişafm m keçid və
dönüş dövrləri üçün xarak terik xüsusiyyətlərdir.
Üçüncüsü: q a d m m cəmiyyətin inkişafm dakı sosial
ro lu n u n fəlsəfı-sosioloji analizində iki müxtəlif baxış möv-
cuddur. O n la rd a n biri q a d m la ra sosial-dem oqrafık q ru p
kimi, o birisi isə m ü ə y y ə a o lu n m u ş sosial statu sa malik, öz
spesifık dem o q rafık xüsusiyyətləri ilə fərqlənən iri birlik.
n a d ir sosial q r u p kimi baxır. Ikinci v a ria n t d a h a qəbul
o lu n a biləndir, çünki, qadm -real m övcud olan və empirik
qeydə alm an nisbətən ta m və sabit sosial q ru p d u r. O n lar
sosial və siyasi proseslərdə, istehsal sahələrində, mədəniy-
yətdə və insan həyatm a xas o lan digər sahələrdə fəahyyət
göstərirlər. X X əsrin tarixi, ələləxüsus ölkəmizin tarixi
(əsasən son dövrlərə aid) "qadm -siyasətin obyektidir"
tezisinin dardüşüncəUUyini, h ətta sosial və mənəvi cəhətdən
ta m dəyərsiz o l d u ğ u n u s ü b u t edir. Ə k sin ə, q a d m l a r
praktiki oUu'aq tam azadlığa çıxmamış sosial qüvvə, onun
subyekti kimi son dövrlərdə fəaliyyətlərini artırmışlar. Bu
qüvvə tarixin gedişinə təsir edə bilən, m ü x tə h f vasitələrlə
müdaxilə edir, cəmiyyətin tərəqqisini sürətləndirir və ya
ləngidir, münaqişələrin y a ra n m a s m a və ya o n la rm həllinə
şərait y arad ır və qarşısmı ahr.
Dördüncüsü: dünya tarixindən m ə lu m d u r ki, bir sıra
iri siyasi və sosial-iqtisadi b ö h ra n la r dövründə q a d m la r
ictimai hərəkallarm y a ra n m a s m m təşəbbüskarları, bəzən
də Hdeıiəri ro lu n d a iştirak etmişlər. Bu z a m a n o n la r nəinki
"güclü cinsi" l ə k r a r etm əm iş, h ə tta kişiiərə, o n l a n n
əxlaqm a , dünyagörüşünə və s. təsir göstərmişlər.
Qeyd eidik ki, q a d ın la r özlərinin sərt olm ayan
stru k tu rlu özünütəşki) form alarm ı (formal və qeyriformal)
yəni, qadın QHT-Iərini yaradırlar. Ü m u m i m a ra q dairəsi
olan q a d m la r bu təşkilatlarda ya kiçik müddətə, ya da
uzun m üddətə biıiəşirlər. B ununla əlaqədar hətta elmi ədə-
b iy y a td a eyniləşdirilən " q a d ın məsələsi" və "q a d m
hərəkatı" k ateq o riy aiarm ın bir-birindən fərqləndirilməsi
zərurəti m e y d a n a çıxır.
"Q adm məsələsi" q a d m la rm cəmiyyətdəki vəziyyəti,
onların asılılıqdan azad olmaları p ro q ra m m m əsaslandırı-
Imasmı və ictimai həyatm bütün sahələrində kişiİərlə eyni
h ü q u q a nail o lm a la n y o lla n n m d ərk edilməsini nəzərdə
tutur.
"Q adm hərəkatı" sözün geniş m ə n a s m d a q a d m la rm
Ö
2
hüquqları və m araq ları u ğ ru n d a m übarizə fo rm a la rm m
müxtəlifliyini bildirir. Sosicloqlar q a d m hərəkatm ı sosial
h ə rə k a tm bir form ası kimi öyrənirlər. Q a d m hərəkatı özlü-
yündə bir m əqsəd ə tra fm d a birləşmiş, üm um i mənəvi
dəyərlərə, n o rm a la r sisteminə və q a d m dəyərlərinin rəmzi-
nə m alik olan müxtəUf sosial, d em o q rafık , etnik, milli
q a d m q r u p la rm m birgə fəaliyyəti dem əkdir.
Q a d m hərəkatı əvəzinə, vahid fo rm al lideri olma-
yan, məqsədlərinin geniş ifadə vasitələrinə m alik, özünün
mənəvi dəyərləri və davranış prinsipləri o lan müxtəlif yö-
nümlü onlarla q a d m ittifaqları, assosiasiyalan, birlikləri *və
k lu b la n m e y d a n a gəldi. Hələlik bu q a d m hərəkatları öz
məqsədləri u ğ r u n d a mübarizədə səylərini birləşdirmək əvə-
zinə, ayn-ayrılıqda fəaliyyət göstərirlər. O n l a n n h ər biri
sosioloqlar tərəfmdən tədqiq edilməli, bu, siyasi müna-
sibətlərin sosiologiyasmm istiqamətlərindən biri olmalıdu-.
Beşincisi: gəlin feminizmi nəzəri və p raktiki cəhət-
dən analiz edək. Bizdə feminizmi ya nəzəriyyə kimi, ya da
q a d m la n n ictimai həyatda kişilərlə b ə ra b ə rh ü q u q lu lu q
u ğ ru n d a mübarizəsi və hüquq p o z u n tu la rm a qarşı q a d m
hərəkatı kimi şərh etməyə cəhd etmişlər. L akin, həmişə
olduğu kimi həqiqət müxtəlif fıkirlərin birləşdiyi nöqtədə
m ey d an a çıxu’. Beləliklə, feminizm həm q a d m hərəkatm m
nəzəriyyəsi, həm də istər beynəlxalq m iqyasda, istərsə də
o n l a n n milli və tarixi xüsusiyyətlərindən asüı o la ra q ay n -
Dostları ilə paylaş: |