2. G E N D E R : T A R İX , İD E Y A VƏ
N Ə Z Ə R İ Y Y Ə L Ə R
• Cinslərin bərabərliyi uğrunda mübarizə tarixindən.
• Fenıinizm haqqmda.
• Feminizmin əsas istiqamətləri.
C əm iyyətin bir-birindən fərqli iki cinsdən ibarət
olması bir su'a suallar o rta y a q o y u r ki, b u n la r d a n d a bəzi-
lərinin cavabı indiyə qədər m übahisə d o ğ u rm a q d a d ır..
Əgər cinslərin bioloji fərqləri və funksiyaları şübhə doğur-
m ursa, psixi (ruhi), em osional, intuitiv fərqlər məsələsi,
q a d m və kişinin təfəkkür, idrak, m əntiqi fərqləri kimi hal-
lar öz m üzakirəsini tələb edir. H əm çinin b u r a d a bir sual da
m a ra q h d ır: in san larm cinsi fərqləri o n la rm sosial fərqlə-
rinin səbəbidirmi, yoxsa bu axınncı tarixin təsadüfi seçimi-
dir, və ya digər şəraitdən asılıdır.
4
Cinslərin qeyri-bərabərliyi a y rı-a y n cəmiyyətlərdə
özünü m üxtəlif cür göstrir. O n a görə də kişi və q a d m m və-
ziyyətini tədqiq etməklə bu cəmiyyət, o n u n m ədəniyyət və
ənənələrinin səciyyəsi, xalqm dini və ruhi-əxlaqi dəyərlə-
rinin xüsusiyyətləri, dünyagörüşü və özünüdərki h a q q m d a
çoxlu m iq d a r d a m a ra q h m aterial verir.
Cəm iyyətdə cinslərin qeyri-bərabərliyi o r a d a yaşa-
yan in sa n la r üçün heç də həmişə p ro b le m olm am ışdır. Bir
qisim insanlar, istər kişi olsun, istərsə də q ad m , üm um iy-
yətlə belə məsələ üzərində düşünm əm işdir. D igər qisim heç
bir h a q la rm pozulm asm ı görmür, zira cəmiyyətdə cinslərin
d a v ra m ş və rollarm m qərarlaşm ış qaydası o n la ra ədaləth
görünür, o n la r hesab edirlər ki, bu q a y d a la r tarix, ənənə,
din və ya ə c d a d la n m ız d a n gələn əxlaqi n o rm a la rla m üqəd-
dəsləşdirilib. Ə n ən əv i cəm iy y ətd ə (yəni m ö h k ə m və
dəyişməz n o rm a və dəyərlər əsasm da hərəkət edən cəmiy-
yətdə) üm um iyyətlə kişi və q a d m m rolları ciddi bölünüb,
ən kiçik h allara qədər elə yazüıb ki, kişinin cəmiyyətdə
------------------------------------- 2 2 ---------------------------------- ------
q a d ın ın taleyindən fərqli "xüsusi taleyə" malik oİmasının
həyati zəruriliyinə şübhə q ah n asm . M əhz bu b ax ım d an da
feminizm q a d m l a n n b ə ra b ə r hüq u q lu olması ideologiyası,
ictimai-siyasi hərəkat kimi çox gec, təbii ki, feodalizmin
b u x o v la rm d a n azad ohTiaq yoluna qədəm q o y m u ş ölkəiər-
də yaranır. Qeyd edək ki, bəzi tədqiqatçılar feminizmə
m a ra ğ ı a rtıq qədim y u n a n fəlsəfəsində (məsələn, P latonu
tez-tez ilk feminist adlandn-n-lar)' görürlər.
Cins kateqoriyası mədəniyyətinin anaİiz edilməsin-
də b ir alət kimi istifadə o lu n an feminizm fəlsəfəsini araşdı-
raq.
Feminizm (femin-qadın)
sosioloji inkişafa alternativ
o la n fəlsəfı konsepsiya kimi heç də birdən-birə form alaş-
m am ışdır. U z u n m ü d d ət ərzində o həm q a d m la r m bəra-
b ərh ü q u q lu lu ğ u ideologiyası, həm də sosiao-siyasi h ə rə k a t
kimi m övcud olm uşdur. Fem inizm in b u kimi aspekti onun
nəzəriyyəsinin yaran m ası üçün çox vacibdir: m ə h z q a d m m
cəmiyyətdə statu su ilə bağh suallara real c a v a b la r ax-
ta rışm d a feminizm nəzəriyyəçiləri ənənəvi sosial elmlərlə
q a n e o lm a y araq , həm də özlərinin ənənəvi q ərb bihkl'ərinə
qarşı nəzəri cəhətdən iddialarm m , həm də mədəniyyətinin
anaUzinə elmi cəhətdən yaxm laşm ağm yeni nəzəri-metoloji
y o lla rm ı f o r m a l a ş d ı r m a ğ a b a şla m ış və y a fem inizm i
in san m şəxsiyyətinə m a ra ğ m artdığı, h u m a n iz m deyilən
istiqam ətin müəyyənləşdiyi İn tib ah dövrü ilə bağlam ışlar.
A y d m d ır ki, cinslərin bərabərhyi problem i düşünülmüş
şəkildə ta m h ald a ancaq o z a m a n m e y d a n a çıxdı ki,
üm um iyyətlə bütün insanlarm . o n la rm h ü q u q la rm m bə-
ra b ə r h y i məsələsi m ü z a k irə o l u n m a ğ a b aşlad ı. M ə h z
İn tib a h dövründə, q a d m şəxsiyyətinin alçaldılması və ona
ictimaiyyət tərəfm dən ədalətsiz m ünasibətdən bəhs edən
' "On;ıococl)Mfl". M ., 1996.cxp.385
K ristin a de Pizan və K ornelius A q r ip p a n m ilk trak tatları
pey d a oldu. F em inizm in inkişafm m sonrakı mərhələsi
Böyük Fransız in q ila b m d a n əvvəlki və sonrakı dövrə təsa-
d ü f edir. L akin, iıətta o za m a n in s a n la n n bərabərliyini elan
edən "İnsan və vətəndaşm h ü q u q la n n m Bəyənnaməsi"
əslində bu hüquqları a n c a q kişilərə verirdi. Q a d m la ra
vətəndaş və seçki h ü q u q la rm m , dövlət vəzifələrini tu tm a q
im k a n m m verilməsi tələbləri irəli sürülən "Q adm və q a d m
v ə ta n d a şm h ü q u q deklarasiyası"nı (1972-ci il) yazmış
Olim piya de Quj edam olunm uş, fransız q a d m la rm m inqi-
lab d a o y n a d ıq la n görkəmli ro la b a x m a y a ra q q a d m cəmiy-
yətləri K o n v e n t tərəfm dən qapanm ışdı.
1792-ci il ümumiyyətlə feminizm üçün görkəmU
ildir: Ingiltərədə M eri U o llsto u n k ra ft "Q ad m m tabeçiliyi
h a q q m d a " , T e o d o r F o n Gippel (Alm aniya) "Q ad m m və-
təndaş vəziyyətinin yaxşılaşdm lm ası h a q q m d a " a d h kitab-
larını nəşr etmişlər. Belə səpgili ay n -ay rı əsərlər, əlbəttə ki,
o z a m a n k ı dünyagörüşünün əsas in k iş a f təmayüllərini
dəyişə bilməzdi. L a k in o n la r göstərir ki, artıq hələ o za m a n
cinslərin q arşıh q h münasibəti məsələsi özünün ilkin kəskin-
liyini alm ağ a başlamışdı.
Cinslərin q arşıh q h m ünasibəti məsələsinə liberaliz-
m in nüm ayəndələri (C o n L o k k , J a n J a k R usso, C on
S ty u a rt Mill) müəyyən yer ayırırlar. O n la r bu məsələyə in-
san a z a d h ğ m m üm um i k ontekstində baxırlar. U to p ik so-
sializmin klassikləri "feminizm" term ininin ixtiraçısı, "Qa-
dm m sosial vəziyyəti ictimai tərəqqinin m ey an d ır" kəlamı-
nm müəllifı, R .O u e n və Ş.Furye, A.Sen-Simon, bu prob-
lemə sosial-siyasi, iqtisadi və ümumfəlsəfı səciyyə vermişlər
ki, bu d a m arksizm tərəfm dən istənilən bərabərsizliyin
məhv edilməsinin yeganə üsulu olan sinfı m übarizənin
üm um i prinsipinə çevrildi. XX-ci əsrdə m ey d an a çıxmış
seksualhğm nəzəriyyəsi və o n u n kişi və q a d m la rm sosial və
Dostları ilə paylaş: |