d e m o k r a t ik b a şla n ğ ıc la ra , o c ü m l ə d ə n Q a f q a z x a lq la r ın a
m ü n a s ib ə td o d e m o k r a t i k b a şla n ğ ıc la ra ə s a s la n a n milli-si-
yasi id e a lla rın ı h o y a ta k e ç ir m ə k c o h d lə r i h ə r vochlə
m ü d a fio o lu n m alıd ır". Q u ru lta y qarşılıq h h ö r m o t əsa sında
üm um i d e m o k r a t i k id e a lla rı h ə y a ta k e ç ir m ə k m ə q s ə d ilə
o n la rla y ax ın la ş m a ğ ın zəruriliyini e ’t ir a f etd i.21 Q urul-
tay d a h o m ç in in Q a f q a z d a q a d ın la r ın vəziyyoti h a q q ın d a
m əsolə m ü z a k ir o edildi. M .R ə s u l z a d ə m ü s ə lm a n qadımnxn
azad
ed ilm ə sin i
m ü s ə l m a n
x a lq la r ın m
m illi-azadlıq
m ü o ariz əsin in
ə n
m ü h ü m
m ə s ə l ə lə r i n d ə n
biri
kimi
q iy m ə tlo n d ird i.
M .R ə su lz a d o
deyirdi:
"Bütün
d igər
x alq ların q a d ın la rı kişilərlə b o ra b ə r ictimai-siyasi həro-
k a t d a
iştirak
etdiyi
və
b u n u n la
da
öz
m illətinin
u ğ u rla r ın a k ö m o k etdiyi b ir v a x td a m ü s ə l m a n q adın
d u s t a q l ıq d a
q a l a
bilm əz
v ə
q alm am alıd ır" .
Siyasi
kom issiyanın
q ə t n a m ə s i
m ü s ə lm a n
qadınxn
siyasi
vo
iqtisadi
h ü q u q larx m n
kişilə rlə
b əra b o rlə şd irilm ə s in in
zəruriliyini m üoyyən e t d i .22 Bu, R u s iy a d a, ö lk ə n in bütün
im ctim ai
h ə y a tın d a
k işilərlə
qadxnlarxn
h ü q u q la rın ı
b o ra b ə rlə ş d irə n ilk siyasi s ə n ə d idi.
Q u ru lta y ın
g ü n d ə liy in ə
fə h lə
və
to r p a q
h a q q ı n d a
m ə s ə lə lə r daxil edilm işdi. L a k in q u ru lta y bu m ə s ə lə lə r
üzrə q o tn a m o qobul e tm odi vo o n la rın həllini M üəssislər
Məclisi ç a ğ ırıla n a q ə d ə r t ə ’xirə saldı. B u n a bax m ay a raq
bu
m o sələləro
d a ir
q u ru lta y d a
b o ’zi
m ə s ə lə lə r
irəli
sü ıü ld ü . F o h lə v ə t o r p a q komissiyası tə ro f in d ə n m ə ’ruzəçi
Il.S u lta n o v idi. O, q u ru ltay n ü m a y ə n d ə lə rin i komissiyanın
fəhlo
m ə s ə lə sin ə
d air
q ə tn a m ə s i
ilə
ta n ış
etdi.
Q ə t n a m ə d ə fohlolərin h o y a tın d a bir sıra sosial islah atların
keçirilm əsi to klif o lu n u r vo qeyd ed ilirdi ki, b ü tü n bu
m əsoləlor yalnız
M üəssislər
M əclisindo qanunvericilik
yolu ilo holl e d ilə bilər.
T o r p a q
m əsələ si
üzrə kom issiya
aşağ ıd a k ın ı
təklif
edirdi: "Q a fq a z d a omokçi k ə n d lilə rin to rp a q ehtiyaclarını
ödom ok
m oqsodilo
b ü tü n
dövlət,
ud el
v ə
idarə
to rp a q la rın ın
m ü s a d i r ə
olu n m ası
və
xüsusi
torpaq
ınülkiyyətlorinin
ə d a lə tli
q iy m ə tlə rlə
m əcburi
şəkildə
özgəloşdirilmosi z o ru ri hesa b olunur".23
M ə ’ruzoçi
b elə
h e s a b
ed ir ki,
to rp a q d a n
istifadə
edilməsi
m əs ə lo s in d o
m e y d a n a
çıxa
bilocək
b ü tü n
m übahisələr
vo
an laşılm azlıq lar
kəndlilorin,
to rp aq
sahiblərinin v ə q əz a icraiyyə k o m itə lə rin in nüm ayondə-
lərindən
i b a rə t
barışdırıcı
komissiya
t ə r ə fin d ə n
həll
edilməlidir.
Q urultayın
son
m əsələ si
əh alinin
əsas
kütlosinin
savadsız
o ld u ğ u Q a f q a z
xalqları
üçün
çox
böyük
əhəmiyyəti
olan xalq
təhsili
məsəlosi
idi.
Q urultay
E .Ə fəndiyevin
m ə ’ru z əsi
ü z rə "türk
dilində
üm umi,
məcburi və pulsuz təh silin zəruriliyi haqqında" q ə tn a m ə
qəbul
etdi.
M üəllim
k a d r la rın ın
yetişdirilməsi
üçün
müəllim s e m in a riy a la rı və in stitu tların açılması nəz ərd o
tu tu lu rd u .24
Q u ru ltay ın s o n u n cu g ü n ü n d ə Q a fq a z d a m üsolm an milli
kom itə lə rin in təşkili v ə m ə rk ə z i V la d iq a fq a z d a olm aqla
Şimali Q a f q a z və m ə rk ə z i B a k ıd a olm aqla C ənubi Q a fq az
üçün iki m ə rk ə z i b ü r o n u n yaradılm ası h a q q ın d a q ə r a r
qobul
edildi.
M ü so lm a n la rın
Ü m u m q a fq a z
qurultayı
Rusiya
m ü sə lm a n la rın ın
siyasi hoyatında
m ühüm
rol
oynadı. Q u ru lta y R usiya nın ö zü n d o siyasi hadisələrin
inkişafının
bu
m ə rh ə lə s in d ə
m ü səlm an
xalqlarının
m ənafeyini i fa d ə e d o r ə k R usiya m üsəlm anlarının milli
h ə r ə k a tın m inkişafı, d e m o k r a t ik respublika prinsiplərinə
söykənən d ö v lət q u ru lu ş u seçim inin yollarını m üəyyən
etdi.
L akin bu q u r u lta y d a m ü s ə lm a n qüvvələrinin birliyi
heç
d ə
b ü t ü n
R u siy a
m ü səlm an ların ın
birləşməsi
m əsələsində,
o n la rın
e tn ik
v ə
dini
xüsusiyyətlərinin
tanınm ası m ə s ə lə sin d ə müxtolif -mövqelərdo du ra n Rusiya
m üsəlm anları başçılarının sazişo gəlmosi d em ək deyildi.
R eg io n la r
ç ə rçiv əsin d ə
toplanm ış
etn ik
q rupların
(C ənubi Q a fq a z , B aşqırdıstan, Krım , Qırğızıstan və s.)
n ü m ay ən d ə ləri
b ü tö v lü k d ə • Rusiya
dövlətinin
hoyati
m ə n a f e lə rin ə
to x u n m a m a q la
bütü n
m əsələlər
üzrə
ö zünüidarə tə k l if e d ə n ərazi muxtariyyoti to rəfdarı idilər.
Rusiyanın
m üxtəlif
hissələrinə
səpələnm iş
ta t a r la r a
gəldikdə o n l a r ta m a m ilə əks m övqedə dayanırdılar.25
Bu
ixtilaflar
1917-ci
il
mayın
11-dən
17-nə
q ə d ə r
Dostları ilə paylaş: |