19
neftə olan qiymətləri bir qədər də aşağı sala bilər. BVF-in proqnozuna əsasən, dünya bazarında
2015-2016-cı illərdə xam neftin qiyməti müvafiq olaraq 58.9 ABŞ dolları və 64.2 ABŞ dolları
olacaqdır.
EOÖ qrupu üzrə inflyasiyanın artım tempinin nisbətən zəifləməsi proqnozu yanacağa
olan aşağı qiymətlərlə yanaşı, bu qrup ölkələrdə işgüzar fəallığın azalması ilə izah edilə bilər.
Lakin buraya milli valyutaları əhəmiyyətli dərəcədə devalvasiyaya məruz qalmış ölkələr aid
edilməməlidir. lkin hesablamalara əsasən, 2014-cü ildə dünya ticarəti 3.4% artmışdır. Dünya
üzrə ixracın səviyyəsinin 2015-ci ildə 4.5% artacağı proqnoz edilir. 2016-cı ildə isə dünya
ixracının artım tempinin bir qədər də sürətlənərək 4.9% olacağı ehtimal edilir.
MDB regionunda xarici ticarət əlaqələrinin inkişafı regionda mövcud geosiyasi vəziyyətin
inkişafından və dünya bazarında əsas əmtəə növlərinin gələcək qiymətlərdən asılı olacaqdır.
2014-cü ildə aparıcı ölkələrin valyuta məzənnələrində qeyri-sabitlik davam etmişdir.
Hesabat ilinin ikinci yarısında ABŞ-da monetar siyasətin sərtləşdirilməsindən sonra ABŞ
dolları digər valyutalara nəzərən dəyər qazanmağa başlamışdır. Bununla yanaşı, avrozonada
borc probleminin davam etməsi avronun, dünya bazarında xam neftin qiymətinin aşağı
düşməsi xammal ixracatçılarının, Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyaların qəbulu isə rus rublu və
bir sıra digər MDB-yə üzv ölkələrin milli valyutalarının dəyərdən düşməsi ilə nəticələnmişdir.
2015-ci ilin fevral ayında həyata keçirilmiş manatın məzənnəsinin korreksiyası xarici
ticarət tərəfdaşımız olan əksər ölkələrin milli valyutalarının son dövrlərdə əhəmiyyətli
ucuzlaşmasının milli iqtisadiyyatın rəqabət üstünlüklərinə mənfi təsirlərini neytrallaşdırmağa
yönəldilmişdir.
2015-2016-cı illər üzrə dünya iqtisadiyyatında artımın proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq,
bu proqnozların reallaşmasında bir sıra risklər mövcud olacaqdır. BVF-in mütəxəssislərinin
fikrinə əsasən, yaxın müddətli dövrdə dünya iqtisadiyyatının artımına təsir edən əsas risklər
aşağıdakılardır:
-
Avrozonada davam edən borc problemi;
-
ABŞ-da faiz dərəcəsinin təkrar artımı EOÖ-dən kapital axınına səbəb ola bilər;
-
ABŞ dollarının güclənməsi bır sıra ölkələri tədiyyə balansı riski və xarici borcun
20
maliyyələşdirilməsi riski ilə üzləşdirir;
-
EÖ-də müşahidə edilən aşağı inflyasiya və hətta deflyasiya, xüsusilə böyük həcmdə
dövlət borcu olan ölkələrdə işgüzar fəallığın artmasını əngəlləyir;
-
Rusiyaya qarşı sanksiyaların davam etdirilməsi, Yaxın Şərqdə davam edən müharibə
yanacaq məhsullarının dünya bazarında maneəsiz çıxarılması yolunda risklər yarada bilər;
-
Çin iqtisadiyyatında artım ilə əlaqədar risklər, ölkənin maliyyə bazarında yaranan
mövcud çətinliklər və milli valyutanın qismən dəyərdən düşməsi.
Cə
dvə
l 1.2. Dünya üzrə
ÜDM, ticarə
t, ə
sas kapitalın ümumi yığ
ımı və
məşğ
ulluğ
un artım templə
ri, % ilə
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
proq.
2016
proq.
ÜDM
1.5
-2.0
4.1
2.9
2.4
2.5
2.6
2.8
3.1
Ticarət
3.0
-10.6
12.6
6.8
2.8
3.5
3.4
3.7
4.7
Ə
KÜY
3.0
-3.5
5.7
5.5
3.9
3.2
2.9
3.0
4.7
Məşğulluq
1.2
1.1
1.2
1.4
1.4
1.4
1.3
1.3
1.2
BX
-20.4
-20.4
11.9
17.7
-10.3
4.6
-16.3
11.4
8.4
BX , trilyon dollarla
1.49
1.19
1.33
1.56
1.40
1.47
1.23
1.37
1.48
Mə
nbə
: UNCTAD, FD /MNE database for FD in 2008-2014, UNCTAD estimates for FD in 2015-2016
(
www.unctad.org
)
Təbii ki, dünya iqtisadiyyatında davam edən qeyri-münbit şərait qlobal investisiya
axınlarına da mənfi təsir göstərir. Qlobal birbaşa xarici investisiyaların (BX ) axınları 2014-
cü ildə 16% azalaraq 1.47 trilyon ABŞ dollarından 1.23 trilyon ABŞ dollarına düşmüşdür.
Birbaşa xarici investisiyaların azalmasının əsas səbəbləri dünya iqtisadiyyatında axsamaların
baş verməsi, investorlar üçün qeyri-münbit şəraitin formalaşması və artan geosiyasi risklər
olmuşdur. Dünya üzrə ÜDM-in, ticarətin, əsas kapitalın ümumi yığımının (ƏKÜY) və
məşğulluğun artmasına baxmayaraq, BX -nin miqdarında azalma müşahidə olunmuşdur
UNCTAD tərəfindən dünya üzrə BX -nin 2015-ci ildə 1,4 trilyon ABŞ dolları (2016-
cı ildə 1.5 trilyon ABŞ dolları) olacağı proqnozlaşdırılmışdır. BX -nin artımına əsas səbəblər
21
kimi ABŞ iqtisadiyyatında artım tendensiyasının olması, ucuz neftin dünya üzrə tələbin
stimullaşdırması, investisiyaların liberallaşma siyasətinin genişləndirilməsi göstərilir.
Transmilli şirkətlər (TMŞ) arasında yüksək gəlirliliyin davam etməsi BX -ın artmasına təsir
edəcəkdir. Lakin bir sıra iqtisadi və siyasi risklərin mövcudluğu, Avrozona daxilində qeyri-
müəyyənliyin baş verməsi, geosiyasi gərginlik nəticəsində münaqişələrin baş verməsi ehtimal
edilən artımın azalmasına gətirib çıxara bilər.
BX axınlarının həcmi ilə yanaşı, onların axın istiqamətləri də dəyişmişdir. Belə ki,
ə
gər inkişaf etmiş ölkələrə BX axını üzrə kəskin azalma baş vermişdirsə, inkişaf etməkdə
olan ölkələrdə tarixi maksimum həddi qeydə alınmışdır.
Şə
kil 1.2. 1995-2014-cü illərdə dünya üzrə və ölkələr qrupuna yönəlmiş BX axınları,
mlrd.ABŞ
dolları ilə
Mə
nbə
:UNCTAD, FDI/MNE database (
www.unctad.org/fdistatistics
)
2014-cü ildə qlobal BX axınlarının 55%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrin
iqtisadiyyatlarına yönəlmişdir (Şəkil 1.2). nkişaf etməkdə olan Asiya ölkələrində BX
nkişaf etmiş ölkələr
nkiş
af etmə
kdə
olan ölkə
lə
r
Keçid iqtisadiyyatlı ölkə
lə
r
Dünya üzrə
cə
mi