BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
fotosintetik canlılar günəş enerjisi təsiri
ilə istehsal olunan məhsuldan qida
mənbəyi kimi istifadə edir. Suyun
səthinə yaxın yerdə axınla üzən, külli
miqdarda kiçik orqanizmlər - plankton-
lar dənizlərdə və şirin su hövzələrində
energy from sunlight. Plants and
other photosynthetic organisms use
this energy to make their food. In the
ocean and in fresh water, the most
important kinds of life are part o f the
plankton
the great mass of tiny
tri balıq
Large fish
yaşayan canlı materiyanın ən mühüm
növləri sayılır.
Bir sıra balıqlar planktonla
qidalanır, özləri isə daha iri balıqlara
yem olurlar. Bu balıqlar da öz
növbəsində daha iri balıqların qidasını
təşkil edirlər. İnsanlar, quşlar və başqa
heyvanlar bu iri balıqlarla qidalanırlar.
Balıqlar öldükdə suyun dibinə düşür və
organisms that drifts near the surface.
Certain fish eat plankton and are in
turn eaten by other fish. These fish
may then be eaten by still other fish.
Some of these fish may also be eaten
by people or by birds or other animals.
Many fish die naturally. Their bodies
then sink and decay. The decayed
matter provides nourishment for
22
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
orada çürüyüb parçalanırlar. Parça
lanma məhsulları yosunların, dəniz
heyvanlarının və başqa canlı orqanizm
lərin qidasına çevrilir.
Balıq birliyi həmin regionda olan
bütün orqanizmlərin daxil olduğu
böyük təbii birliyin tərkib hissəsidir.
Çoxlu qida zəncirlərini özündə bir
ləşdirən təbii birlik qida şəbəkəsi
adlanır. Qida zəncirlərinin mürəkkəb
kombinasiyası qida şəbəkəsində heç
bir növün həddindən çox artmasına
imkan verməyərək təbii tarazlığı
qoruyur. Növlərdən biri kütləvi şəkildə
məhv olduqda tarazlıq pozulur.
İnsanlar tərəfindən eyni balığ növünün
hədsiz ovu, suyun çirkləndirilməsi də
tarazlığın pozulmasına gətirib çıxarır.
Çünki bir sıra balıqlar və canlı
orqanizmlər belə mühitdə yaşaya
bilmir.
water plants, animals, and other
organisms.
Every fish community forms part of a
larger natural community made up of
all the organisms in an area. A natural
community includes numerous food
chains, which together are called a
food web. The complicated feeding
patterns involved in a food web keep
any one form of life from becoming
too numerous and so preserve the
balance of nature.
The balance of a community may be
upset if large numbers of one species in
the community are destroyed. People
may upset the balance in this way by
catching too many fish of a particular
kind. Or they may pollute the water so
badly that certain kinds of aquatic life,
including certain fish, can no longer
live in it.
23
2
Chapter
BAUULARJi4J
ШШМ №
(РОШ
Alimlər 24000-dən çox balıq
növünün olduğunu müəyyən edərək
onların həyat tərzini təsvir ediblər.
Yeni kəşf edilən balıq növləri də bu
siyahıya əlavə olunur. Balıqlar bütün
mövcud onurğalıların yarısından
çoxunu təşkil edirlər.
Balıqları tədqiq edən alimlər
ixtioloq adlanır. Onlar balıqları iki əsas
qrupa ayırırlar: çənəli və çənəsiz
balıqlar. İlanbalığı və miksinlərdən
başqa bütün balıqlar çənəlilər qrupuna
aid edilir. Çənəli balıqlar da skelet
lərinin tərkibindən asılı olaraq iki
qrupa bölünür. Bir qrup balıqların
skeleti qığırdaq adlanan sıx, elastik
maddədən təşkil olunub. Bu qrupa
köpək balıqları, skatlar və ximerlər
aiddir. Digər qrupa məxsus balıqların
skeleti əsasən və ya tamamilə sümük
toxumasından ibarətdir. Bu qrupa
daxil olan balıqlar sayca üstünlük
təşkil edir və sümüklü balıqlar adlanır.
SÜMÜKLÜ BALIQLAR
Sümüklü balıqları iki başlıca qrupa
ayırmaq olar. Bu qruplardan birində
balıqların üzgəclərini saxlayan sümük
şüalar olur. Bunlar sərt şüalı üzgəcli
balıqlar adlanır. Hazırda mövcud olan
növlərin
əksəriyyəti
bu
qrupa
Scientists have named and described
more than 24,000 kinds of fishes.
Each year, they discover new species,
and so the total increases continually.
Fish make up more than half of all
known species of vertebrates.
Scientists who study fish are called
ichthyologists. They divide fish into
two main groups: (1) jawed and (2)
jawless. Almost all fish have jaws.
The only jawless species are lampreys
and hagfish. Jawed fish are further
divided into two groups according to
the composition of their skeletons.
One group has a skeleton composed
of a tough, elastic substance called
cartilage. Sharks, rays, and chimae-
ras make up this group. The other
group has a skeleton composed
largely or partly of bone. Members of
this group, called bony fish, make up
by far the largest group of fish in the
world.
BONY FISH
Bony fish can be divided into two
main groups. One group has bony
rays to support their fins. These fish,
called spiny-finned fish, include most
modern species. The other group, the
24
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
aiddir. Yumşaq şüalı üzgəclərə malik
digər qrup, sərt şüalı üzgəcli balıqlara
nisbətən daha ətli üzgəclərə malikdir.
Sərt şüalı üzgəcli balıqlar sərt
şüalı üzgəclərə malik balıqların 23 min
növü var. Onlar məlum balıqların
95%-ni təşkil edir. Onların bəziləri
sümük skeletə malikdir. Belə balıqlar
«teleost» adlanır. «Teleost» yunan
sözü olub dolu sümük mənasını verir.
Bütün idman, akvarium və qida
əhəmiyyətli balıqlar «teleost» balıq
lardır. Buraya həm də çox məhşur
xanı balığı, naxa, treska, siyənək,
qolyan, qızılxallıbalıq və tunes daxil
dir. Hər bir balıq qrupu bir neçə növ
dən ibarət olur. Məsələn, qara darter-
lər, sarı xanıbalığı, xanıkimilər xanıba-
lığının növ müxtəlifliyidir.
Teleostların - sümüklü balıqların
minlərlə növü hələ kifayət qədər
öyrənilməyib. Bu növlərin əksəriyyəti
cəngəlliklərdən axan çaylarda və
mərcan qayalarında yaşayır. Sümüklü
balıqların bəziləri dərin suda yaşayan
balıqlar olub, az təsadüf olunurlar.
Belə balıqlara 150-dən çox növü olan
tilovlu balıqlar aiddir. O qədər də
böyük olmayan, qeyzli görünən bu
balıqların bədən üzvləri işıq saçır və
ağızlarında köpək dişləri var. Dərinlik
tilovlulan dəniz və okeanların dərin
liklərində yaşayır, suyun üzərində çox
nadir hallarda görünürlər.
Milyon illər bundan əvvəl sümüklü
balıqların ancaq bir neçə növü mövcud
idi. Su hövzələrində köpək balıqları və
indi mövcud olan bəzi sümüklü
balıqların əcdadları çoxluq təşkil
fieshy-finned fish, have more fleshy
fins than do spiny-finned fish.
Spiny-finned fish include about
23,000 species. They make up about
95 percent of all known kinds of fish.
Some have bony skeletons. They are
called teleosts, which comes from two
Greek words meaning complete and
bone. Nearly all food fish, game fish,
and aquarium fish are teleosts. They
include such well-known groups of
fish as bass, catfish, cod, herring,
minnows, trout, and tuna. Each
group of fish consists of a number of
species. For example, Johnny darters,
walleyes, and yellow perch are all
kinds of perch.
Thousands o f species of teleosts are
not so well known. A large number
live in jungle rivers or coral reefs.
Some are deep-sea species seldom
seen by human beings. They include
more than 150 kinds of deep-sea
anglers. These small, fierce-looking
fish have fanglike teeth and glowing
light organs. Deep-sea anglers live in
the ocean depths and seldom if ever
come to the surface.
Many millions of years ago, there
were only a few species of teleosts.
They were greatly outnumbered by
sharks and the ancestors of certain
present-day bony fish. The early
teleosts looked much alike and lived
in only a few parts of the world. Yet
they became the most numerous,
varied, and widespread of all fish
25