275
275
TRABZON TÜRK DEVRİ YAPISI İSKENDER PAŞA CAMİ VE
KÜLLİYESİ
1
ISKENDER PASHA MOSQUE AND KÜLLIYE (TURKISH-OTTOMAN
SOCIAL COMPLEX) AS A TURKISH ERA STRUCTURE
Funda KURAK AÇICI
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü, Trabzon / Türkiye
Öz: Türkiye’nin kuzeyinde bulunan Trabzon,
konumu gereği önemli bir şehir durumundadır.
Yıllar boyunca birçok medeniyete ev sahipliği
yapmış olan şehir, farklı kültürlerden insanları
uzun yıllar barındırmıştır. Kentin fethinden sonra
Müslümanlaştırma çalışmaları çerçevesine cami-
ler inşa edilmiştir. Şehrin merkezi olan meydan
ve çevresi uğrak yeri olduğu için burada yapılan
İskender Paşa Camisinin özel bir önemi vardır.
Trabzon’da uzun yıllar hizmetler veren ve gü-
nümüze kadar gelebilen eserler bırakan İskender
Paşa’nın Valilik yaptığı dönemlerde Kent için
bayındırlık çalışmaları yaptığı ve eserler bıraktı-
ğı görülmektedir. Bu çalışmada tüm bunlar dik-
kate alınarak İskender Paşa’nın valilik dönemini
kapsayan yapıların irdelenmesi amaçlanmaktadır.
Trabzon için önemli bir dönemde hizmetleri bu-
lunan İskender Paşa’nın adını taşıyan birçok yapı
olması dolayısıyla tüm yapıların tarihi geçmişi
değerlendirilmektedir. Trabzon kentinde uzun
bir dönem valilik yaptığı için İskender Paşa’nın
kimliği, adını taşıyan camii ve külliyesi üzerinde
durulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İskender Paşa, Camii, İsken-
der
Paşa Camii, Trabzon
Abstract: Trabzon, located in the North of Tur-
key is an important city owing to its position. The
city which has hosted many civilizations through-
out the years has accommodated people from dif-
ferent civilizations for many years. After the con-
quest of the city, mosques were built in the scope
of endeavors towards Islamization. Since ‘Mey-
dan’ which is the city center and its surroundings
is an area of attraction, İskender Pasha Mosque
which has been built at this location carries a
particular importance. It can be observed that
İskender Pasha, who has served the city for many
years and left behind works which have survived
until our day, has carried out many public con-
struction projects for the city and left behind many
works in the period of his post as a Governor. In
this study, by taking into account all these, it is
aimed at analyzing buildings which belong to the
Governorship period of İskender Pasha. Because
there are many buildings named after İskender
Pasha, owing to the fact that he has served the
city during an important period, the historical past
of all of the buildings are evaluated. Since he has
served as a governor in the city of Trabzon for a
long time, emphasis is laid on İskender Pasha’s
identity and the mosque and Turkish-Ottoman so-
cial complex named after him.
Key Words: İskender Pasha, Mosque, İskender
Pasha Mosque, Trabzon
(1)
Sorumlu Yazar: Funda KURAK AÇICI, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü,
Trabzon / Türkiye, fundaacici@windowslive.com Geliş Tarihi / Received: 07.02.2017 Düzeltme Tarihi / Revision
Date: 21.03.2017 Kabul Tarihi/ Accepted: 29.03.2017 Makalenin Türü: Typeofarticle (Araştırma – Uygulama /
Research - Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Yok – None of
Ethics Commit
TMD
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL
OF DESIGN AND ARCHITECTURE
Doi: 10.17365/TMD.2017.1.016.x
MTD
www.mtddergisi.com
ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM VE MİMARLIK DERGİSİ
Ocak / Şubat / Mart / Nisan 2017 Sayı: 10 Kış - İlkbahar
INTERNATIONALREFEREEDJOURNAL OF DESIGNANDARCHITECTURE
January / February / March / April 2017 Issue: 10 Winter – Spring
ID:166 K:271
ISSN Print: 2148-8142 Online: 2148-4880
(ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)
(Marka Patent No / Trademark
(2015/04018 – 2015/GE/17595)
276
ULUSLARARASI HAKEMLİ
TASARIM MİMARLIK DERGİSİ
INTERNATIONAL
REFEREED
JOURNAL OF DESIGN AND ARCHITECTURE
PRINT ISSN: 2148-8142 - ONLINE ISSN: 2148-4880
GİRİŞ
Trabzon’un fethinden sonra şehrin Müslüman-
laşması ve Türkleşmesi için kiliseler camiye
çevrilmiştir. Daha sonraları şehrin eskiden
Gavur Meydanı olarak anılan günümüzde
Meydan olarak bilinen yerinde İskender Paşa
Camii inşa edilmiştir. Osmanlı cami tipoloji-
sinin tek üniteli cami anlayışı ile biçimlenmiş
olan cami çeşitli eklemelerle büyüyerek gü-
nümüze kadar gelmiştir. Özellikle, eski gra-
vür ve resimlerden İskender Paşa Camii’nin
birçok kez değişikliğe uğrayarak günümüzde-
ki biçimini aldığı anlaşılmaktadır.
Trabzon şehri için önemli bir konumda bu-
lunan İskender Paşa Camii, eskiden beri var
olan anıt değerini korumaktadır. Şehrin en
önemli noktasında-merkezinde- yer alan cami
incelenmeye değer bir yapıt özelliğindedir.
YÖNTEM
Bu çalışmada, Trabzon kenti için önemli bir
yere sahip olan İskender Paşa Camii, yapısal
özelliklerinin yanısıra, yapıya ismini veren
döneminin önemli ismi İskender Paşa’nın
kimliği ile ele alınmaktadır. Çalışmada, dö-
nem ile ilgili belgelere ulaşılması için litera-
tür tarama yöntemi kullanılmaktadır. Literatür
taramasının yanı sıra, yerinde gözlem ve in-
celemelerde bulunulmakta ve bu incelemeler
fotoğraflar ile desteklenmektedir.
İSKENDER PAŞA’NIN KİMLİĞİ
İskender Paşa, Yavuz Sultan Selim’in Padişah
olması ile boşalan Trabzon Sancak Beyliği’ne
1512 yılında getirilmiştir (Hüsameddin, 1986:
262).
1518 yılında Kastamonu Valisi İskender Paşa
tekrar Trabzon livası Valiliği’ne getirildi.
Uzun yıllar ve birkaç defa Trabzon Valiliği
yapmış olan İskender Paşa, Trabzon’un ba-
yındırlığına çaba harcamış ve eserler bırak-
mıştır. İlk olarak 1519’da Meydan Şarki’de
(şimdiki belediye meydanında) bir çeşme
yaptırmıştır. Bu Trabzon’daki ilk ‘İskender
paşa Çeşmesi’dir (Uraz, 1957: 17).
1521 de Trabzon Valisi olarak yine İskender
Paşa hizmet yapmıştır. Önceki Valiliğinde,
Belediye Meydanı’ndaki ilk İskender Paşa
Çeşmesini yaptırmış olan İskender Paşa,
1523 yılında Aşağıhisar’da Hocahalil
Mahallesi’ndeki camiin karşısında ikinci
‘İskender Paşa Çeşmesi’ni yaptırmıştır. 1526
yılında İskender Paşa Sivas’tan aktarılarak
tekrar Trabzon Valiliğine getirilmiştir. 1529
yılında İskender Paşa Cami ile İskender Paşa
Medresesi’ni yaptırmıştır (Goloğlu, 2013:
45).
Trabzon Valisi İskender Paşa 1533’de ölmüş
ve kendi camisinin yanına gömülmüştür.
Talik şekille yazılmış birkaç kelimelik sade
kitabeli mezar taşındaki kavuktan İskender
Paşa’nın vezir olduğu anlaşılmaktadır. Buna