HEYƏ
T N DARƏ
ED LMƏ
S
T.Y.Bazarov, B.L.Yereminin
redaktorluğu ilə
kinci nəşr, yenidən işlənilmiş
və əlavələr edilmişdir
Rusiya Federasiyası Tə
hsil Nazirliyi
tə
rə
fində
n ali tə
hsil müə
ssisə
lə
rinin
tə
lə
bə
lə
ri üçün də
rslik kimi tövsiyə
edilmiş
dir
BAKI - 2012
2
Kitab Azərbaycan Dövlət qtisad Universitetinin «Əməyin iqtisa-
diyyatı və təşkili» kafedrasının aşağıdakı əməkdaşları tərəfindən rus
dilindən tərcümə olunmuşdur:
dos. H.S.Zeynalov (1, 2-ci fəsillər)
dos.
L.H.Ə
lixanova (3, 4-cü fəsillər)
T.Q.Yusufova (5, 6-cı fəsillər)
dos. Ə. .Məmmədov (7, 8, 13, 18-ci fəsillər)
dos. A.B.Məmmədov (9, 10-cu fəsillər)
.E. smayılov (11-ci fəsil)
dos.Ş.V.Əfəndiyev (12-ci
fəsil)
b/m.S.Ə.Qurbanova (14, 15, 16-cı fəsillər)
b/m.D.F.Məmmədova (19-cu fəsil)
dos. Ə.H.Kərimov (20, 21-ci fəsillər)
dos.Ə.A. smayılzadə (17, 22, 23-cü fəsillər)
Tərcümənin redaktoru: prof.
T.Ə
.Quliyev
Heyə
tin idarə
edilmə
si. Ali tə
hsil müə
ssisə
lə
ri üçün də
rslik.
Bakı: « qtisad Universiteti» Nəş
riyyatı, 2012.- 508 sə
h.
© Коллектив
авторов
, 1998, 2001
© ИЗДАТЕЛЬСТВО
ЮНИТИ
–ДАНА
, 1998, 2001
© « qtisad Universiteti» Nəş
riyyatı - 2012
3
I. KADR MENECMENT PEŞƏ K M
Fəsil 1. Kadr menecmentinin peşəkar
mədəniyyətinin genezisi
- Siz hardansız? – Volka astadan soruşdu
- Siz…Siz özfəaliyyətdənsiniz?
- Yox, mənim cavan hökmdarım. Mən bu üç
dəfə lənətlənmiş qabdan çıxmışam.
L.Laqin. Starik Xottabıç
ş
çi heyəti üzrə menecerlik gənc peşədir. Menecerlik fəaliyyə-
tnin bir növü kimi o, ötən əsrin əvvəllərində meydana gəlmişdir. şçi he-
yəti ilə iş üzrə sənaye sosiologiyası və psixologiyası sahəsində hazırlığa
malik mütəxəssislərin meydana çıxması ənənəvi kadr işində əsl inqilabın
təzahürü idi. Əgər ona kimi kadr işi müxtəlif səviyyə və ranqadan olan
xətti rəhbərlərin, həmçinin uçot, nəzarət və təşkilati (inzibati) fəaliyyətlə
məşğul olan kadr xidməti işçilərinin (və rəhbərlərin) funksiyasına aid
idisə, təşkilatın kadr potensialının lazımi səviyyəsinin təmin edilməsi ilə
ə
laqədar idarəetmə (ştat) funksiyası məsələlərin diapazonunu nəzərə çar-
pan səviyyədə genişləndirdi və menecmentin bu istiqamətinin əhəmiyyə-
tini yüksəltmiş oldu. Təşəkkül tapmış kadr işini tədricən inteqrasiya və
transformasiya edən kadr menecmentliyi məhz müasir menecmentlik
sistemində işçi heyətinin ixtisaslaşmış ştab fəaliyyəti kimi idarə edilməsi
ilə əlaqədardır. Bu prosesin vacib mərhələsi sistemli yanaşma ideyaları-
nın assimilyasiyası, müxtəlif modellərin sistem şəklində təşkili (tək
funksional yox, həm də inkişaf edən) olmuşdur ki, kadr menecmentli-
yində yeni yanaşma-insan resurslarınin idarə edilməsi təşəkkül tapmışdır.
Rusiya üçün bu yeni peşə fəaliyyətinin təşəkkülü köklü sosial-
iqtisadi və sosial-siyasi dəyişikliklər şəraitində baş verdiyinə görə insti-
tusional mühitin yetkin olmaması yeni kadr texnologiyalarının mənimsə-
nilməsini infrastrukturdan qalmış ənənəvi kadr işi formaları tormozlayır.
Bunnula əlaqədar olaraq, «işçi heyəti üzrə menecer» peşəsinin, həmçinin
menecment sahəsindəki digər ixtisaslar (o ixtisaslar ki, onlar olmadan
bizim dövrümüzdə nə biznes və nə də dövlət strukturları normal funksya
göstərə bilməzlər) keşməkeşli yol ilə gedir. Əgər yeni kadr metodlarına
və olan təlabat kifayət qədər yaxşı dərk edilmişdirsə və kadr menecmenti
4
öz növbəsində, rus variantında 1) ixtisaslaşmış bilik sahələrinin, 2) pe-
şə
kar kommunikasiya sisteminin (ixtisaslaşmış buraxılışlar, sporadik
seminar və konfranslar) və 3) peşə səviyyəsinin yüksəldilməsini (və ya
peşəkar hazırlığı) stimullaşdırırsa, müxtəlif formalı dövlət sertifikatlaş-
dırmasının olmaması işçi heyəti ilə iş üzrə sosial özünü təşkilatlandırma
və əxlaqi tənzimləmə üsulları peşənin institusionallaşdırılmasını mühüm
faktorlara çevirir. Lakin peşəkarların sosial özünütəşkiletməsi bizim si-
vilizsiya hal-hazırda peşə inqilabı dövrünü yaşadığına görə hələ birmə-
nalı cavabını almamışdır.
1.1
. Üç peşə
inqilabı və
iş
çi heyə
ti üzrə
menecerin missiya
- Partladı! – Karlson sevinərək qışkırdı, sankı ona
buxar maşını ılə ən maraqlı fokus göstərmək nəsib oldu.
- Necədə səs küy oldu.
Yalnız Malış Karlson kimi sevinə bilmədi.
- Eybi yox, mən sənə bu maşının daha da yaxşısından
verəcəm, - deyərək Karlson onu sakitləşdirirdi.
A.Lindqren. Malış və damda yaşayan Karlson
XX yüzilliyin son onillikləri müxtəlif inqilab şüarları altında-
elmi-texniki, demokratik, məlumat, seksual və s., cərəyan etmişdir. On-
ların kumulyativ effektini britaniya sosial tarixçisi Q. Perkin peşə
inqilabında aşkar etmiş və onun qiymətləndirməsinə görə, bu inqilab
qlobal miqyasda peşə cəmiyyətinin formalaşmasına gətirib-çıxarır
1
. Bu
üçüncü sosial inqilab-qlobal nəticələri olan neolitik və sənaye inqilabıdır.
Amma bu inqilabda da ekstensiv parametrlərlə yanaşı, peşəkar fəaliyyət
və düşüncə üsullarında, həmçinin onun sosial təşkilatının formalarında
baş verən dərin struktur dəyişikliklərlə əlaqədar olan intensiv parametr-
lər də ayıd edilir. Bu nöqteyi-nəzərdən YEN dövrdə üç peşə inqilabını
ayıd etmək lazımdır.
Bu, ənənəvi peşələrin təşəkkül tapdığı adi sinif təbəqə dünyasın-
da mövcud olmayan lk peşə inqilabı azad peşə əlamətidir. Onların
bəhrələndiyi mühit-fərdi (özəl) mülkiyyət, şəxsi əməyi, xidməti müstəqil
1
Perkin G. The third revolution: Professional society in international
perspective. – L.: Routledge, 1996