137
1%
2%
8%
6%
9%
25%
49%
1
2
3
4
5
6
7
4.11.1992-cи ил ярзиндя «Простер 8 Эамбле» фирмасынын тядавцл
хярcляринин структуру
1. Ямтяялярин реэиондан кянара эюндярилмяси (48 %)
2. Компцтер емалы (1%)
3. Инзибати мясряфляр (3 %)
4.Ямтяянин бцкцлмяси вя габлашдырылмасы (8%)
5.Ямтяянин алынмасы вя эюндярилмяси (6%)
6.Ямтяя хассясинин горунмасы (9 %)
7. Щазыр мящсулун анбарлашдырылмасы (25%)
Indiki zamanda verilmiş qəbildən fəaliyyətin şəkil dəyişməsinin
iki vahidli prosesi müşahidə edilir. Bir tərəfdən qarşılıqlı əlaqənin
inkişafı,
informatizasiya
səviyyəsinin
yüksəlməsi,
eləcə
də
ixtisaslaşdırılmış müəssisələrin inkişafı, onların texniki səviyyəsinin və
çevikliyinin,
infrastrukturanın
yaradılmasının
mümkünlüyünün
(imkanın)
yüksəlməsi
nəticəsində
bütün
istehsal-satış-tədarük
fəaliyyətinin bir-birilə təşkilati-texniki şəkildə bir-birilə bağlı olan, lakin
müxtəlif regionlarda yerləşən tərəf müqavillər arasında bölüşdürmək
iqtisadi cəhətdən məqsədyönlüdür. Bu halda qiymət təhlili əmtəə
hərəkətinin tamlığının və fasiləsizliyinin saxlanılması üçün zəruridir.
Digər tərəfdən istehsal-satış (tədarük) fəaliyyətinin bütün tərəf
müqavillərinin bir-birinə yaxınlaşdırmaq iqtisadi cəhətdən sərfəlidir,
xüsusilə nə vaxt ki, söhbət müqayisə edilməsi şəkildə sadə və
ümumqəbul edilmiş texnologiya haqda gedir. Buna misal kimi filizin
hasili və xammalın ilkin emalı çıxış edir. Qiymət təhlili burada (görə
vacibdir istehsal-tədarük (satış) həlqələri (zəncirlərin) həlqələrinin
138
düzgün yerləşdirilməsini müəyyən etmək, gün yerləşdirilməsini
müəyyən etmək, onların qarşılıqlı təsirini təşkil etmək, təchizat və
bölüşdürmə kanallarının strukturunu müəyyən etmək üçün).
Beləliklə, xammal və hazır məhsul bazarlarında qiymət siyasəti və
nəqliyyatın müxtəlif növlərinə tariflərin dəyişməsi istehsal-satış
zəncirinin tərəf müqavilləri arasında material axınlarının təşkilati
(təşkili) zamanı qərarların qəbuluna (əsaslı təsir edir təchizat-satış-
tədarük) kanallarının anbarlaşdırılmasının strukturuna və təşkilinə).
§4.4. BAZAR ŞƏRAITINDƏ QIYMƏTƏMƏLƏGƏLMƏ
Məlum olduğu kimi bazara çıxışa qədər əmtəənin qiyməti ancaq
əvvəlcədən müəyyən edilə bilər, həm də hər şeydən qabaq xərc
metodları əsasında. Ilkin qiymətin hesablanması zamanı müəssisə tələb,
müxtəlif coğrafi regionlarda əmtəələrin reallaşması üzrə xərclərin
səviyyələrindəki fərqləri nəzərə almalıdır. Buna baxmayaraq əmtəənin
yekun (son) qiyməti ancaq əmtəənin bazar amillərinin təsiri altında
bazarda poziüirovaniə etdikdən sonra təyin edilir, lakin satış
qiymətinin yekun qiymətə yaxınlaşması üzrə hərəkəti, alış-satış aktının
həyata keçirilməsinə qədər verilmiş əmtəənin mülkiyyətçisi qalan
istehsalçı-firma qəbul edir.
Bu və ya digər əmtəələrə qiymətlərin təyin edilməsi üçün
qiymətmələgəlmənin müxtəlif metodları tətbiq edilir (şəkil 4.12).
базарда гиймятямяляэялмя методлар
Йени ямтяяйя гиймят
тяйин едилмяси
Жоьрафи яламят цзря
гиймятин тяйин едилмяси
Ямтяя оменкла-турасы
чярчивясин-дя
гиймятямяэя-лмя
Эцзяштляр вя гар-шылыглы
юдямялярля гиймят тяйин
едилмяси
Сатышын
стимуллашдырылмасы цчцн
гиймят тяйин едилмяси
Дискриминасийа
гиймятляринин тяйин
едилмяси
Гиймятлярин
тяшяббцскарлыгла
дяйишдирилмяс
и
139
4.12. Базарда мцяссися тяряфиндян гябул едилян гиймят ямяляэялмя
методлары
Yeni əmtəəyə qiymətin təyin edilməsi zamanı istehsalçı firma iki
yanaşma ilə hərəkət edə bilər. Bunlardan biri prinsipcə yeni əmtəələrə
aiddir (adətən bu cür əmtəələr patentlə qorunurlar), ikincisi – lider
əmtəələrə aiddir, lakin bazarda öz analoquna malik olan.
Prinsipcə
yeni ə
mtəə
ilə
bazara çıxaraq
müvafiq qiymət siyasətini
iki variantda aparmaq imkanına malikdir.
Birinci variantda əmtəənin ilkin qiyməti bir qayda olaraq zaman
getdikcə təyin edilən orta bazar qiymətini üstələyir. Bu cür qiymət
«qaymaq yığılması» qiyməti
adlanır. Hələlik bu qiyməti aşağı salması
olmayana qədər, müəssisə mənfəət həcminin əsaslı şəkildə
yaxşılaşmasına ümüdlü ola bilər. Bundan başqa, əgər istehsal xərcləri
nisbətən aşağıdırsa qiymətlərin aşağı salınmasından sonrada müəssisə
mənfəət əldə edəcəkdir. Beləliklə, «qaymaq yığılması» metodunu
aşağıdakı hallarda tətbiq etmək məqsədyönlüdür: 1) ilkin marketinq
tədqiqatları göstərir ki, verilmiş əmtəə çoxlu sayda alıcılar tərəfindən
yüksək tələblə istifadə ediləcəkdir; 2) müəssisənin istehsal xərcləri o
qədər də yüksək deyildir.
Qiymət siyasətinin ikinci variantına görə müəssisə öz qarşısında
özünün yeni əmtəəsinə daha çox (maksimal) sayda alıcıların cəlb
edilməsini və bazarın mümkün qədər çox payını (hissəsini) tutmaq
məqsədini qoyur. Bunun üçün müəssisə zaman (vaxt) keçdikdən sonra
daha yüksək səviyyədə özünün ilkin qiymətini təyin edir. Bazara daxil
olmaqdan ötrü ilkin aşağı salınmış qiymətin istifadəsiaşağıdakı hallarda
məqsədyönlüdür: 1) Bazar əmtəənin qiymətinin dəyişməsinə çevik
reaksiya verir (tələb qiymət üzrə elaktikdir); 2) tələbin artması ilə
müvafiq olaraq buraxılış həcminin artması ilə istehsal xərcləri aşağı
düşür; 3) yeni əmtəənin ilkin aşağı qiyməti rəqiblərin maraqını
(diqqətini cəlb edə) doğura bilməzsə.
Əgər bazara artıq malın olunana analoci olaraq əmtəə çıxarılırsa
(əmtəə-imitator), onda o, əvəz edilən əmtəədən fərqli olaraq daha
yüksək istismar göstəricilərinə malik olmalıdır. Bu və ya digər
göstəricilərin yüksəldilməsi (hərdən bir digər xarakteristikaların
hesabına)
konkret
istehlakçı
qrupuna
müəyyən
oriyentasiya
(nəzərlənərək) edilərək aparılmalıdır. Burada «imitator» anlayışı ancaq
onu bildirir ki, əmtəə-analoq artıq bazarda mövcuddur. Təbii olaraq