287
Çünki qiymətin artmasınin müəyyən hissəsini mütləq üçüncü şəxs
tərəfindən (bu cür hallarda müəssisə tərəfindən) yerinə yetirəcəkdir.
Məhsulların satışı zamanı qiymətin müəyyən hissəsinin üçüncü
şəxs tərəfindən aparıldığına görə bazarlarda satış üçün böyük paya
malik olmaqdan və həmçinin rəqiblərlə mübarizədən ötrü həmin malın
dəyərinin endirilməsinə ehtiyac yoxdur.
Qiymətləri nəzərə almadan bu cür malların həmçinin artırması
üçün digər stimullaşdırıcı üsullar axtarıb tapmaq tələb olunur.
Məhsulun (malın) həqiqi qiymətinin hiss etməsi.
Müasir ticarət praktikasında qeyd edilmişdir ki, nə qədər ki,
alıcı məhsulun qiymət dəyişikliyinə həssaslıq göstərir və nə qədər ki,
qiymət öz həddini keçəcəkdir, onda alıcı həmin qiyməti “həqiqi” və
“əsaslandırılmış” qiymət kimi qəbul edəcəkdir. Alıcı tərəfindən
qiymətin qəbul ediılməsi subyektiv xarakter daşıyır. Ancaq bu
subyektivlik obyektiv və hiss olunan nəticəyə gətirib çıxarır ki, bu da
satışın həmçinin artmasına və ya azalmasına səbəb olan ifadəni özündə
əks etdirir.
Alıcılar adətən o qiyməti düzgün qəbul etmir ki, onların rəyinə
görə satıcıya həmin qiymət əsaslandırılmamış böyük həcmdə gəlir
gətirir. Alıcı həqiqi qiymət diqqəti aşağıdakı hallara görə yönəldir:
4) Yeni qiymətlərlə əvvəlki mövcud qiymətlərin müqayisə
edilməsi;
5) Mövcud məhsulun (malın) qiymətinin həmin oxşar
vəziyyətlərdə oxşar məhsulun (malın) qiymətləri ilə
müqayisəsi;
6) Mövcud malın istehlak standartlarının formalaşmasında
rolu.
Axırıncı halda onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ilkin zəruri
malların qiymətinin qaldırılması alıcılar tərəfindən həmişə ürək acısı ilə
qarşılanılır. Ancaq möhkəm mallara görə qiymətin qalxmasını onlar
daha sakit tərzdə qəbul edilir.
Ehtiyatların təşkilinin məqsədəuyğunluğu və vacibliyi. Nə
qədər ki, vövcud məhsul təşkil olunan ehtiyatların tərkibində saxlamaq
üçün yararlıdır. O qədər də alıcı həmin məhsulun qiymət həddinin
dəyişdirilməsində həssasdır.
Xarakterik olan və tez-tez nümunə kimi gətirdiyimiz
konservlərin alıcıların gözləmədiyi halda onlar qiymətlərinin aşağı
endirilməsi və tədarükünün kəskin surətdə artdığıdır. Bu cür hallarda
288
alıcılar
tərəfindən
proqnozlaşdırılmadığı
zaman
qiymətlərin
gözlənilmədən aşağı endirilməsinin effektliyiehtiyatı təşkil etmək
məqsədilə daha çox konservlərin tədarükündən ibarətdir. Əlbəttə ki,
tədarük ehtiyatı gördükdən sonra, satış həcmi qiymətin aşağı
endirilməsinə qədərki səviyyəsinə qayıdacaqdır və hətta aşağı da
enəcəyi ehtimal olunur.
Möhkəm ehtiyatların təşkili və satış həcminin yüksəldilməsi
həmçinin inflyasiyanın gözlənilməsinə işarədir. Onunla bu izah olunur
ki, qiymətin qaldığı halda alıcı ardınca gələn, doğrusu ehtimal olunan
daha bğyük qiymət artımınıg gözləyir.
7.2. QIYMƏT SIYASƏTI VƏ QIYMƏTQOYMA STRATEGIYASI
Biz gördük ki, alıcılar həm qiymətin səviyyəsinə və həm də
onun qalxıb-enməsinə müxtəlif cür yanaşırlar. Bu o deməkdir ki,
müəssisə öz məhsuluna qiymət qoyanda ilk növbədə qoyulmuş
qiymətdən irəli gələn mümkün aqibəti (nəticəni) gözləməsidir. Buna
görə də, müəssisə bu və ya digər mala qiymət qoyanda və qiyməti
dəyişəndə mütləq dərk edərək müəyyən qiymət siyasətini həyata
keçirməli, həmçinin bunun üçün müvafiq qiymət strategiyasından
istifadə etməlidir. Müəssisənin istehsal satış fəaliyyətinin bu və ya digər
istiqamətlərin nailiyyətlərinə yönəldilmiş qiymətqoyma strategiyası və
qiymət siyasətinin müxtəlif variantları göstərilmişdir. ndi isə bu
anlayışlara formalaşdırılmış müəyyənləşdirilmə vermək və həmin
prosesdə müxtəlif yanaşmalarda qiymətlərin yanaşmasına baxaq.
Qiymət sahəsindəki siyasət dedikdə, mövcud müəssisə hansı ki,
istehsal etdiyi məhsula təyin etdiyi qiymət üçün nəzərdə tutduğu ümumi
məqsəd və prinsiplər anlaşılmalıdır.
Qiymətqoyma sahəsində strategiya dedikdə, bu və ya digər
qiymət siyasətinin köməyi ilə həyata keçirilən metodların cəmi kimi
başa düşülməlidir.
Qiymət siyasəti mütləq maksimal gəlir imkanlarını təmin
etməlidir. Buna həm müvafiq satış həcmindən malın vahid tarif
qiymətinin artırılması yolu ilə, həm də əvvəlki qiymət səviyyəsini
saxlamaqla satışa çıxarılan məhsul həcmini yüksəltməklə mümkündür.
Ona görə də qiymət qoyma siyasətinin formalaşdırılmasında müvafiq
qaydada aşağıdakıları həll etmək lazımdır:
289
2) aşağı qiymət səviyyəsində yüksək gəlir əldə etmək üçün
məhsulun satış həcmini artırmaq və ya məhsulu daha yüksək
qiymətə satmaqla böyük gəlir əldə etmək üçün bir az
məhsulun istehsal həcmini azaltmaq lazımdır.
Göründüyü kimi, qiymətin yaranmasında iki müxtəlif yanaşma
mövcuddur.
Birinci yanaşma ondan ibarətdir ki, bazarda verilmiş məhsulun
istehsalı üçün müəssisənin çəkdiyi faktiki xərclər və həmin məhsulun
sonrakı satışını əsas götürürlər. Həmin xərclər mühasibat sənədləri ilə
təsdiq olunur. Ancaq bu yol ilə xərcləri müəyyənləşdirən, bütün istehsal
sahələrində istehsal-satış üçün faktiki istehsal xərclərinə qiymət
səviyyəsini müəyyənləşdirmək mümkündür.Verilmiş metodun köməyi
ilə satış həcmini və qiymətin yaranmasını təyin etmək olar. Bu verilmiş
metodun kömyi ilə satışın həcmini və ümumi gəliri müəyyənləşdirmək
mümkün olsa da qiymətin yaranması mümkün deyildir. Elə də ola bilə
ki, nəticə etibarı ilə məhsula (mala) təyin edilmiş qiymətlə məhsul heç
kim tərəfindən alınmayacaqdır ( nümunə üçün, zəif bazarlara yüksək
qiymət təyin etməklə məhsul buraxmamaq, güclü bazarlar üçün aşağı
həddə məhsul satışını təmin etmək. Bu cür bazarlarda yüksək tələbat
sorğusuna müvafiq məhsulların satışı üçün təyin edilmiş qiymətlərin
qaldırılması ümumi əldə olunan gəlirin artmasıdır. Nəticə etibarı ilə
qeyd
etmək
lazımdır
ki,
xərcləmə
metodu
ilə
qiymətin
müəyyənləşdirilməsi üçün ilk yanaşma bazar vəziyyətinin öyrənilməsinə
əsaslanmır. Bu istehsalçı firmanın daxili imkanlarından və onun istifadə
etdiyi satış kanalından irəli gəlir.Yeni texniki və texnoloji inkişaf
səviyyəsinə uyğun gələn yeni istehsal və satış üçün nəzərdə tutulan
məhsulun müvafiq göstəriciləri və həmçinin mütəxəsisslərin qiymətin
təyin etməsində ardıcıl fəaliyyəti şəkil 7.2-də göstərildiyi kimidir.
Şəkil 7.2. Xərcləri metoduna görə qiymətlərin
müəyyənləşdirilməsi üçün mütəxəssisləri cəlb etmə ardıcıllığı.
Konstruk-
torlar
Tex
no-
qtisa
d-
Mühas-
ibatçılar
Maliyyə-
çilər
Satış
üzrə
Dostları ilə paylaş: |