7. M ə m ə d v ə l i Q ə m ə r l i. Atalar sözü.
Transliterasiya və sözlüyün müəllifi Rza Xəlilov, ön sözün
müəllifi İsrafil Abbasov, redaktor Hüseyn İsmayılov, «Səda»,
Bakı, 2003.
8.A b d u l l a Ş a i q, M i r z ə M ə h ə m m ə d H a t i
f. Ş ə f i q ə Ə f ə n d i z a d ə. Bayatılar və manilər. Trans-
literasiya, ön sözün müəllifləri Rza Xəlilov, Afaq Xürrəmqızı,
«Səda», Bakı, 2005.
9 «Kitabi-Dədə Qorqud» (Tərtib, transkripsiya,
sadələşdirilmiş variant və müqəddimə Fərhad Zeynalov və
Samət Əlizadənindir), Bakı, «Yazıçı», 1988.
10.«Oğuznamə» (Çapa hazırlayanı, müqəddimə, lüğət və
şərhlərin müəllifi S.Əlizadə), Bakı, «Yazıçı», 1987.
11.Mənzum oğuznamə. Qədim Türk Tarixini Araşdırma
Fondu. Qədim türkcədən çevirən və ön sözün müəllifi
İ.M.Osmanlı, elmi redaktoru İ.Abbaslı, Bakı, 2005.
12.M. H ə k i m o v. Xalqımızın deyimləri və duyumları.
«Maarif», Bakı, 1986.
13.B a l o ğ l a n Ş ə f i z a d ə. «Zərdüşt, Avesta,
Azərbaycan…», Bakı, 1996.
14.H. A. B a y r a m o v. «Orxon-Yenisey abidələrinin fra-
zeologiyası», Elmi əsərlər, dil və ədəbiyyat seriyası, S.M.Kirov
adına Azərbaycan Dövlət Universiteti, Bakı, 1966.
15.H. A. B a y r a m o v. «Mahmud Kaşğarinin «Divanü
lüğat-it türk» əsərində türk dillərinə məxsus frazeoloji vahidlər»,
Elmi əsərlər, dil və ədəbiyyat seriyası, S.M.Kirov adına Azərbaycan
Dövlət Universiteti, Bakı, 1966, № 3.
16.H. A. B a y r a m o v. «Mahmud Kaşğarinin «Divanü
lüğat-it-türk» əsərində frazeoloji mənalı sözlər». Elmi əsərlər, dil
və ədəbiyyat seriyası, S.M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət
Universiteti, Bakı, 1966.
17.H. A. B a y r a m o v. «Dədə Qorqud» dastanlarının
bəzi frazeoloji vahidləri». Elmi əsərlər, dil və ədəbiyyat seriyası,
S.M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti, Bakı,1969.
18.H. B a y r a m o v. «Azərbaycan dili frazeologiyasının
əsasları». «Maarif», Bakı, 1978.
363
19.Ə. D ə m i r ç i z a d ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı,
Azərbaycan Dövlət Tədris Pedaqoji Ədəbiyyat nəşriyyatı, Bakı,
1962.
20.S. C ə f ə r o v.Müasir Azərbaycan dili. Leksika. 2-ci
hissə, Bakı, «Maarif», 1982.
21.Ə. R ə c ə b o v, Y.M ə m m ə d o v. Orxon-Yenisey
abidələri. «Yazıçı», Bakı, 1993.
22.Arvad ağısı. Bayatı, haxışta, sevgi, laylay, qayınana-
gəlin sözləri. Tərtib edəni Mirzə Abbas Abbaszadə. Bakı, «Səda»,
2004. (Əsər ilk dəfə 1918-ci ildə nəşr olunub).
23.Q. K a z ı m o v. Dilimiz – tariximiz. «Elm», Bakı, 1998.
24.A. A x u n d o v Dil və ədəbiyyat. 1-ci cild, Bakı, «Nurlan»,
2003.
25.Q. K a z ı m o v. Sənət düşüncələri. Azərbaycan Dövlət Kitab
Palatası, Bakı, 1997.
26.Kitabi-Dədə Qorqud. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı,
1962.
27.Kitabi-Dədə Qorqud (Tərtib edəni, çapa hazırlayanı, ön
sözün və lüğətin müəllifi - Samət Əlizadə), Yeni Nəşrlər Evi, Bakı,
1999.
28.A. M. Ə s g ə r o v a. «Oğuznamə»nin leksika və
frazeologiyası. Namizədlik dissertasiyasının avtoreferatı, Naxçıvan,
2006.
29.Q. K a z ı m o v. Aşina və Azərbaycan. «Türkologiya», №
1-2, Bakı, 2005.
364
РЕЗЮМЕ
ДРЕВНЕЙШИЙ ПЛАСТ АЗЕРБАЙДЪАНСКОЙ
ФРАЗЕОЛОГИИ
(ДОПИСЬМЕННЫЙ ПЕРИОД)
Основной целью настоящей статьи является
выяснение общей картины фразеологии азербайдъанского
языка в дописьменный период, для чего понадобилось
прослеъивание языковых источников до ХЫЫЫ века и в
первую очередь языка памятников орхоно-енисейской
письменности и материалов «Дивана» М.Кашгари. Кроме
того, общетюркские языковые источники, как и материалы
отдельных тюркских языков, такъе способствуют
складыванию определенного представления об уровне
развития азербайдъанской фразеологии. Вместе с тем, язык
древнейшего памятника непосредственно азербайдъанского
языка – «Китаби-Дэдэ Горгуд»а, 1300-летие которого было
широко отмечено по линии Юнеско, предоставляет нам
гораздо более обширный материал, так что в этом
отношении ни один исторически засвыдетельствованный ис-
точник несравним с «Дэдэ Горгуд»ом. Наконец, баяты,
пословицы и поговорки, афоризмы, крылатые слова,
собранные и опублыкованные на протяъении последнего
столетия, языковые материалы «Огузнамэ» такъе
предоставляют широкие возмоъности для изучения в общих
чертах фразеологической картины азербайдъанского языка
дописьменного периода. Зафиксированные в «Огузнамэ»
около двух тысяч паремий и афористических речений вос-
ходят к глубокой старине и, моъно сказать, являются ровес-
ныками «Дэдэ Горгуд»а. В деле выработки научного предс-
тавления о тыпологическом характере древнейшего пласта
азербайдъанской фразеологии оказалось весьма полезным
впечатление, полученное нами от «Гатов» «Авесты»,
восходящих, по предполоъению, к ХЫ-ЫХ тысячелетиям до
н.э.
365
Исследование отмеченных выше языковых
материалов показывает, что в период формирования
общенародного азербайдъанского языка (ЫЫЫ-В вв.) и в
последующие столетия азербайдъанский язык уъе
располагал довольно богатым фразеологыческим фондом.
История зароъдения и первоначального развития и фор-
мирования большинства фразеологических единиц азербай-
дъанского языка намного древнее эпохи складывания
общенародного языка. В особенности фразеологизмы,
связанные с огнем, солнцем, тюркскими тотемами,
хвалебными словами, проклятыями, бранными словами,
чуть ли не ровесники человека.
В статье фразеологические единицы в
словосочетательных и предлоъенческих формах
рассматрываются в отдельности. Шыроко использованы
труды А.Демирчизаде, Г.Байрамова, С.Дъафарова,
Б.Шафызаде и других ученых, собирателей и исследовате-
лей фольклора.
366
QEYDLƏR
I HİSSƏ.
Ə.HAQVERDİYEVİN DRAMATURGİYA DİLİ.
Namizədlik dissertasiyası şəklində yazılmış (1965) bu
əsərin əsas hissələri keçən yüzilliyin 60-cı illərində məqalələr
şəklində, sonra «Yazıçı və dil» adı ilə «Yazıçı və dil» kitabında
(Bakı, APİ nəşri, 1975) çap olunmuşdur (s.3-124). Kitabın həcmi
ilə əlaqədar o zaman son fəsli və lüğəti çap etmək mümkün
olmamışdır, odur ki bu hissələr ilk dəfə çap olunur.
II HİSSƏ.
CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN SOVET DÖVRÜ
FELYETONLARININ DİLİ.
İlk dəfə bütöv halda «Yazıçı və dil» kitabında çap olun-
muşdur (s.125-226). Bu əsərin «İfşa üsulları» fəslindən «Bədii
ədəbiyyatda komizm üsulları» kitabında (Bakı, «Maarif», 1987)
istifadə edildi- yindən hazırkı çapda həmin hissə ixtisar
edilmişdir.
III HİSSƏ.
TARİX VƏ DİL TARİXİ PROBLEMLƏRİ.
«AZƏRBAYCAN TARİXİ» -1: DÖVLƏT,
ETNOGENEZ VƏ DİLİMİZİN MƏNŞƏYİ MƏSƏLƏLƏRİ.
İlk dəfə «Təzadlar» qəzetinin 3-10, 10-17, 17-24, 24-31
iyul, 1 iyul – 7 avqust, 7-14, 14-21, 21-28 avqust 2002-ci il
tarixli nömrələrində, sonra «Dil. Tarix. Poeziya» (Bakı,
«Nurlan», 2005) kitabında çap olunmuşdur (s.17-65).
AŞİNA VƏ AZƏRBAYCAN.
«Ədalət» qəzetinin 2004-cü il tarixli 14, 18, 19, 22 may
nömrələrində, tezis şəklində «Azərbaycan və Türkiyə elmi-
praktik simpoziumunun materialları»nda (İqtisad Universiteti,
Bakı, 2004, s.170), «Türk Dil Kurumu V Uluslararası türk dil
kurultayı. Bildiri özetler»də (Ankara, 20 – 26 eylül (sentyabr)
2004,.s.105-106) çap olunmuşdur. İqtisad Universitetində və
Türk Dil Kurumunun 5-ci qurultayında məruzə edilmişdir.
367
«Türkologiya» jurnalında (№ 1-2, 2005, s.14-27), «Kredo»
qəzetində (4 aprel 2005), «Homerin poemaları və «Kitabi-Dədə
Qorqud» kitabında və Ankarada 2005-ci ildə təkrar çap
olunmuşdur.
AZƏRBAYCANIN İLK SAKİNLƏRİNİN SON
XİDMƏTLƏRİ BARƏDƏ.
«Kredo» qəzetində (23 aprel 2005-ci il) çap
olunmuşdur.
HOMERİN POEMALARI VƏ «KİTABİ-DƏDƏ QOR-
QUD».
«Kredo» qəzetinin 20, 28 yanvar, 4, 11,18, 25 fevral
2006-cı il nömrələrində və «Aşina və Azərbaycan» məqaləsi ilə
birlikdə ayrıca kitab şəklində çap olunmuşdur.
«AVESTA», AZƏRBAYCAN VƏ DOKTOR ŞƏFİZA-
DƏNİN ELMİ QÜDRƏTİ.
«Kredo» qəzetinin 16, 23, 30 sentyabr, 7 oktyabr 2006-
cı il nömrələrində çap olunmuşdur.
ŞUMER – TÜRK ƏLAQƏLƏRİNƏ DAİR YENİ ƏSƏR.
«Kredo» qəzetinin 2, 9 dekabr 2006-cı il nömrələrində
çap olunmuşdur.
XI ƏSRİN ANADİLLİ MÖHTƏŞƏM ABİDƏSİ.
«Kredo» qəzetinin 27 yanvar, 3, 10, 17, 24 fevral, 3, 10
mart 2007-ci il nömrələrində çap olunmuşdur.
TARİXİ FAKT VAR, TARİXÇİ YOXDUR.
«Kredo» qəzetinin 19 may 2007-ci il nömrəsində çap
olunmuşdur.
ERMƏNİ MİLLƏTÇİLİYİ VƏ BİZİMKİLƏR.
«Kredo» qəzetinin 7, 14, 21 iyul 2007-ci il nömrələrində
çap olunmuşdur.
TÜRK TARİXİNƏ HƏDYAN VƏ YAXUD ZƏRƏRLİ
BİR DİSSERTASİYA HAQQINDA.
«Kredo» qəzetinin 12, 20, 27 oktyabr 2007-ci il
nömrələrində çap olunmuşdur.
AZƏRBAYCAN DİLİ FRAZEOLOGİYASININ ƏN
QƏDİM QATI (YAZIYAQƏDƏRKİ DÖVR).
M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutu, «Filologiya
məsələləri» (№ 2,2006, s.3-53) məcmuəsində çap olunmuşdur.
368
369
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
Zaman ƏSGƏRLİ
. GƏLƏCƏK SORAQLI YARADICILIQ
...................................................................................5 -
38
I HİSSƏ
Ə.HAQVERDİYEVİN DRAMATURGİYA DİLİ
(«DAĞILAN TİFAQ» PYESİ ƏSASINDA)
I FƏSİL. Ə.HAQVERDİYEV VƏ ƏDƏBİ DİLİMİZ
Demokratik cəbhədən..........................................40
Dil tarixindən mühazirələr...................................45
Türklərin qədim mədəniyyəti olduğu kimi, xüsusi
əlifbaları
da olmuşdur.........................................................47
Azərbaycan dilinin tədqiqi və öyrənilməsinə rəhbərlik
...................................................................................52
Ədəbi-bədii dil və mətbuat dili ............................55
Ədəbi dilin təmizliyi və inkişafı uğrunda mübarizə
...................................................................................59
II FƏSİL. YAZIÇI DUYĞUSU, DİLÇİ ƏMƏLİYYATI
Ayın şahidliyi........................................................62
Şivəçiliyə qarşı....................................................65
Söz və ifadələrin yerinin dəqiqləşdirilməsi..........67
Əvəzetmələr.........................................................71
Əlavələr................................................................76
İxtisarlar..............................................................80
III FƏSİL. LEKSİK VƏ ÜSLUBİ-SEMANTİK XÜSUSİY-
YƏTLƏR
Xalis azərbaycan sözləri.......................................83
Alınma sözlər........................................................88
Şivə sözləri...........................................................100
Köhnəlmiş sözlər..................................................105
Sözün semantik cəhəti. Çoxmənalı və omonim sözlər
...................................................................................112
370
Sinonim və antonim sözlər...................................116
IV FƏSİL. DRAM DİLİNİN FRAZEOLOGİYASI
Qrammatik xüsusiyyətlər.....................................126
Frazeoloji semantika............................................134
Dram dilində atalar sözləri və məsəllər...............146
V FƏSİL.ÜSLUBİ-QRAMMATİK XÜSUSİYYƏTLƏR
Bəzi morfoloji vahidlərin üslubi xüsusiyyətləri. . .150
Felin zamanları.....................................................151
Fel şəkilləri haqqında qeydlər..............................155
Bəzi sintaktik vahidlərin üslubi strukturu...........158
Cümlə üzvlərinin sırası.........................................159
Mürəkkəb cümlə...................................................165
371
Tabesiz mürəkkəb cümlələr
.................................167
Tabeli mürəkkəb cümlələr
...................................170
Əlavə....................................................................178
Lüğət....................................................................180
Nəticə...................................................................194
II HİSSƏ
CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN SOVET DÖVRÜ
FELYETONLARINIEN DİLİ
I FƏSİL. İCTİMAİ-SİYASİ (TERMİNOLOJİ) SÖZLƏR
VƏ
BİRLƏŞMƏLƏR....................................................201
Padşah. Çinovnik. Müdir. «Məsul» işçilə
r............ 203
Hökumət. Hakimiyyət orqanları. İdarə və təşkilat
adları..........................................................................
211
Siyasət. Sülh. Müharibə
.......................................216
II FƏSİL
.
DİNİ SÖZLƏR VƏ BİRLƏŞMƏLƏR........222
Allah. Peyğəmbər və imamlar. Kiçik rütbəli din
xadimləri ...................................................................
223
Dinlər, dini kitablar. Dini bayramlar və ayinlər. Dini
yer və
zaman...................................................................
237
III HİSSƏ
TARİX VƏ DİL TARİXİ PROBLEMLƏRİ
«Azərbaycan tarixi» -1: dövlət, etnogenez və
dilimizin
mənşəyi məsələləri..............................................252
Aşina və azərbaycan.............................................295
Azərbaycanın ilk sakinlərinin son xidmətləri barədə
...................................................................................313
Homerin poemaları və «Kitabi-Dədə Qorqud......321
«Avesta», Azərbaycan və doktor Şəfizadənin elmi
qüdrəti.......................................................................363
Şumer – türk əlaqələrinə dair yeni əsər..............384
372
XI əsrin anadilli möhtəşəm abidəsi.....................395
Tarixi fakt var, tarixçi yoxdur..............................444
Erməni millətçiliyi və bizimkilər...........................454
Türk tarixinə hədyan və yaxud zərərli bir
dissertasiya
haqqında..............................................................472
Azərbaycan dili frazeologiyasının ən qədim qatı
(yazıyaqədərki dövr)............................................500
Qeydlər ................................................................556
QƏZƏNFƏR ŞİRİN OĞLU KAZIMOV
SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
I CİLD
373
Document Outline - ***
- ***
- ***
- Исследование преследует цель установления происхоъдения и прародины «500 ашинских семей», пришедших на Алтай и основавших в ВЫ-ВЫЫЫ веках Великий тюркский каганат. Для этого использованы факты, содеръащиеся в книге Льва Гумилева «Древние тюрки», в сравнении с историко-лингвистыческими данными матерыалов по Передней Азии и древнему Азербайдъану.
- Поэмы Гомера и эпос «Книга моего
Dostları ilə paylaş: |