83
öz hakimiyyətinə tabe etdi. Bu zaman Qaraqoyunlu CahanĢah böyük qüvvə topladı,
Uzun Həsənə qarĢı hərbi yürüĢ təĢkil etdi. Bundan xəbər tutan Uzun Həsən o ğlu
Xəlil Mirzəni iki min atlı ilə CahanĢahın qarĢısına yolladı. 1467-ci il noyabrın 10-
da MuĢ düzündə hər iki tərəf arasında baĢlanmıĢ döyüĢ CahanĢahın öldürülməsi və
Qaraqoyunlularm məğ lubiyyəti ilə nəticələndi. MuĢ məğlubiyyətindən sonra
Qaraqoyunlular bir daha öz qüvvələrini bərpa edə bilmədilər. Bağdada qədər o lan
geniĢ ərazilər Ağqoyunluların əlinə keçdi.
CahanĢahdan sonra onun oğlu Həsənəli Azərbaycanın cənubunda
Qaraqoyunlu hakimiyyətini bərpa etməyə cəhd göstərdi, lakin buna müvəffəq
olmadı. 1468-c i ildə Uzun Həsən asanlıqla Cənubi Azə rbaycanı və Qa rabağı ələ
keçirdi. Nəticədə Qaraqoyunlu tayfalarının böyük bir hissəsi Ağqoyunlu dövlətinin
tərkib inə daxil oldu. Uzun Həsən Təbriz Ģəhərini yeni dövlətin paytaxtı elan etdi.
Ağ qoyunlu dövlətinin xarici siyasəti. Teymurilər və Osmanlı dövləti ilə
mübarizə. Kiçik Asiyadakı Os manlı dövlətinin yeritdiy i fəal xarici siyasət Cənubi
Qafqazın inkiĢafı üçün mənfi bir amil id i. Uzun Həsən bəylikdə hakimiyyət baĢına
gələrkən (1453) Osman lı türkləri Konstantinopolu fəth edərək Qara dəniz
boğazlarında ağalığa baĢlamıĢdılar. Bu hal Cənubi Qafqazın Balkan ö lkələri ilə
qədim ticarət və diplomatik münasibətlərinin gediĢinə təsir etdi. Osman lı
sultanlarının Avropa-Asiya tranzit ticarətinə böyük zərbə vuran gömrük siyasəti
Cənubi Qafqazın Avropa ilə ticarət əlaqələrinin zəifləməsinə səbəb olurdu.
Osmanlı sultanları Cənubi Qafqazı, xüsusilə Azərbaycanı ələ keçirməyə
cəhd edirdilər. XV əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində Os manlı dövlətinin təcavüzünə
qarĢı Ağqoyunluların apardıqları mübarizə diqqəti daha çox cəlb edir. Bu d övrdə
Ağqoyunluların Qaraqoyunlularla kəskin mübarizəsindən istifadə etməyə çalıĢan
Osmanlı sultanı II Mehmed Ağqoyunlulara qarĢı böyük hərbi yürüĢ hazırladı və
onların müttəfiqi o lan Trab zon krallığı ü zərinə hücuma keçdi.
Qara dəniz sahilində yerləĢən Trabzon Ģəhəri Avropanın ġərq ölkələri,
Hindistan və Çin lə ticarətində vasitəçi rolunu oynayırdı. Bu Ģəhər Ağqoyunlu
tacirləri üçün də Qara dənizə ən əlveriĢli çıxıĢ yolu idi.
Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməmiĢdən xeyli əvvəl Ağqoyunlu bəyləri
Trabzon hökmdarları ilə dostluq, hətta qohumluq əlaqələri yaratmıĢdılar.
II Meh med Ağqoyunlulara zərbə vurmaq məqsədilə öncə Trab zon krallığı
ilə hesablaĢmaq qərarına gəld i. Vəziyyəti anlayan Trab zon hakimi 1457-ci ildə
elçisin i Diyarbəkirə, Uzun Həsənin yanına yolladı, Trab zonu Osmanlı sultanının
hücumundan xilas etmək naminə hər saziĢə hazır o lduğunu bildirdi. Uzun Həsən
bunun əvəzində Kalo Ġoannın gözəlliyi ilə məĢhur olan qızı Katerinanın ona
84
verilməsini xah iĢ etdi. Elçi geri qayıtdıqdan sonra Katerina rahib və keĢiĢlərdən
ibarət böyük bir heyətlə Diyarbəkirə gəldi və dəbdəbə ilə qarĢılandı.
1460-c ı ilin dekabrında Ro maya toplanmıĢ bir çox Qərb və ġərq
hökmdarları (o cü mlədən Uzun Həsənin də elçisi) Os manlı dövlətinə qarĢı ü mu mi
hərbi yürüĢə çıxmaq məsələsini mü zakirə etdilər. Su ltana qarĢı yeni səlib yürüĢünə
baĢlayacaq xristian Avropa monarxları Osmanlı dövlətin in Ģ ərqindən hərbi
əməliyyata baĢlamalı id ilər. Lakin Qərb hökmdarlarının təntənəli qəbul
mərasimlərinə, vədlərinə baxmayaraq, bu səlib yürüĢü həyata keçmədi.
II Mehmed in bütün bu məsələlərdən xəbəri vardı. O, Trab zonu fəth etmək
üçün fürsət gözləyirdi.
Ağqoyunlu qüvvələrinin os manlılarla ilk toqquĢması sərhəd boyunda,
Qoyluhisar adlanan yerdə baĢ verdi. Bu döyüĢlərdə Osmanlı sərkərdəsi Həmzə
bəyin qoĢunu ağır məğlubiyyətə düçar oldu. Vəziyyəti anlayan II Mehmed in özü
böyük qüvvə ilə strateji əhə miyyətə malik olan Qoyluhisarı geri qaytarmaq üçün
hərəkət etdi.
Uzun Həsən vəziyyətin çətinliyin i görərək osman lılarla sülh yaratmaq
qərarına gəld i və sultanı Trab zon yürüĢü fikrindən uzaqlaĢdırmaq məqsədilə anası
Saray xatunu II Meh medin düĢərgəsinə göndərdi. Saray xatun II Meh medlə
görüĢərək onu Trabzon yürüĢündən daĢındırmağa çalıĢdı, lakin bir nəticə əldə edə
bilməd i. Nəhayət, Trabzon Ģəhəri bir aylıq mühasirədən sonra sultan qoĢunu
tərəfindən tutuldu və Xıdır bəy adlı Osmanlı sərkərdəsi Trabzona caniĢin təyin
olundu. Belə liklə, Bizans imperiyasının Kiç ik Asiyada son qalığı olan Trab zon
çarlığı 1461-ci ildə süqut etdi.
Uzun Həsənin qaynı, son Trabzon hakimi David Ko mnen Ġstanbula
göndərilərək edam edildi.
Trabzonu fəth etdikdən sonra II Mehmed iĢğalçılıq siyasətini davam etdirdi.
O, A zərbaycan ərazisin i də öz əlinə keçirmək üçün Ağqoyunlulara qarĢı qəti
mübarizəyə hazırlaĢdı. Uzun Həsən isə A zərbaycana soxulmağa çalıĢan Osmanlı
qoĢununa sərhəddən uzaqlarda zərbə vurmaq niyyəti ilə tədbir görməyə baĢladı. O,
bir sıra dövlətlərin (Venesiya, Po lĢa, Macarıstan, Neapol kra llığı, habelə Kipr və
Qaraman) kö məyi ilə qüdrətli Os manlı imperiyasını darmadağın etmək üçün plan
hazırlad ı.
Osmanlılar əleyhinə ittifaq ın yaranmasından az sonra, 1471 -ci ilin aprelində
Kiçik Asiya sərhədlərində osmanlıların ağır təzy iqi Ģəraitində yaĢayan tayfaların
Osmanlı sultanı II Mehmed in dözülməz siyasətinə qarĢı üsyanı baĢlandı, hərəkatı
yatırmaq üçün II Mehmed öz vəziri Meh med paĢanın baĢçılığı ilə böyük qüvvə
göndərdi, lakin müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Meh med paĢanm hərbi qüv -vəsi