H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gələcəyin proqnozlaşdırılması çox mürəkkəb və çətin iş olmaqla bir sıra metodlarla həyata keçirilir.
X FƏSIL GƏLƏCƏYİN FƏLSƏFİ ÖYRƏNİLMƏSİ 1. Sosial proqnozlaşdırma Fəlsəfi fikrin tarixi göstərir ki, müxtəlif dövrlərdə bəşəriyyətin gələcəyini irəlicədən görmək və izah etmək cəhdləri çox olmuşdur. Bu qəbildən olan baxışlar son dərəcə rəngarəngliyi ilə seçilir. Onlarda gələcəyin sadəlövh şəkildə və dini əfsanələr üzrə duyulması ilə yanaşı, onun elmi izahı ünsürləri də ifadə olunmuşdur. İctimai həyatın bütün sahələrində əsaslı dəyişikliklər baş verdiyi indiki şəraitdə gələcəyə elmi nəzər salmaq xüsusilə zəruri hal alır. Müasir elmi- texniki və sosial tərəqqi şəraitində gələcəyin öyrənilməsi məsələləri getdikcə daha çox yer tutmaqdadır. İnsan öz qarşısında müəyyən məqsəd 'qoyaraq, ona çatmaq üçün fəaliyyət göstərir. O, öz fəaliyyətinin nəticələri, onun gələcək nəsillərə nə cür təsir göstərəcəyi haqqında daim düşünür. Hazırda yaxm gələcəkdə və uzaq perspektivdə bəşəriyyətin taleyi haqqında uzunmüddətli sosial proqnozlar işlənib hazırlanır. Lakin nəzərdə tutulmalıdır ki, gələcəyin irəlicədən izah olımması işinə çox böyük məsuiiyy^ət və dəqiqliklə yanaşıimalıdu". Qej/d edək ki, fəlsəfə gələcək haqqında konkret, müfəssəl, xronoloji ardıcıllıqla reseptlər vermək iddiasından çox-çox uzaqdır. Bu yolda atılan hər cür cəhdləri 0 , əsassız hesab edir. Fəlsəfi bilik sosial tərəqqinin yalnız magistral istiqamətini irəlicədən müəyyən etmək məqsədi güdür. İctimai həyatın ayrı-ayrı tərəflərinin təşkili ile əlaqədər konkret məsələləri isə gələcək nəsillər özləri həll edəcəklər. Gələcəyin irəlicədən xəbər
verilməsi, bəşəriyyətin perspektivlərinin uzaqgörənliklə söylənilməsinin fatalizm ilə, guya hər şeyin irəlicədən müəyyən olunduğu haqqında dini baxışlarla heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki bu real tarixi prosesin elmi-fəlsəfi təhlilinə əsaslanır. Son dövrlərdə gələcəyin tədqiqi, sosial proqnozlaşdırma ilə məşğul olan xüsusi elm sahəsi (futurologiya) inkişaf etməyə başlamışdır. Bu, müasir dövrdə bəşəriyyətin perspektivlərinin öyrənilməsinə olan tələbatın nəticəsidir. Xüsusilə də XX əsrin 60-cı illərindən etibarən elmi-texniki inqilabın iqtisadi və sosial nəticələrinin, bəşəriyyəttn qarşısında duran ümumi problemlərin uzunmüddətli proqnozlaşdırılması işi genişləndi. Bu zamandan həmin məqsədlə onlarca beynəlxalq və milli təşkilat, elmi mərkəz və klublar fəaliyyət göstərməkdədir. Bunlardan Roma klubu təşkilatmı. Hudzon şəhərindəki gələcəyi öyrənən xüsusi insititutu və başqalarını göstərmək olar. 1974-cü ildən etibarən isə gələcəyin tədqiqi üzrə ümumdünya federasiyası fəaliyyət göstərir. Hazırda müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar, hökumət komissiyaları və elmi mərkəzlər arasında sosial və iqtisadi inkişafın, elmi-texniki tərəqqinin, ekoloji vəziyyətin və demoqrafik proseslərin uzunmüddətli proqnozlannın işlənib hazırlanması sahəsində əməkdaşlıq genişlənir. 467 Fəlsəfə gələcəyə optimist nəzərlə baxır, onun əsas rolunu bəşəriyyətin dinc və əmin-amanlıq şəraitində yaşamasının təmin edilməsində, hümanist məqsədlərə doğru irəliləməsində görür. Müasir cəmiyyətin iqtisadi, elmi-texniki yə mənəvi potensialı artdıqca, gələcək haqqında biliklər dəqiqləşir. Üçüncü minilliyə qədəm qoymuş bəşəriyyət öz fəaliyətinin nəinki təkcə yaxm gələcəkdə, həm də nisbətən uzaq perspektivdə törədə biləcəyi iqtisadi, sosial və mənəvi nəticələri ciddi nəzərə alır. Başqa sözlə deyilsə, o, təkcə bu gün üçün deyil, sonrakı nəsillərin taleyi üçün də narahatlıq keçirir. Müasir dövrdə sosial tərəqqinin gələcək perspektivlərini müəyyən etmək üçün bəşəriyyətin malik olduğu elmi metod və vasitələrin sayı artır, onların keyfiyyəti durmadan təkmilləşir. Gələcəyi hərtərəfli öyrənmək üçün onu aşağıdakı üç əsas dövrə bölürlər: yaxın gələcək (təxminən 20-30 il), fikirdə təsəvvür edilən gələcək (təxminən 30-100 ilə qədər), uzaq gələcək (yüz il və daha çox). Qeyd olunmalıdır ki, irəlicədən görmə (uzaqgörənlik) elminin metod və müddəalarının elmi dəqiqlik və mötəbərlik dərəcəsi bu üç dövr üçün eyni deyildir. Bu mənada yaxm gələcək haqqında təsəvvürlər daha çox elmi xarakter daşıyır, onların dəqiqlik və konkretlik səviyyəsi də jdiksəkdir. Əksinə, gələcək haqqında proqnozların tarixi müddəti nə qədər uzun dövrü əhatə edirsə, onların ümumi və fərziyyə xarakteri də bir o qədər çox olur. Bu, tamamilə təbiidir. Belə ki, haqqında söhbət gedən gələcəyin müddəti nə qədər yaxmdırsa, onun müasir həyatla, gerçəkliklə əlaqələri də bir o qədər güclü və bilavasitə olur. Deməli onları öyrənməyin elmi əsasları və müfəssəllik dərəcəsi də çoxdur. Yaxm gələcək haqqında sosial proqnozlar 20-30 ildən sonrakı dövrdə müxtəlif ölkələr və dünya üzrə əhalinin sayı, yaş tərkibi, orta ömürsürmə göstəriciləri, habelə mövcud olacaq xammal mənbələrinin miqdarı, enerji, ərzaq ehtiyatlan, iqtisadiyyatın elmi-texniki və texnoloji səviyyəsi haqqında konkret və elmi cəhətdən əsaslandırılmış məlumatlar verir. Gələcəyin nisbətən uzaq olan ikinci dövrünə aid təsəvvürlər, biliklər müəyyən elmi mötəbərliyə malik olsalar da, bir çox cəhətdən ehtimal xarakteri daşıyır. Bu müddətdə dünya əhalisinin sayının azalması meylinin özünü göstərəcəyi, zəif inkişaf etmiş ökələrin öz iqtisadi geriliyini aradan qaldıra biləcəyi, humanist və demokratik cəmiyyətə keçiləcəyi ehtimal olunur. Uzaq gələcəyə aid proqnozlar əsas etibarilə hipotetik fərziyyələrə əsaslanır. Çünki cəmiyyətin inkişafı son dərəcə mürəkkəb, müxtəlif və alternativ yollar üzrə baş verdiyinə görə tarixin gedişi uzaq gələcək haqqında indiki təsəvvürlərimizə mütəmadi olaraq dəqiqləşmə və düzəlişlər verəcəkdir.
yüzə qədər). Onlardan aşağıdakı beş metod əsas yeri tutur: l.Ekstrapolyasiya (hərfi mənası bir haldan digərinə köçürməkdir) metodu hazırda ictimai həyatda baş verən meyllərdən çıxış edərək gələcəyi təsvir edir. Yəhi^bu meyllərin fəaliyyəti bir növ gələcəyə köçürülür. Bu halda fəaliyyət göstərən meyillərə həm de idareedici orqanların göstərə biləcəyi təsir nəzərə alınır. 468 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|